Esperantologio esperanto studies

Yüklə 2,37 Mb.

Pdf görüntüsü

səhifə	3/3
tarix	02.01.2022
ölçüsü	2,37 Mb.
	#2217

1 2 3

participle, called present. In eﬀect, in this case that refers to the future, the
participle proponata ‘oﬀered’ expresses the idea of something that will be in
the process of being oﬀered in the future. Examples (4) and (5) illustrate the
use of a passive participle, called past, that has a perfective value:
(4)
la lingvo estos ﬁnita kaj preta (1887; 1929:23)
the language will be completed and ready
(5)
la enkonduko de unu komune akceptita lingvo internacia (1887; 1929:
17–18)
the introduction of one language commonly accepted as an inter-
national language
When reading Zamenhof, we notice that there is an underlying attribution
of aspectual values to participles. Although the Fundamento does not speak
4
The examples of Zamenhof’s writings are taken from Zamenhof (1929).
The ﬁrst
number in parenthesis refers to the date of the writing, while the second refers to the page
number in his Originala verkaro (1929).

Temporality in spoken Esperanto
57
of verbal aspect, the writings of the creator of Esperanto reﬂect the logic
of languages such as Polish or Russian in the treatment of participles and
gerunds. As for the participles called future, their association with a simple
verbal form (such as the present, the past and the future), in other words,
in compound verbal tenses, remains rare. The active participle called future,
is typically used as an adjective-attribute that refers to the future (examples
(6a) and (6b)), while the passive participle called future is almost inexistent:
(6a)
. . . ˆ
ciuj venontaj . . . jaroj (1917; 1929:358)
all the years to come = all future years
(6b)
. . . la estonta kongreso (1905; 1929:228)
. . . the future convention
We might have expected that the simple future in -os would be accompanied
by participles (called future) that were introduced in the grammar in order
to attain regularity. In reality though, these participles are diﬃcult to use
by speakers of Esperanto, since few languages have future participles. This
explains the diﬃculty with which Esperantophones interpret these forms and
integrate them into compound tenses. The tendency is therefore stable: par-
ticiples and gerunds, called past, express perfective value (examples (7), (8)
and (9b)) while those called present are imperfective (example (9a)):
(7)
Kaj ˆ
gi estos trairinta la juˆ
gon de l’tuta mondo . . . (1887; 1929:23)
And it will have made it through everyone’s critique . . .
(8)
Kiam en mia urbo estos fondita templo . . . (1906; 1929:320)
When in my city a temple will be built . . .
(9a)
La libro estas legata.
The book is (or is in the process of being) read.
(9b)
La libro estas legita.
The book is (already) read.
Verbal preﬁxation in Zamenhof’s texts is mostly lexical. The later adoption
of preﬁxation with an aspectual value could be interpreted as the result of
research into the means of expression of verbal aspect by Esperantophones
whose mother tongue speciﬁes aspect in this way. It also reﬂects the evolution
of the language as well as its ﬂexibility and its capacity to adapt to the
needs of its speakers. Another example conﬁrms the evolutionary character
of Esperanto. Zamenhof speciﬁes that the suﬃxes of participles (cf. Table 1,
columns 3 and 4) must not be combined with temporal endings (-as, -is, -os)
or modal ending (-us). But usage has decided otherwise and mixed forms
have evolved. Thus, usage gives us cases such as:
(10a) Mi povintus fari tion.
I could have done that.

58
Natalia Dankova
which combines the expression of the conditional (-us) and of the past (-int-)
next to the more classic forms which express the conditional (10b), (10c), as
is the case in Russian (11a), (11b):
(10b) Mi povus fari tion.
I could do that.
(10c) Mi estus povinta fari tion.
I could have done that.
(11a)
mog by delat
to. Ya mog by delat `
eto.
I could (imperfective) do (imperfective) that.
I could do that.
I could have do that (= I could have done that.)
(11b)
mog by sdelat
to. Ya mog by sdelat `
eto.
I could (imperfective) do (perfective) that.
I could do that.
I could have do that (= I could have done that.)
The recourse to complex or mixed forms is justiﬁed in cases that are ambigu-
ous on a temporal or aspectual level. It is actually only in these cases that
we ﬁnd this type of verbal form, contrary to the simple forms that are used
the most often.
Conclusion
In conclusion, we wish to highlight the fact that Esperanto allows its speakers
to make choices among the means oﬀered by the language by following the
logic of the mother tongue. In the absence of detailed explanations about
grammatical rules, Zamenhof leaves the door open to creativity and freedom
of expression. Could this be considered negligence on his part, or rather a
marketing strategy of sorts, aimed at recruiting more speakers attracted by
the simplicity of the grammar? Whatever the case, simplicity and ﬂexibility
are what have allowed Esperanto to continue to exist as well as to attract and
keep its adepts. The multitude of usages of Esperanto and the acceptance of
this variation on the part of speakers represent the distinctive characteristics
of modern Esperanto. In this article, we chose to examine the variation with
reference to the verbal system, but many other elements oﬀer proof (the use of
the article, the place of adjectives, syntax, pronunciation, recourse to aﬃxes,
etc.).

Temporality in spoken Esperanto
59
References
Dankova, Natalia (1997a). Transfert. Marquage temporo-aspectuel et adverbes de
temps. In: L. Diaz & C. Perez (Eds.) Views on the Acquisition and Use of a
Second Language, p. 171 176. Barcelona: Universitat Pompeu Fabra.
Dankova, Natalia (1997b). Temporalit´
e en esp´
eranto. ´
Etude du transfert. Doctoral
dissertation, Universit´
e de Paris-8.
Natalia Dankova (2002).
Conceptualisation et expression du temps en fran¸
cais
qu´
eb´
ecois et en fran¸
cais de France. Langues et linguistique 28, 45 70.
Dietrich, Rainer; Klein, Wolfgang; Noyau, Collette (1995).
The Acquisition of
Temporality in a Second Language. Amsterdam: Benjamins.
Duc Goninaz, Michel (1974). Les inﬂuences slaves en esp´
eranto. Cahier de Lin-
guistique, d’Orientalisme et de Slavistique 3 4, p. 31 51.
Grevisse, Maurice (2000). Le Bon usage. Louvain-La-Neuve: De Boeck.
Hickman, Maya (1982).
The Development of Narrative Skills: Pragmatic and
Metapragmatic Aspects of Discourse Cohesion.
Ph.D. Thesis, University of
Chicago.
Klein, Wolfgang (1994). Time in Language. London: Routeledge.
Levelt, Willem J. M. (1989). Speaking. From Intention to Articulation. London:
MIT Press.
Llonacy, Marie-Th´
er`
ese (1995).
Esperantistoj kaj normo.
(Unpublished manu-
script.)
L¨
udi, Georges; Py, Bernard (1986). ˆ
Etre bilingue. Bern: Peter Lang.
Nagata, Hiroshi; Corsetti, Renato (2005). Inﬂuoj de gepatra lingvo sur la lernadon
de esperanto: psikolingvistika esploro. Esperantologio / Esperanto Studies 3,
5 44.
Mattos, Geraldo (1999). Esenco kaj estonteco de la Fundamento de Esperanto.
Esperantologio / Esperanto Studies 1, 21 37.
van Oostendorp, Marc (1999). Syllable structure in Esperanto as an instantiation
of universal phonology. Esperantologio / Esperanto Studies 1, 52 80.
Sensini, Marcello (1994). La grammatica della lingua italiana. Milano: Mondadori.
Slobin, Dan I. (1991). Learning to think for speaking. Native language, cognition
and rhetorical style. Pragmatics 1/1, 7 26.
Slobin, Dan I. (1996). From “thought and language” to “thinking for speaking”. In:
J. J. Gumperz; S. C. Levinson (Eds.), Rethinking linguistic relativity, p. 70 96.
Cambridge: Cambridge University Press.
Slobin, Dan I. (2003). Language and thought online: Cognitive consequences of lin-
guistic relativity. In: D. Gentner; S. Goldin-Meadow (Eds.), Language in mind:
Advances in the Study of Language and Thought, p. 157 192. Cambridge, MIT
Press.

60
Natalia Dankova
Tonkin, Humphrey; Fettes, Mark (1996). Esperanto Studies: An Overview. UEA,
Esperanto Documents. www.esperantic.org/ced/espstu.htm
Wade, Terence (2002). The Oxford Russian Grammar and Verbs. Oxford: Oxford
University Press.
Zamenhof, L. L. (1929).
Originala verkaro:
Anta˘
uparoloj – Gazetartikoloj –
Traktaˆoj – Paroladoj – Leteroj – Poemoj. Kolektitaj kaj ordigitaj de D-ro Joh.
Dietterle. Leipzig: Ferdinand Hirt & Sohn. Reproduced in 1983 by Oriental-
Libro, Osaka.
Zamenhof, L. L. (1963). Fundamento de Esperanto. Marmande: Esperantaj Francaj
Eldonoj.
The text has been translated from French by Julie Anne Ryan, research
assistant at the Universit´
e du Qu´
ebec en Outaouais.
About the author
Natalia Dankova completed her doctorate in language sciences in 1997, in Paris.
She has worked in the ﬁelds of language teaching (French as a second or foreign
language, Italian, Russian) and of research in psycholinguistics and applied pho-
netics. A faculty member at the Universit´
e du Qu´
ebec en Outaouais, she currently
teaches linguistics, history of the French language, second language acquisition and
phonetics for the Department of Langugage Studies. Natalia Dankova remains ac-
tive in the ﬁeld of the francization of immigrants by oﬀering assistance to teachers
of French as a second language, and advising and supporting immigrants through-
out their transition. She publishes scientiﬁc papers concerning the acquisition of
languages, psycholinguistics, variation of French and spoken Esperanto.
Author’s address
Natalia Dankova natalia.dankova@uqo.ca
Universit´
e du Qu´
ebec en Outaouais, D´
epartement d’ ´
Etudes langagi`
eres
283, boulevard Alexandre-Tach´
e, Gatineau (Qu´
ebec) J8X 3X7, Canada
Received 2007-10-26; in ﬁnal form 2008-08-05. Accepted 2008-08-10

Esperantologio / Esperanto Studies 4 (2009), 61 92
Lazar Markoviˆc Zamenhof
kaj la Zamenhof-falsaˆaro
´
Arp´
ad R´
atkai
Resumo. Lazar Markoviˆ
c Zamenhof (1859–1917), rusa judo naskiˆ
ginta en la
urbo Bjelostoko (Grodna gubernio, Rusio) iniciatis la Internacian Lingvon
sub la plumnomo/pse˘
udonimo Dr. Esperanto en la jaro 1887 en Varsovio.
En la 20-a jarcento pro diversaj motivoj oni falsofaris kaj liajn nomon,
plumnomojn, naskiˆ
glokon, etnan identecon kaj lian iniciaton.
Ni detale
montras la falsigojn kaj komparas ilin kun la veraj datumoj.
Abstract.
Lazar Markovich Zamenhof (1859–1917), a Russian Jew born
in Bielostok (Grodno Governorate, Russia), in 1887 initiatiated the Inter-
national Language under the pen-name Dr. Esperanto. In the 20th century,
his name, pen-names, birthplace, ethnic identity and his initiative were
changed for various reasons, resulting in false information being published
in many encyclopedias and other media. We exhibit these false assertions
and compare them with facts.
L
azar Markoviˆ
c Zamenhof (1859–1917), rusa judo naskiˆ
ginta en la
urbo Bjelostoko (Grodna gubernio, Rusio) iniciatis la Internacian
Lingvon sub la plumnomo/pse˘
udonimo Dr. Esperanto en la jaro 1887 en
Varsovio. En la 20-a jarcento jen pro timo de antisemitoj, jen pro judo-
fobio, jen pro rusofobio, jen pro aliaj ka˘
uzoj, esperantistoj falsofaris kaj liajn
nomon, plumnomojn, naskiˆ
glokon, etnan identecon kaj lian iniciaton. Tiun
komplekson de falsaˆoj poste multaj esperantistoj sincere kredis kaj fervore
disvastigis kune kun la lingvo.
Konforme al la Zamenhof-falsaˆaro, kiujn
dum jarcento esperantistoj disvastigis, multaj referenclibroj kaj aliaj fontoj
enhavas diversajn falsajn datumojn. En la lastaj jardekoj tamen fariˆ
gis por
ili pli kaj pli malfacile akceptigi la tradiciajn galimatiojn; tial la komponentoj
de Zamenhof-falsaˆaro faladas kiel domenludiloj. Por kompreni la aktualan
situacion unue ni devas ﬁksi la faktojn.

62
´
Arp´
ad R´
atkai
1.
Nomo
A˘
utenta nomo de persono estas fundamenta identigilo ﬁksita en oﬁcialaj
dokumentoj. La nomo estas fundamenta referencilo en tiuj kazoj, kiam la
persono aplikas unu a˘
u plurajn plumnomojn, a˘
utornomojn, pse˘
udonimojn,
kaˆ
snomojn, karesnomojn, mallongigitajn nomojn, kromnomojn, moknomojn,
ˆ
sercnomojn, asimilitajn (tradukitajn, alilingvajn) nomformojn kaj aliajn
nomvariantojn.
Referencilo aparte gravas en la bibliotekaj katalogoj kaj
ˆ
generale en informadiko.
Samtempe (sinkrone) nur unu a˘
utenta nomo ekzistas, sed sinsekve (dia-
krone) oni povas havi du a˘
u plurajn. Nomˆ
sanˆ
go povas okazi nur la˘
u decido a˘
u
almena˘
u rekono, konﬁrmo de ˆ
stata a˘
utoritato, kaj oni devas same ﬁksi tion
en oﬁcialaj dokumentoj, a˘
u almena˘
u oni povas sendube konstati tion el aliaj
oﬁcialaj dokumentoj, kies temo ne la nomˆ
sanˆ
go estas. Ekde la nomˆ
sanˆ
go tiu
nova estas la a˘
utenta, kaj la persono por oﬁciala celo devas uzi ekskluzive la
novan; uzo de la malnova estas falsofaro.
Rusaj nomoj konsistas el tri elementoj: person-nomo + patra nomo de-
rivita + famili-nomo. Pri la nomo de Zamenhof ekzistas pluraj dokumentoj,
kiuj aperis plurfoje kun fotokopio, traduko k.t.p. La˘
u la naskiˆ
gatesto
1
oni re-
gistris la jidan personnomon de la novnaskito: Le zer [Lejzer ]. Poste, en
la aliaj dokumentoj, ne tiu nomo aperis, sed la anta˘
unomo Lazar [Lazar ].
Lia dua nomo derivita el la nomo de la patro ne aperis en la naskiˆ
gdokumento.
En unu dokumento tiun duan nomon oni derivis el la jida nomo de lia patro:
Motelev [Motelev ], kaj en alia dokumento la patran nomo aperis ruse kaj
en krampoj jide: syn Marka (Motel ) [ﬁlo de Marko (de Motel)]. En ˆciuj
aliaj dokumentoj tiu patra nomo estas Markoviq [Markoviˇc].
En la dokumentoj kompreneble oni skribis lian nomon en la oﬁciala, rusa
lingvo, per ciril-litera alfabeto: Lazar
Markoviq Zamengof
[Lazar
Markoviˇ
c Zamenhof ].
2
Lian nomon atestas la jenaj oﬁcialaj dokumentoj:
1. Atesto pri lia sano, 1869.
3
2. Peticio de Zamenhof al la Moskva Universitato, 1879.
4
3. Atesto pri tio, ke li estas ﬁlo de Marko Fabianoviˆ
c Zamenhof, 1879.
5
4. Peticio de Zamenhof al Moskva Universitato, 1879, alskribo 1880.
6
5. Atesto de la Moskva Universitato al Zamenhof pri eksigo, 1881.
7
1
Esperanto Triumfonta nr. 115, 1922-12-17; Lapenna 1960:[105, fotopaˆ
go 1]; Boulton
1962:[fotopaˆ
go 3]; Holzhaus 1973:8, 68. 1978:10, 71; Holzhaus 1978:10, 71.
2
La cirila g [g] respondas kaj al la latina g, kaj al la latina h. La elekto de h en tiu ˆci
kazo estas motivita de la ˆ
germana (germana a˘
u jida) origino de la nomo.
3
La Nova Epoko, Nr. 75, Dec. 1929:60; Holzhaus 1973:8, 68.
4
La Nova Epoko, Nr. 75, Dec. 1929:62; Holzhaus 1973:10, 71.
5
Holzhaus 1973:9. En tiu atesto aperis la patra nomo Motelev.
6
La Nova Epoko. Nr. 75. Dec. 1929:60; Holzhaus 1973:10–11, 71.
7
La Nova Epoko. Nr. 75. Dec. 1929:64, 65; Holzhaus 1973:12.

Lazar Markoviˆ
c Zamenhof kaj la Zamenhof-falsaˆaro
63
6. Atesto de Moskva Universitato pri li al la Varsovia Militadministrejo,
1881.
8
7. Diplomo por li de Varsovia Universitato, 1885.
9
8. Parto de petskribo: Programo por la periodaˆo La Internaciulo, 1888.
10
9. Aldono al la petskribo por eldono de periodaˆo, 1888.
11
10. Naskiˆ
gdokumento de lia ﬁlino Soﬁa Lazarovna Zamenhof, 1889.
12
Kvankam en la naskiˆ
gdokumento la nomo de la infano kaj de la patro aperis
jide, poste la instancoj neniam kreis pluan dokumenton por deklari la rusajn
formojn, nur simple uzis ilin. Do se temas speciale pri la suˆ
cinfano Lejzer,
a˘
u pri la infano iom poste, la uzo de tiu nomo estas ˆ
gusta, kondiˆ
ce ke restas
klare, ke temas pri la frua, jida anta˘
unomo de Lazar Markoviˆ
c Zamenhof.
Krom tiu oﬁciale akceptita ˆ
sanˆ
go de Lejzer
al Lazar aliaj ˆ
sanˆ
goj ne
okazis. En la postaj vivperiodoj lia nomo estis Lazar Markoviˆ
c Zamenhof ˆ
gis
la ﬁno de lia vivo. Unu el la dokumentoj estis publikigita en 1923, kvar aliaj en
1929. El ili ˆ
cio evidentiˆ
gis, kaj la poste publikigitaj pluaj dokumentoj alportis
nenion novan. La dokumentoj estas a˘
utentaj; almena˘
u dum la pasintaj okdek
jaroj ne aperis dubo pri ilia ﬁdindeco.
Oni povas paroli anka˘
u pri oﬁciala nomo, sed tiukaze atenti, ke la vorto
“oﬁciala” signifas “la˘
u la preskriboj de la rusa ˆ
stato”, kaj ne “la˘
u la religiaj
preskriboj”. Manko de tiu distingo ebligas konfuzon kaj misprezenton, kiel
en kelkaj Zamenhof-biograﬁoj (speciale ˆ
ce Maimon 1978).
Kvankam nur unu fojon, en 1889, li skribis poˆ
stkarte:
13
“Mia plena nomo
estas Ludvigo Lazaro (Ljudovik Markoviˆ
c Z-f)”
14
Estas rimarkinde, ke la
esperantaj kaj la rusaj nomoj ne kongruas. ˆ
Gi estas privata mesaˆ
go, el kiu
oni povas konkludi kiel li tiutempe volis esti konata de ruslanda esperantisto.
Post tiu sola kazo nek kiel nomo, nek kiel plumnomo ˆ
gi aperis. Li elektis
aliajn plumnomojn. Tiu citaˆo certe estas ta˘
uga por analizi la psikon de
LMZ kaj lian rilaton al sia patro, sed ne por konstati lian nomon antata˘
u
ekzameni la dokumentojn.
8
Holzhaus 1973:11, 72.
9
Holzhaus 1969:297; 1973:13, 14, 48, 49, 77, 485. – Lazar syn Marka (Motel )
(1969:297, 1973:13, 48, 485) [Lazar ﬁlo de Marko (de Motel )] (1969:313, 1973:14, 49).
10
Holzhaus 1969:294, 295, 310, 311; 1973:47, 49, 482, 483.
11
Holzhaus 1969:296; 1973:49, 484. – La nomoj ne estas tradukendaj, sed Holzhaus donis
Esperantan formon anka˘
u al la patra nomo (“de Motel”, 1973:49). En la originala teksto
estas “Motelev” [“Motelev ”] (1969:296, 1973:484).
12
Holzhaus 1969:145, 476; 1978:19, 157.
13
Poˆ
stkarto 1889-06-21/1889-07-03 al Vladimir Majnov; citita la˘
u Zamenhof (1929:482).
14
“ruslitere”, t.e. verˆ
sajne L dovik
Markoviq Z-f , kvankam la fonto ne uzas
cirilajn literojn.

64
´
Arp´
ad R´
atkai
2.
Nomo mallongigita
En la rusa lingvo plej ofte oni uzas nur la unuan anta˘
unomon kun la familia
nomo, kaj la duan nom-elementon oni simple ellasas, ofte anka˘
u en oﬁciala
uzo. Krome la duan a˘
u la unuajn du nom-elementojn ofte oni mallongigas per
la komencliteroj. Plej ofte restas nur la komenclitero de la unua nomelemento.
Do lia nomo plej ofte aperis kaj li plej ofte subskribis L. Zamengof a˘
u L.
Zamenhof.
La pli longan mallongigitan formon L. M. Zamengof a˘
u L. M. Zamen-
hof li uzis nur en kazoj de neceso. Ekzemple en Sanktpeterburgo li dek tri
foje aperigis anoncojn en la ruslingva semajna ilustrita revuo Niva en 1899.
En tiuj anoncoj la varsoviano Dr . L. M. Zamengof [Dr . L. M. Zamen-
hof ] ofertis siajn librojn pri Esperanto.
15
Li promesis sendi libropakon al
tiuj, kiuj sendas tri rublojn kaj 20 kopekojn al li. Monsendaˆojn la poˆ
sto
akceptis nur kun preciza adreso kaj poˆ
stistoj rajtis enmanigi ˆ
gin nur al tiuj
personoj, kies identeco estis kontrolebla per legitimilo.
Jam pli frue, en 1888, li dufoje anoncis en la sama gazeto tiel, ke li petis la
monsendaˆojn al la nomo L. Zamenhof. Povis okazi, ke li havis malfacilaˆon
pro manko de la dua nomo a˘
u nom-mallongigo; tial li ˆ
sanˆ
gis la nomon en la
pluaj anoncoj. Sed kiam temis pri simpla poˆ
sta sendaˆo, kompreneble suﬁˆ
cis
L. Zamenhof, kion oni povas legi sur liaj poˆ
stkartoj, kovertoj, stampiloj k.t.p.
En la mallongigita nomo la signifo de M. estis ‘Markoviˆ
c’ kaj L. estis
‘Lazar’. La esperantigita Lazaro Zamenhof estis en la Adresaro de la esper-
antistoj eldonita de L. Zamenhof. La konstantecon de lia nomo montras ˆ
giaj
derivaˆoj en la kompleta nomo de lia ﬁlino, kiel en la menciita dokumento de
Soﬁa Lazarovna Zamenhof el la jaro 1889 kaj ˆ
sia kuracista diplomo el la jaro
1915.
16
En la jaroj 1887–1889 li aplikis la plumnomon Dr. Esperanto, sed de
1889 dum dek ses jaroj aperis liaj verkoj sub la mallongigita nomformo L.
Zamenhof a˘
u Dr. L. Zamenhof. En la plej longa periodo de lia a˘
utora aktiv-
ado li verkis preska˘
u ˆ
ciam sub sia mallongigita nomo. La eldonejo Hachette
enkondukis anka˘
u aliajn plumnomojn, sed tio apartenas al la historio de liaj
plumnomoj. En la lasta periodo de sia vivo li uzis L. Zamenhof kiam temis
pri mono.
17
En aliaj kazoj li subskribis jen tion, jen iun el la plumnomoj.
15
Holzhaus 1969:80–86; 1973:28, 308–312.
16
Holzhaus 1973:56, 498.
17
En 1911, en la nomaro de klientaro de ˆ
Cekbanko Esperantista. Holzhaus 1973:58, 516.

Lazar Markoviˆ
c Zamenhof kaj la Zamenhof-falsaˆaro
65
3.
Plumnomoj
La a˘
utoro LMZ simile al multaj aliaj a˘
utoroj aplikis plurajn plumnomojn.
Komence li preferis pse˘
udonimojn, poste li aplikis sian familian nomon kun
diversaj plum-anta˘
unomoj. Sed en ˆ
ciuj periodoj apud la diversaj plumnomoj
li verkis anka˘
u sub la nomo L. Zamenhof. Ne kalkulante la postzamenhofajn
falsaˆojn tiu L. Zamenhof estas lia plej ofta a˘
utornomo.
3.1.
Plumnomoj – pse˘
udonimoj
1. Hamzefon (1882) verkis du artikolojn en la ruslingva gazeto Razsvet.
2. Hemza (1888) tradukis Kanto de studentoj en la Dua Libro.
3. Dr. Esperanto (1887–1890). 1887: ruse, pole, france, germane; 1889:
angle, svede, latve; 1890: bulgare. En la unuaj jaroj tiu pse˘
udonimo
fariˆ
gis vaste konata.
4. D-ro Esperanto (1888–1890): 1888 Esperante, 1890 litove. En Esper-
antujo tiu pse˘
udonimo fariˆ
gis vaste konata, kaj por la unuaj esperant-
istoj balda˘
u evidentiˆ
gis lia vera nomo, ja sur la lasta presita paˆ
go de la
Unua Libro estis lia poˆ
sta adreso ˆ
ce D-ro L. Zamenhof.
5. Amiko (1889). Esperante en la septembra numero de La Esperantisto.
6. N. N. (1889) tradukis al la rusa sian verkon Dua Libro de l’Lingvo
Internacia.
7. Anna R. (1889) tradukis Andersen en La Esperantisto.
8. Hanez (1900): studo en la hebrea.
9. Unuel (1903) en Fundamenta krestomatio.
10. Homo sum (1901): a˘
utoro de libro pri la hilelismo.
11. Homarano (1906) en Ruslanda Esperantisto, Majo.
12. Dr. X (1909). Jidlingva artikolo en Lebn un Visnˆ
saft, Nr. 1.
3.2.
Plumnomoj – La familia nomo Zamenhof kun diversaj plum-
anta˘
unomoj
1. Do (1903–1917). La eldonejo Hachette planis bele ornamitan paˆ
gkapon
kun la nomo de la libroserio Kolekto Esperanta aprobita de Do Zamen-
hof. En tiu serio aperis ˆ
ciuj gravaj verkoj pri kaj en la Lingvo Internacia.
En 1906 la eldonejo ˆ
sanˆ
gis la titolon de la serio al Esperanto. Verkaro
de Do Zamenhof. Tamen iom pli malsupre, sub la paˆ
gokapo neniam
aperis tiu Do, sed kutime la vera nomo L. Zamenhof, kaj post 1905 plej
ofte iu plumnomo.

66
´
Arp´
ad R´
atkai
2. L.-L. a˘
u Dr. L.-L. (1903–1907): la eldonejo Hachette enkondukis tiujn
plum-anta˘
unomojn kun strekoj: L.-L. a˘
u Dr. L.-L. ˆ
Gia aplikado da˘
uris
nur kelkajn jarojn, malkonsekvence, eˆ
c konfuze. Ofte sur la kovrilo
estis L.-L., sed sur la unua paˆ
go L. L., kaj alian fojon inverse. La
malkonsekvencan uzadon de la streko sekvis ˆ
gia deﬁnitiva forlaso. Sed
anka˘
u en tiuj jaroj li ofte uzis sian nomon L. Zamenhof.
3. L. L. a˘
u Dr. L. L. (1903–1917): ˆ
gis 1905 novaj verkoj de Zamenhof
aperis jen sub lia nomo L. Zamenhof, jen sub la plumnomo L. L. Zamen-
hof. Ekde 1906 tiu lasta estis la plej ofte aplikata, kaj tio aperis kiel
konstanta kunlaboranto en La Revuo en 1906, kaj a˘
utoro de angla art-
ikolo en 1907.
18
La aplikadon de tiu plumnomo verˆ
sajne iniciatis la
fakuloj de la eldonejo Hachette. Pli malfrue Zamenhof mendis novan
stampilon (1909) kun la surskribo L. L. Zamenhof kaj ofte anka˘
u sub-
skribis tiel (1910), sed neniam ekskluzive. Paralele li anka˘
u poste uzis
siajn malnovajn stampilojn kaj subskribis plej ofte L. Zamenhof.
4. Lazaro Ludoviko estis sporade aperintaj plum-anta˘
unomoj. Unue ˆ
gi
aperis en 1896 en traduko de Zamenhof-letero, kies ruslingvan origin-
alon ni ne konas,
19
sed pli frue kaj poste ˆ
gis 1906 en la sama revuo
aperis ˆ
ciam L. Zamenhof. En 1904 tiuj du plum-anta˘
unomoj aperis
sub anglalingva artikolo.
20
Anka˘
u en 1907 nur unu foje aperis tiuj en
La Revuo. Stampilo Lazaro Ludokviko ne estas konata.
5. Dr. Luiz (1892) aperis unufoje, en portugala traduko.
21
6. Dr. Ludwik (1910) aperis Esperante kaj pole, i.a. kiel a˘
utoro de kelkaj
versoj en la volumo Sonoj esperantaj de Leo Belmont. Li havis anka˘
u
vizitkarton kun la plumnomo Dr. Ludwik Zamenhof.
22
Rimarkigo 1. Necesas aldoni, ke kelkaj aliaj anta˘
unomoj, kvankam ili ekzistis,
ne estas en tiu listo, ˆ
car ili estis nek a˘
utentaj, oﬁcialaj nomoj, nek plumnomoj.
Ekzemple ekzistis Eliezer, sed ta˘
uga nur por religiaj celoj, kaj Ludoviko
Lazaro por privataj uzoj. Kiel plumnomoj ili estas postzamenhofaj falsaˆoj.
Rimarkigo 2.
En la anta˘
uparolo de Leteroj de L.-L. Zamenhof Gaston
Waringhien zorge atentigis la legantojn je la diferencoj inter la leterpaperoj
18
What is Esperanto? The North American Review, vol. 185, nr. 606, p. 15–21; Holzhaus
1969:174–181; 1978:28, 235–241.
19
La tradukon fare de Vladimir Gernet aperis en Lingvo Internacia (Uppsala) 1898:6–7
(jun–jul), p. 119; Zamenhof (1929:417–422). Sed tie aperis nur la teksto de la letero sen la
nomo de la subskribinto.
20
Esperanto: a New International Language. The Independent, 1904-08-11, p. 326–330;
Holzhaus 1969:164, 1973:24, 256; 1978:28, 227, 281.
21
La lingua universal “Esperanto”. Methodo completo comprehendendo dois voccabu-
larios segundo a edi¸
c`
ao allem`
a de Dr. Luiz Samenhof traduzido e coordenado por Jayme
Heinlein Ferreira de Lisboa. Nuremberg, 1892.
22
Holzhaus 1973:477.

Lazar Markoviˆ
c Zamenhof kaj la Zamenhof-falsaˆaro
67
stampitaj kaj presitaj: Dr. L. respektive D-ro L., sed konfuzis ilin per la jena
aserto: “ ˆ
Ce la ﬁno mi forigis la ˆ
gentilan formulon: Via L. L. ZAMENHOF
per kiu ﬁniˆ
gas ˆ
ciuj leteroj” (Waringhien 1948:XII). Oni rajtas dubi je tio –
ja en la titolo de la libro estas la kunlig-streka varianto L.-L. Krome: se sur
ˆ
ciuj leterpaperoj estis unu L., oni rajtas dubi, ke subskribe ˆ
ciam estis L. L.
4.
Naskiˆ
gloko
Rusio dum la vivo de LMZ dividiˆ
gis en 81 gubernioj. En 1791 la cara ad-
ministracio por la enmigrintaj judoj asignis Judan enloˆ
giˆ
gan zonon
23
en la
okcidenta parto de la lando. Judoj devis loˆ
gi en la urboj de tiu zono, kie
okazis multaj kontra˘
ujudaj pogromoj, krome ili ne rajtis libere elekti pro-
fesion kaj oni limigis iliajn lern-eblecojn. La juda enloˆ
giˆ
ga zono ˆ
cesis nur en
1917, je la egalrajtigo de ˆ
ciuj minoritatoj.
Tiu rusia Judujo dum la vivo de Zamenhof ampleksis 22 guberniojn.
Zamenhof naskiˆ
gis en la Grodna gubernio, en la urbo Bjelostoko, kiun oni
skribis kompreneble per cirilaj literoj: Belostok . La Esperanta formo de
tiu urbonomo la unuan fojon aperis en la revuo Lingvo Internacia en la
jaro 1896, en letero de Zamenhof: “Mi naskiˆ
gis en Bjelostoko, gubernio de
Grodno.”
24
La situo de Bjelostoko krom la oﬁciala, jura divido estas diﬁnebla anka˘
u
la˘
u geograﬁaj-historiaj regionoj: ˆ
gi situis en la regiono Litvo.
25
Multaj poloj,
litovoj kaj judoj same konsideris Litvon kiel sian patrujon.
En la Rusa
Imperio pro la grandaj distancoj kaj grandaj socigeograﬁaj diferencoj vere
grandan signifon havis la regionismo kaj la samlokeco.
La rusia Bjelostoko en 1918 (sed deﬁnitive nur en 1921, la˘
u la packon-
trakto en Rigo) fariˆ
gis parto de la sendependiˆ
ganta Pollando. ˆ
Cu Bjelostoko
(Belostok ) en la longa 19-a jarcento (t.e. ˆgis la unua mondmilito) kaj la
postmilita Bjalistoko (Bialystok) estis la samaj lokoj? Geodezie jes, t.e. la
geograﬁaj koordinatoj identas, sed preska˘
u ˆ
cio alia rapide ˆ
sanˆ
giˆ
gis, diferenc-
is: politika potenco, administracio, instancoj, jursistemo, mono, ekonomio,
traﬁko (fervoja ˆ
spuro), oﬁciala lingvo kaj skribo (alfabeto), kulturo, oﬁciala
religio, etna konsisto de la loˆ
gantaro, aspekto de la urbo k.t.p. La du urbo-
nomoj kaj prononce kaj skribe diferencas, kaj ili strikte ligiˆ
gas al sia historia
23
Qerta posto nno
evre sko
osedlosti [
ˇ
Certa postojannoj jevrejskoj osedlosti].
En Esperanto oni nomas ˆ
gin anka˘
u setliˆ
ga zono, germane Ansiedlungsrayon, angle Pale of
Settlement, pole strefa osiedlenia.
24
Lingvo Internacia, 1896, p. 115.
25
Litvo a˘
u Granda Litovio kiel geograﬁa-kultura regiono ampleksis kelkajn guberniojn,
pli malpli sur la teritorio de la hodia˘
ua Litovio, Belarusio, nord-orienta Pollando kaj la
regiono Kaliningrado. Do ˆ
gi ampleksis i.a. la Grodnan gubernion.

68
´
Arp´
ad R´
atkai
periodo.
26
La PIV-aj urbonomoj Bjelostoko (Zamenhofa vorto) kaj Bjali-
stoko (en Pollando) precize respegulas la realon.
5.
Etna identeco
Li naskiˆ
gis en juda familio.
27
En la juda enloˆ
giˆ
ga zono pluraj etnoj vivis dia-
spore, miksite. En Bjelostoko la judaro konsistis la plimulton. Gepatra lingvo
de la judoj estis la jida, pri kiu tiutempe oni opiniis ke envere ne estas lingvo,
nur dialekto germana.
28
Eˆ
c Zamenhof mem plurfoje nomis ˆ
gin “judgermana
dialekto”. Nur en la 20-a jarcento klariˆ
gis, ke ˆ
gi estas vera, memstara, aparta
lingvo. La patrino de Zamenhof parolis ˆ
gin kiel gepatran lingvon, same kiel
la plimulto de la aliaj judoj, kiuj ne konis fremdajn lingvojn, kvankam ili
iomete komprenis tiujn de la etne bunta medio (rusa, pola, litova, germana
k.t.p.).
Do, la jida estis la unua lingvo de la Zamenhof-ﬁloj, kiuj frekventis la
jidlingvan elementan lernejon. Zamenhof mem verkis anka˘
u jide; li eˆ
c pri-
laboris jidan gramatikon. La vorto gento havas mitan, rasisman nuancon.
LMZ uzis la Esperantan vorton gento (kelkfoje eˆ
c raso), sed la˘
u la enhavo
de liaj tekstoj tute klare oni povas konkludi, ke temis pri etno, pri la jidan
lingvon parolanta juda etno vivanta en Rusio.
Zamenhof tamen havis du gepatrajn lingvojn, ˆ
car Mark, lia patro, celis
kompletan asimiliˆ
gon. La˘
u lia volo la rusa estis la hejma lingvo en la familio.
Ruslingvaj estis la gimnazio kaj la universitato, kiujn Lazar frekventis. La
eﬁko de la rusa kulturo estis tiel forta, ke li komencis verki ruslingvajn poem-
ojn, celante fariˆ
gi rusa verkisto. Tamen li devis rezigni de la kompleta a-
similiˆ
go, ja en la universitato li spertis la socian realaˆon de la cara Rusio, ke
malgra˘
u siaj klopodoj, li restis “nur judo”. Sed la rusa identeco restis tiom
forta, ke tiu herediˆ
gis anka˘
u al lia ﬁlo Adamo, en kies familion la rusa restis
la familia lingvo eˆ
c post la unua mondmilito, en la sendependa Pollando.
Do, la etna identeco de Zamenhof ne estas diﬁnebla nur per la vorto judo,
ja la judaro konsistas el germana, hispana, hungara, etiopa k.t.p. judaj etnoj,
kun apartaj kulturaj trajtoj. Zamenhof estis ruslingva judo kun rusa kulturo,
mallonge: rusa judo.
29
26
Etimologia ligo inter la vortoj Bialystok kaj Belostok
ekzistas, sed temas pri du
malsamaj vortoj. Nun ne pri etimologio temas, sed pri la oﬁcialaj identigiloj, pri la oﬁciale
registritaj nomoj, kiuj efektive, fakte ˆ
sanˆ
giˆ
gis.
27
Anstata˘
u la vorto judo siatempe oni uzis la vorton hebreo.
28
Eˆ
c en La Nova Plena Ilustrita Vortaro (2002) oni povas legi tiun falsan diﬁnon.
29
La ofte citita Zamenhofa diﬁno “mi estas ruslanda hebreo” estas malaplikenda, ˆ
car
(1) temas pri judoj – la Esperanta vorto hebrea signifas ilian malnovepokan lingvon; kaj
(2) ruslanda ne estas etna, sed geograﬁa diﬁno. Elmigrintaj rusaj judoj jam ne estis rus-
landaj, sed restis ruskulturaj. La infanoj de LMZ vivantaj en Pollando restis ruskulturaj,
sed ne ruslandaj. Paranteze: oni vokis Zamenhofon loˆ
gi en Parizo, do esti franclandano.

Lazar Markoviˆ
c Zamenhof kaj la Zamenhof-falsaˆaro
69
6.
Kreinto kaj iniciatinto
La teorion de Juan Luis Vives (1492–1540) pri la Universala Lingvo rifuzis la
humanisto Comenius (Jan Amos Komensk´
y 1592–1670), kiu lanˆ
cis la teorion
pri la Internacia Lingvo en 1668. Tiu estis parto de grandioza plano pri paco
kaj kunlaboro inter la e˘
uropaj popoloj, kiuj gardos siajn etnajn lingvojn, en
kiuj devos okazi la lerneja instruado. Li starigis postulatojn por la estonta
lingvo. Sed Comenius ne sukcesis prilabori tiun lingvoprojekton, nek trovi
ta˘
ugan nomon de sia nova koncepto. Pro manko de ta˘
uga termino oni erare
taksas lin adepto de Universala Lingvo – ja ˆ
guste li estis la unua kiu rifuzis
tion.
Kvankam LMZ ne konis kaj ne povis skizi la historian tendencon de
E˘
uropo tiel bone kiel Comenius, anka˘
u li celis pacon kaj fratecon inter la
diverslingvaj etnoj. Por tiu celo li
1. sukcese kreis la lingvoprojekton de 1887 konforme al la postulatoj star-
igitaj de Comenius, kvankam li verˆ
sajne ne konis la verkon de sia spirita
anta˘
uulo; kaj
2. trovis la ta˘
ugan nomon Internacia Lingvo, kvankam komence anka˘
u li
uzis la malnovan kaj malta˘
ugan terminologion: la nomo de la unua, ne
publikigita versio de lia lingvoprojekto estis Lingwe Universala.
En 1887 la projekto de Internacia Lingvo aperis sinsekve en rusa, pola, franca
kaj germana lingvoj, ˆ
ciu libro kun la a˘
utor-nomo/pse˘
udonimo Dr. Esperanto.
7.
La origino de la falsofaradoj
Tiutempe oni decidis prepari la unuan internacian kongreson de esperantistoj
en Francio. En tiu etoso elstaraj francaj esperantistoj intencante protekti kaj
Zamenhofon kaj la Esperanto-movadon de antisemitaj atakoj decidis prezenti
lian personon al la publiko kun falsa, sed ne atakebla identeco. Pro aliaj
ka˘
uzoj fervore apogis ilin polaj esperantistoj kaj la eldonejo Hachette, kiu
eldonis verkaron de “nova” Zamenhof.
La esperantista pioniro ´
Emile Javal, fervora franca adepto de Zamenhof,
ﬁere informis lin, ke okaze de la Esperanto-kongreso en 1905 aperis 700 art-
ikoloj en la gazetaro, sed nur unu el ili menciis la judecon de Zamenhof. La
kaˆ
so de la vero nur tiel eblis, ke anstata˘
u ˆ
gi ili asertis ion alian, t.e. ili men-
sogis, falsofaris. Javal poste konfesis: “Ni bezonis admirindan disciplinon
por kaˆ
si al la publiko vian originon. Pri tiu punkto akordiˆ
gis ˆ
ciuj amikoj de
Esperanto, kaj ni devas plu kaˆ
si la aferon, tiel longe kiel la granda batalo ne
Liaj parencoj, kiujn li vizitis dum la Vaˆ
singtona kongreso, estis jam kanadaj judoj.

70
´
Arp´
ad R´
atkai
estas gajnita.”
30
Porokazan prisilenton de la etna deveno de Zamenhof en
tiu situacio eble estis pravigebla, oportuna taktiko. Sed intenca falsofaro, eˆ
c
serio de falsofaroj ne estas pravigeblaj. Krome tiu falsaˆaro balda˘
u perdis sian
celon kaj memstare vivis plu, sendepende de la intenco de la falsofarantoj.
Javal kaj liaj kunuloj longe sukcesis falsofari preska˘
u perfekte. La kom-
pleksa misinformado konsistis primare per kaˆ
sado de la etna deveno de
Zamenhof. El tio sekvis retrospektiva nom-poligo de la rusa urbo Bjelostoko,
naskiˆ
gurbo de Zamenhof, falsofaro de ˆ
gia geograﬁa situo, virtuala poligo de
ˆ
gia plejparte juda loˆ
gantaro. Apartan historion havas la elimino kaj forges-
igo de la rusa nom-elemento Markoviˇ
c, kvankam tio ne plensukcesis. Poste la
elimino de la nom-elemento Lazar sukcesis eˆ
c malpli. Sed la falsofaroj da˘
uris
post la morto de Zamenhof.
Anka˘
u la vorton internacia oni taksis malavantaˆ
ga en la patriotaj parol-
manieroj en Orient-E˘
uropo, Francio kaj Germanio same. En la opoziciantaj
ˆ
statoj nacia estis la pozitiva nocio kaj internacia ofte signiﬁs judo, social-
isto a˘
u amba˘
u. Post la apero de Lingvo Internacia spontane aperis la vorto
Esperanto kiel ˆ
gia sinonimo. En la nova situacio multaj esperantistoj klopodis
ekskluzivigi la vorton Esperanto, eˆ
c retrospektive, jam de 1887. El la diﬁnoj
de Esperanto paˆ
son post paˆ
so oni eliminis la nocion internacia.
La falsofarojn ne nur la iniciatintoj faris, sed anka˘
u tiuj, kiuj dum la
sekva jarcento verkis apologiojn de la falsaˆoj.
Finﬁne la publiko ricevis
diversajn galimatiojn, kiel ekzemple la jena: “La pola Ludwik Zamenhof
naskiˆ
ginta en la pola urbo Bjalistoko kreis la artefaritan lingvon Esperanto
sub la pse˘
udonimo Doktoro Esperanto.” En tiu frazo krom la nomoj Zamen-
hof kaj Esperanto ˆ
cio alia estas falsaˆo.
La falsaj datumoj aperadas en la granda plimulto de la enciklopedioj, re-
ferencaj libroj, en la gazetaro, kaj en la ˆ
generala opinio. Sekve de la persistaj
klopodoj de esperantistoj pluraj falsaj asertoj dogmiˆ
gis. ˆ
Ciam estis a˘
utoroj
kiuj rimarkis la falsaˆojn kaj publikigis la verajn datumojn kaj en Esperanto
kaj en aliaj lingvoj, sed iliaj voˆ
coj nur lastatempe fortiˆ
gis. En la 20-a jarcento
la misinformado estis la “ˆ
cefa ﬂuo”. Pro fervoro de falsofarantaj esperantistoj
la falsaˆoj aperis kaj en la esperantlingva literaturo, kaj en naciaj lingvoj, en
diversaj konsultlibroj, precipe en enciklopedioj.
8.
Nomfalsigo
Maimon kaj aliaj anstata˘
u ekzamenado de dokumentoj faris longajn klar-
igojn etimologiajn, plenajn de faktoj kaj supozoj. Diferencigi ilin nun estas
superﬂue, ˆ
car ne temas pri etimologio. Nomoj ja havas etimologion, sed elekti
el la diversaj nomformoj estis tasko de la patro de LMZ kaj oﬁciale ﬁksi ˆ
gin
30
Franclingva letero de ´
Emile Javal al Zamenhof 1905-10-15; ludovikito (1985:197).

Lazar Markoviˆ
c Zamenhof kaj la Zamenhof-falsaˆaro
71
estis tasko de oﬁcistoj tiutempaj. Ni ne rajtas elekti alian nomon por LMZ,
nur konstati ˆ
gin.
Post 1889 Zamenhof plej ofte verkis sub sia mallongigita nomo, L. Zamen-
hof, kaj en Esperantio oni menciadis lin kiel d-ro Zamenhof. La situacio
ˆ
sanˆ
giˆ
gis kiam la eldonejo Hachette enkondukis la plumnomon L. L. Zamen-
hof. Tion anka˘
u Zamenhof “enkondukis” mendante novajn stampilojn kun la
teksto L. L. Zamenhof, kaj de 1909 alterne uzis ˆ
gin kun la malnovaj stampiloj.
Zamenhof neniam eksplikis, kion signifas L. L., produkto de la kunlaboro
kun la eldonejo Hachette.
Li eˆ
c ne devintus tion fari, ja plumonomj ne
bezonas klarigon. Nur en la postzamenhofaj tempoj – supozante ˆ
gin vera
nomo – oni komencis eksplicigi la mallongigon, kaj aperis diversaj supozoj
(Lazaro Ludoviko, Ludoviko Lazaro, Lejzer Ludwik k.t.p.). Necesas ﬁksi, ke
Zamenhof kiel a˘
utoro rajtis uzi ajnan plumnomon, ajnan pse˘
udonimon, sed
falsaˆoj estas ˆ
ciuj ˆ
sanˆ
goj kaj modifoj, kiujn ne li mem faris. Kaj kompreneble
neniu el liaj plumnomoj fariˆ
gis lia nomo anstata˘
u LMZ.
Ekde 1913 kelkaj a˘
utoroj la nomon Ludoviko metis en la unuan lokon, kaj
Lazaro fariˆ
gis la dua anta˘
unomo (Zakrzewski 1913:3). Ekde tiam ekzistas
du falsofarantaj skoloj; la pli malnova insistas je la unueco de Lazaro, sed la
ludovikistoj persistas je la unueco de Ludoviko. La lastaj fariˆ
gis pli popularaj.
La zamenhofologo Naftali Zvi Maimon ne nur la nomon Markoviˆ
c, sed anka˘
u
la nomon Lazar klopodis forgesigi. Tiucele li asertis tute senbaze, ke “post la
doktoriˆ
go en 1885, la nomo Lazar publike ne plu aperas. Anstata˘
u ˆ
gi trovigas
ˆ
ciam: Ludoviko.” (Maimon 1978:50).
Necesas ﬁksi, ke nek Lazaro Ludoviko, nek Ludoviko Lazaro estis la anta˘
u-
nomoj de Zamenhof. La plumnomo Lazaro Ludoviko Zamenhof ekzistis, estas
a˘
utenta, kaj la plumnomo Ludoviko Lazaro Zamenhof estas postzamenhofa
falsaˆo.
Tamen Ludoviko kaj ˆ
giaj variantoj ekzistis kiel kromnomoj kaj
Zamenhof uzis, eˆ
c ˆ
satis gin.
Ekzemple en 1911 li aliˆ
gis kiel la bangasto
Ludwig Zamenhof al la banloko Bad Kissingen.
31
Post la morto de Zamenhof estiˆ
gis la falsa Ludovik-kulto. Anstata˘
u stud-
ado de la a˘
utentaj dokumentoj esperantistoj post la morto de LMZ klopodis
elekti ta˘
ugan nomon por li. Ili ne sentas la absurdaˆon de ajna rezonado; kio
estus ilia primara tasko, estas ekster ilia intereso, kvaza˘
u LMZ estintus super
la rusaj leˆ
goj. Malkonsidero de la oﬁcialaj dokumentoj eble la plej bizara
fenomeno de Esperantio estas. Ilia malsukceso estas evidenta anka˘
u ekster
Esperantio.
Esperantistoj abunde liveris falsajn informojn al neesperantistoj. Sekve
el la ekzamenitaj 97 enciklopedioj
32
nur en ses estas lia kompleta, vera nomo,
31
Holzhaus 1973:364.
32
Rete legeblaj tekstoj estas nur kopioj de artikoloj de paper-enciklopedioj. Tial mi
ekzamenis la paperajn enciklopediojn, escepte tiujn malnovajn, kiuj estas nur rete ating-
eblaj.

72
´
Arp´
ad R´
atkai
kiu povas esti referencilo. La nomo de Lazar Markoviˆ
c Zamenhof la unuan
fojon aperis en la ukrainiaj enciklopedioj Ukrainska Radjanska Enciklopedija
(uk1, uk2) en la sesdekaj jaroj, poste en kelkaj hungaraj enciklopedioj (hu11,
hu12, hu17, hu19). En 15 aliaj enciklopedioj aperis nur mallongigitaj nom-
variantoj konsistantaj el unu a˘
u du elementoj de la nomo. Lazar Zamenhof
estas en unu (sr1), Lazarus Zamenhof en tri (en5, en9, es1), simple nur
Zamenhof estas en sep (fr7, hu1, hu3, hu6, hu7, it2, ru2), Dr. Zamenhof en
tri (fr1, fr3, fr5) kaj Eleazar Samenhof en unu (hu14) enciklopedioj. Tiuj
nomvariantoj estas a˘
u mallongigoj de lia nomo, a˘
u eraroj. Ili ne ta˘
ugas por
esti referenciloj, sed almena˘
u ne estas falsaˆoj.
Do en la lasta jarcento la informado pri la nomo de Zamenhof iom pli-
boniˆ
gis, sed tre malrapide. Entute 21 enciklopedioj informas pli-malpli ˆ
guste
pri la nomo de Zamenhof. Tamen nur ses el ili informas tute precize, kaj ili
aperis en la lastaj jardekoj. En 76 aliaj enciklopedioj oni trovas diversajn
falsajn informojn.
Ne nur pri la nomo de LMZ, sed anka˘
u pri liaj plumnomoj oni povas legi
plejparte erarajn kaj falsajn informojn. La Unuan Libron LMZ aperigis sub
la pse˘
udonimo Dr. Esperanto. La ˆ
gusta informo pri tio troveblas nur en 9
enciklopedioj (de1, de7, de9, de10, de11, en8, en17, hu15, hu19, sr1); el ili 3
estas tiuj de la germana eldonejo Meyers. En aliaj enciklopedioj oni trovas
tiujn falsajn informojn pri la pse˘
udonimo de la a˘
utoro: Doctor Esperanto,
doktoro esperanto, Doktoro Esperanto, Dottor Esperanto, D-ro Esperanto, dr.
Esperanto, Esperanto, L. L. Zamenhof, Lazaro Ludoviko Zamenhof, Ljudvik
Zamenhof kaj Ludovico Zamenhof. Envere tiujn a˘
utor-nomojn LMZ aplikis
a˘
u pli malfrue, a˘
u neniam. La malˆ
gustajn informojn la redaktoroj prenis el
Esperant-lingvaj fontoj.
9.
Amaso da falsaj informoj pretekste de anta˘
unom-
tradukoj
Pro kaˆ
sado de la referencnomo LMZ en Esperantlingvaj eldonaˆoj aperis
amaso da falsaj informoj pri lia nomo. Oni povus ilin envicigi kaj klarigi
sur multaj paˆ
goj, sed ni rigardu nur tiun solan numeron de la revuo Esper-
anto, oﬁciala organo de Universala Esperanto-Asocio, kiu ˆ
guste kuˆ
sas sur mia
tablo, de marto 2009. La anta˘
unomoj de Zamenhof varias la˘
u la plaˆ
co de la
a˘
utoroj: L. L. (p. 52), Doktoro Esperanto (p. 54), Lejzer Ludwik (p. 55),
Ludoviko Lejzer (Lazaro) (p. 57).
Pluraj enciklopedi-redaktoroj prave eksuspektis pri la kompetenteco de
esperantistoj, kaj forigis el la tekstoj ˆ
ciujn anta˘
unomojn kaj “asimilitajn
nomformojn”. Restis en pluraj enciklopedioj nur la familia nomo Zamenhof.

Lazar Markoviˆ
c Zamenhof kaj la Zamenhof-falsaˆaro
73
ˆ
Guste kiel en artikoloj pri mezepokaj mastroj, kiuj estas menciindaj, sed oni
ne povas scii pri ili detalojn.
En 1905 en juda enciklopedio aperis tio, ke “Mark estas la nomo de la
patro” (ru-en1). Do li devus esti Markoviˇ
c. ˆ
Guste tiun fakton pri la patro
neniu transprenis, sed oni surprizis la publikon per novaj kaj pli novaj nomoj
de Zamenhof. Kvaza˘
u li post sia morto estus ˆ
sanˆ
ganta sian nomon pli kaj pli
ofte.
Kiu pensis, ke Louis estas franca anta˘
unomo de Zamenhof, seniluziiˆ
gos,
ˆ
car trovos ˆ
gin nur en unu enciklopedio, kaj tiu ne franca estas, sed angla
(en12). En la franca ˆ
gi aperis nur kiel unu elemento de duobla nomo kun
dividostreko: Louis-Lazare (fr2). En la renoma franca Larousse ˆ
gi aperis
tiel en 1932. Sed poste en alia franca enciklopedio tio aperis jam sen di-
vidostreko: Louis Lazare (fr4). En la francaj enciklopedioj tiu formo Louis
Lazare disvastiˆ
gis, sed post iom da tempo anka˘
u ˆ
gi elmodiˆ
gis. La˘
u la eldonejo
Larousse Zamenhof en 1974 jam estis Ludwig, eˆ
c kvaza˘
u li estus vivanta kaj
alprenanta du novajn nomojn samtempe: Ludwig Lazarus kaj Lejzer Lud-
wig (fr6). Larousse “permesis” amba˘
u nom-kombinaˆojn, sed ne klarigis la
ka˘
uzon de la inversa vicordo. La esenco de tiu ˆ
sanˆ
go estis: anstata˘
u unu falsa
informo aperis du novaj falsaj informoj. Tamen Larousse en 1988 jam ne nur
la formon Louis eliminis, sed anka˘
u la formo Ludwig fariˆ
gis nedezirata (fr8).
Ekde tiam la anta˘
unomo de Zamenhof france estas Ludwik.
Ni rigardu la italan nomformon. Louis eˆ
c en Italio estis pli populara ol
en Francio, almena˘
u ˆ
gi longe restis en la kombinaˆo L´
azaro Louis (it1). Sed
ﬁne anka˘
u italoj sentis la neceson freˆ
sigi Zamenhofon kaj oni baptis lin Lejzer
Ludovik (it3). Dume en la portugala aperis Ludwig (pt1).
En kelkaj eldonoj de la germana eldonejo Brockhaus la anta˘
unomo de
Zamenhof estis Ludwig (de2, de5), sed la˘
u aliaj eldonoj Lazarus Ludwig (de3,
de4, de6). Dume en la enciklopedioj de Meyers de 1906 ˆ
gis 1980 (de1, de7)
oni trovis nur L. Zamenhof. En 1981 Zamenhof tamen fariˆ
gis Ludwik (de8).
Tiun Ludwik transprenis anka˘
u la enciklopedio Das neue Osteuropa, eldonita
en 1993 en Svisio (de9). Sed ˆ
guste tiam la eldonejo Meyers decidis “freˆ
sigi”
Zamenhofon per la anta˘
unomoj Ludwik Lazarus (de10). Aliaj germanaj en-
ciklopedioj tamen ne sekvis ˆ
gin; eˆ
c nuntempe refoje aperis la anta˘
unomoj
Ludwig kaj Ludwig L. (de11). Oni povas konjekti, ke Ludwig L. devenas el
la malnova Lazarus Ludwig, kvankam ekzistas anka˘
u aliaj solvoj.
Por parolantoj de la angla lingvo grava inform-fonto estis Encyclopaedia
Britannica, kiu en 1910 (en1) jam menciis L. Zamenhof. Sed kiu estas tiu
L.? La enigmo duobliˆ
gis en 1926, ˆ
car la˘
u la nova eldono de Encyclopaedia
Britannica jam temis pri L. L. Zamenhof. Nur post la dua mondmilito en
1958 kaj nur por la a˘
ustralianoj evidentiˆ
gis, ke temas pri Lazarus (en5).
Post The Australian Encyclopaedia anka˘
u la eldonejo Penguin akceptis tiun

74
´
Arp´
ad R´
atkai
solvon (en9). Sed kio pri L. L.? En 1958 anka˘
u tiun enigmon provis solvi
Everyman’s Encyclopaedia je Ludwig Lazarus (en7), sed je tiu solvo ne estis
konsento. La˘
u The Encyclopedia Americana temas pri Lazarus Ludwig (en8),
sed nur por usonanoj. La˘
u la internacia eldono de la sama enciklopedio temas
pri Ludovic L. (en15), kvankam iom poste Academic American Encylopedia
deklaris lin Ludwik Lazar (en17). Pli malfeliˆ
ca sorto traﬁs legantojn de aliaj
enciklopedioj, en kiuj la˘
u la artikolo Esperanto temas pri Louis, sed la˘
u la
artikolo Zamenhof pri Ludwig Lazarus (en12, en13). En la jaro 1991 The
New Encyclopaedia Britannica riˆ
cigis plu la anglan lingvon per la plua “angla
formo” Ludwik Lejzer (en19). Tiu nomo disvastiˆ
gis en italaj, hispanaj kaj
francaj enciklopedioj en la okdekaj-na˘
udekaj jaroj, tamen ne en la anglaj. Tiu
serio de falsaj informoj certe ne ﬁniˆ
gis, car la anglalingvaj eldonejoj ankora˘
u
ne provis ˆ
ciujn matematike eblajn nomkombinaˆojn kaj nomvariaˆojn.
La hungara formo de Ludoviko devus esti Lajos, sed tiu nomo aperis
nur en unu enciklopedio (hu5), aliloke troveblas Ludwig Lazarus (hu2), Lazar
Ludwig (hu4), Ludwik (hu21), L. Ludowik (hu9, hu13), L. L. (hu8), L. (hu10)
kaj Eleazar (hu14). Anka˘
u hungaraj esperantistoj ne intencis konstati lian
nomon, sed nur elekti ion plaˆ
can, propagandcele ta˘
ugan.
En la Esperanta subkulturo kvaza˘
u religia kredo, pse˘
udo-aksiomo estas,
ke la nomo Lazaro Ludoviko Zamenhof estas mondvaste konata. Envere tiu
nomo ekster Esperantio estas preska˘
u tute nekonata. El la 97 enciklopedioj
de la mondo nur en unu estas Ludoviko (ﬁ1) kiel anta˘
unomo de Zamenhof
kaj en unu estas la anta˘
unomoj Lazaro Ludoviko (hu14). Pri la mistera vorto
Ludoviko la leganto ekscios nenion, eˆ
c ne tion, ke ˆ
gi devus esti Esperanta
vorto. Tiu estas la sola vorto, kiu aperas kaj en la ﬁnna kaj en la hungara
enciklopediaj artikoloj. Neinformita leganto eˆ
c tion povus konkludi, ke tiu
Ludoviko estas praa ﬁnno-ugra vorto pruvanta la parencecon de tiuj lingvoj.
Ne nur la anta˘
unomoj Lazaro Ludoviko estas preska˘
u tute nekonataj
ekster Esperantio, sed senbaza kredo estas anka˘
u tiu kredo, ke la Esper-
antan vorton Ludoviko oni tradukis, kaj en etnolingvaj tekstoj aperis ˆ
giaj
asimilitaj formoj (Ludwig, Louis, ktp.). Fakte la falsaj nomoj disvastiˆ
gis
tute alimaniere.
En la ekzamenitaj enciklopedioj mi trovis la jenajn 34 plum-anta˘
unomojn
de Zamenhof: Eleazar, L., L. L., L. Ludowik, Lajos, Lazar, Lazar Lud-
wig, Lazar Markoviˆ
c, L´
azaro Louis, Lazaro Ludovico, Lazarus, Lazarus Lu-
dovic, Lazarusludwig, Lazarus Ludwig, Lejzer Ludovik, Lejzer Ludwig, Lejzer
Ludwik, Ljudvig-Lazar, Ljudvik, Ljudvik Lazar, Louis, Louis Lazare, Louis-
Lazare, Ludoviko, Ludoviko Lazaro, L udovit Laz´
ar, Ludowik, Ludwig L.,
Ludwig, Ludwig Lazarus, Ludwig Lejzer, Ludwik, Ludwik Lazar kaj Ludwik
Lazarus. Nur tri el ili estas ˆ
gustaj informoj: L., Lazar kaj Lazar Markoviˆ
c,
kvankam menciindas, ke en enciklopedio nur la lasta, plena nomo akcept-

Lazar Markoviˆ
c Zamenhof kaj la Zamenhof-falsaˆaro
75
eblas. La aliaj 31 informoj estas falsaj, t.e. ili estas a˘
u plum-anta˘
unomoj a˘
u
nur ﬁkciaj elpensaˆoj. Multaj el ili teorie povus esti diverslingvaj variantoj
de la plum-anta˘
unomoj, sed fakte ili estas false (a˘
u tute ne) tradukitaj en
la cel-lingvon. Pro la kaˆ
sado de la ﬁksa, neˆ
sanˆ
gebla referencnomo ili estas
nur falsaj, iel “sendependiˆ
gintaj” nomoj, kiuj aperis kaprice jen en tiu, jen
alia teksto, sendepende de la lingvo de la teksto, sendepende de la fontlingvo
kaj sendepende de tio, ˆ
cu ili originale ekzistis a˘
u ne. Etimologia rezonado
kondukas nenien.
Kelkaj el la falsaj nomoj vere ekzistis kiel plumnomoj. Sed kion prezentas
la enciklopedioj pri la plumnomoj de LMZ? La˘
u la enciklopedioj li havis 13
plumnomojn: D-ro Esperanto, Doctor Esperanto, Doktoro Esperanto, doktoro
esperanto, Dottor Esperanto, Dr. Esperanto, dr. esperanto, Esperanto, L. L.
Zamenhof, Lazaro Ludovico Zamenhof, Lazaro Ludoviko Zamenhof, Ljudvik
Zamenhof kaj Ludoviko Lazaro Zamenhof. Mankas spaco por analizi, ke kiuj
el ili estas originalaj, t.e. uzitaj de Zamenhof, kaj kiuj estas skrib-eraraj, kiuj
estas falsaˆoj, t.e. elpensaˆoj de iu alia, eventuale post longaj jaroj post la
morto de Zamenhof. Krome la plimulton de la zamenhofaj plumnomoj la
enciklopedioj neniam menciis.
Anka˘
u je la plumnomoj leviˆ
gas la demando pri kies plumnomo temas.
Nur lia a˘
utenta nomo povas esti komuna, a˘
utenta referencilo. Krom falsaj
nomoj aperadis anka˘
u falsaj plumnomoj post lia morto, kaj la neakordigeblaj,
malfacile identigeblaj datumoj plimultiˆ
gis. Fanatikaj esperantistoj klopodas
ekskluzivigi iun a˘
u alian, kiu pleje plaˆ
cas al ili. Malofte venas en la kapon ke
ili ne rajtas elekti, nur konstati la nomon kaj la plumnomojn de LMZ.
En la ekzamenitaj 97 enciklopedioj mi ne trovis alian internacie konatan
personon, ˆ
cirka˘
u kies nomo estus kreskinta tia ˆ
gangalo de falsaj informoj.
Eˆ
c nur iom similan personon mi ne trovis. Tiu fuˆ
saˆ-komplekso estas unika
kreaˆo de esperantistoj kaˆ
sintaj la referenc-nomon LMZ. Ion similan, sed
pli saˆ
ge formulitan eble oni povus trovi nur en la dosieroj de Interpol pri
kaˆ
siˆ
ganta krimulo eskapanta de lando al lando.
En etnolingvoj pli frue komenciˆ
gis la elimino de la falsaj datumoj ol en
la Esperantlingva literaturo. La nomo Lazar Markoviˆ
c Zamenhof en 1960
aperis la unuan fojon en ukraina (uk1), kaj en 1992 en hungara ˆ
generalaj
enciklopedioj. En hungarlingva revuo unue en 1997 aperis lia nomo (Rados
1997, p. 229). En fakenciklopedioj la unuan fojon en 1999, poste en 2003
aperis lia nomo (hu17, hu19). Amba˘
u pri la lingvoj de la mondo, redaktita
de la lingvisto Istv´
an Fodor, eksperto pri afrikaj lingvoj kaj planlingvoj, kaj
la artikolojn verkis Zsuzsa Varga-Haszonits.
Anka˘
u en la Esperantlingva
gazetaro ekde la na˘
udekaj jaroj, sed en la reto nur jardekon poste, aperadis
lia nomo. En 2006 aperis la unua libro pri la historio de Esperanto, en kiu
oni povas legi (t.e. kiu ne klopodas kaˆ
si) la nomon Lazar Markoviˆ
c Zamenhof

76
´
Arp´
ad R´
atkai
(Korˆenkov 2005:5–7), kvankam la a˘
utoro tie ne distingas la a˘
utentan nomon
de la falsaj. Tamen, prisilento de la dokumentoj ne plu eblas.
10.
Falsa naskiˆ
gurbo kaj falsa naskiˆ
glando
La ˆ
statoj ﬁksas la geograﬁajn nomojn en oﬁcialaj dokumentoj, la˘
u zorge
diﬁnitaj preskriboj, en diﬁnita, oﬁcialigita etna lingvo. Pere de tiel ﬁksitaj
geograﬁaj nomoj la geograﬁaj lokoj fariˆ
gas identigeblaj. Tiuj dokumentoj
estas la oﬁcialaj loknomaroj, kiujn en la 19-a jarcento jam ˆ
ciuj ˆ
statoj kompilis
pri sia regata teritorio. La loknomojn oni akordiˆ
gis kun la mapoj, kiujn la
ˆ
statoj produktis por militaj a˘
u ekonomiaj celoj. La loknomaroj kaj la mapoj
ﬁksis la staton ˆus validan (latine: status quo). Kompreneble okazadas ˆ
sanˆ
goj,
sed oni da˘
ure sekvas ilin per kompletigoj, per oﬁcialaj aldonoj kaj per novaj
eldonoj. Datumoj de la loknomaroj estas ne nur geograﬁaj, sed anka˘
u juraj
kaj historiaj faktoj. Loknomo estis valida nur ˆ
gis ˆ
gia oﬁciala ˆ
sanˆ
go, sed ne
ˆ
sanˆ
gebla retrospektive. Naskiˆ
glokon oni devas diﬁni la˘
u la aktuala, oﬁciala
loknomaro, kaj nur tiu datumo povas aperi en oﬁcialaj dokumentoj. Post
limˆ
sanˆ
go sur la konkerita, akirita teritorio kutime ˆ
sanˆ
gigas ˆ
ciu loknomo, ja
ˆ
ciu loko ricevas nomon en la lingvo de la konkerinta ˆ
stato.
La teritorio de la iama Pollando en la 19-a jarcento apartenis al A˘
ustrio,
Germanio kaj Rusio, sekve oni parolis pri germana, rusa kaj a˘
ustra Polujoj.
Restaˆo de iama ˆ
stato estis Pola Reˆ
glando en Rusio, negrava kaj malkreskanta
a˘
utonomio, sed Bjelostoko estis ekster ˆ
gi. Krome, en 1874 eˆ
c tiu Polujo ˆ
cesis
kaj ekde tiam sur ˆ
gia teritorio oni establis rusajn guberniojn.
Celo de la polaj naciistoj estis restarigo de la sendependa Pollando sur
la teritorio de la iama Pola Reˆ
glando, sed la˘
u aliaj sur la teritorio de Pola-
Litova Regno en la 18-a jarcento, t.e. dekoble pli granda teritorio. La˘
u ilia
koncepto Bjelostoko nepre devos esti en Pollando, sed la˘
u rusaj naciistoj ˆ
gi
devas resti parto de Rusio. Dume aspiris la urbon anka˘
u litovaj, germanaj
kaj belorusaj naciistoj.
33
Kompreneble neniu el ili konsideris la volon a˘
u
almena˘
u la opinion de la judoj, konsistantaj du trionojn de la loˆ
gantaro.
Jam anta˘
u la unua mondmilito polaj esperantistoj demonstrante la celon
de sia naciisma movado anstata˘
u la urbonomo Bjelostoko (esperantigita el
la rusa Belostok ) iniciatis la uzon de Bjalistoko (esperantigita el la pola
nomo Bialystok ). La celo de naciisma movado kiel politika starpunkto estas
respektinda fakto, sed paroli pri “Bjalistoko en Pollando en 1859” estas mal-
respektenda falsaˆo.
Bjelostoko (Grodna gubernio, Rusio) kiel naskiˆ
gloko de Zamenhof estas
porˆ
ciama informo, eterna datumo. Tion ˆ
sanˆ
gas nek ajna posta limˆ
sanˆ
go
33
La urbo mem por iom da tempo apartenis al ˆ
ciu el la aspirantoj escepte la litovojn.

Lazar Markoviˆ
c Zamenhof kaj la Zamenhof-falsaˆaro
77
a˘
u nomˆ
sanˆ
go, nek eventuala kompleta malapero de la urbo.
34
Same in-
diferentaj estas etimologiaj konsideroj.
35
Alia afero estas, ke ˆ
cu pro rusofobio
ˆ
cu pro politikaj aspiroj kelkaj polaj esperantistoj ne akceptis la Esperantan
urbonomon Bjelostoko, kaj komencis politikan manipuladon perlingvan. Ili
kreis la alian Esperantan urbonomon Bjalistoko (Zakrzewski 1913), kaj tion
ekuzis kiel naskiˆ
glokon de Zamenhof. La ne ekzistantan Bjalistokon ili vir-
tuale forigis el la Grodna gubernio, kaj metis en Pollandon.
36
Pri la naskiˆ
gloko la ˆ
gusta informo aperis nur en Encyclopaedia Britannica
eldonita en 1910 (en1), en R´
evai lexikon eldonita en 1926 (hu2) kaj en kelkaj
aliaj enciklopedioj (en11, es1, fr2, pt1, ru-en1, ru-en2, ru-en3). En plimulto
de la enciklopedioj estas la falsa datumo Bjalystok, Pollando.
Maimon (1978:199) prave rifuzis anka˘
u la argumenton el la jaro 1911,
la˘
u kiu “etnologie Bjalistoko estas Polujo”, kaj “kvankam ˆ
gi estas ekster
Pola Reˆ
glando, ˆ
gi apartenas sendispute pola etnograﬁa teritorio.” Tiuj estis
argumentoj de la pola nacia imago, de la romantika naciisma legendaro kaj
nur provo pravigi falsan aserton. Dum la vivo de Zamenhof la plimulto (inter
du trionoj kaj tri kvaronoj) de la bjelostoka loˆ
gantaro estis la jide parolanta
judaro (Maimon 1978:19-20). Fakte en tiu urbo kaj rusoj kaj poloj estis etnaj
minoritatoj. Sed, sendepende de tio, kaj pri la nomo, kaj pri la aparteno ˆ
ciam
tiu decidis, kiu havis pli grandan potencon.
11.
Etnaj anta˘
ujuˆ
goj ˆ
ciuﬂanke
Origine la plej grava motivo estis forgesigi, ke Zamenhof estis judo. Estiˆ
gis
granda literaturo celante apogi tiun falsan aserton. Oni povas legi detalojn pri
tio, ke li junaˆ
ge ekvivis en Varsovio, parolis pole, estis populara inter poloj,
havis polajn amikojn, eˆ
c polan karesnomon. Tiu lasta aserto estis aparte
ˆ
satanta argumento de la falsofarantoj; krome tiuj faktoj pri la polaj ligoj de
Zamenhof estas veraj. Nur la konkludo estis falsa. Siatempe Zamenhof mem
estis la unua, kiu refutis la aserton pri sia pola identeco. Pri la falsaˆoj oni
trovas kompletan trarigardon en la libro de Sikosek (2003:300–309). Malgra˘
u
34
Same kiel la imperiestro Marcus Aurelius naskiˆ
gis en la romia urbo Aquincum
(provinco Pannonia), kaj ne en la III-a distrikto de la urbo Budapeˆ
sto, Hungario. A˘
u:
la ﬁlozofo Immanuel Kant vivis nur en la urbo K¨
onigsberg, Prusio, kaj neniam en la urbo
Kaliningrado (Kaliningrad), Rusio.
35
Anka˘
u en la nova PIV (2002) estas du nomoj: Bjelostoko por la rusia urbo kaj Bjali-
stoko por la pollanda urbo.
Same estas anka˘
u en kelkaj etnolingvoj, ekzemple en la
hungara: Bjelosztok (en Rusio) kaj Bialystok (en Pollando). En pluraj aliaj etnolingvoj
tiu urbonomo ne ˆ
sanˆ
giˆ
gis; ˆ
ciam estis kaj restis ekzemple en la rusa lingvo Belostok
a˘
u
Belostok, kaj en la pola Bialystok.
36
Tute alia afero estas ke post kelkaj jaroj fakte reaperis la ˆ
stato Pollando, kaj, kiam
post aventura historio packontrakto ﬁksis ˆ
giajn limojn, Bjalistoko jam estis ene de ili.

78
´
Arp´
ad R´
atkai
la fortostreˆ
coj de la falsofarantoj ili neniam sukcesis ˆ
generale kredigi tiun
falson.
La˘
u 41 enciklopedioj li estis polo. Ok enciklopedioj elturniˆ
gis tiel, ke
anstata˘
u klarigo ili emfazis nur la varsovianecon de Zamenhof. Tridek en-
ciklopedioj elturniˆ
gis tiel, ke nenion ili menciis pri lia etna identeco (kvankam
en simile ampleksaj aliaj artikoloj pri aliaj famaj personoj tion ili menciis,
kelkfoje eˆ
c kun detaloj). En 19 enciklopedioj oni trovas parte verajn inform-
ojn. La˘
u tiuj
judo (en11);
jude parolanta pola judo (hu18);
pola judo (en5, en7, en9, en10, en16, ﬁ1, hu15, it2);
ruso (en1, en8, es1, fr1, fr2, fr3, fr4, ru-en1);
polo kaj judo (eo1).
La neesperantista publiko la unuan fojon en 1991 povis legi en enciklopedio,
ke Zamenhof estis judo el ruslingva familio. The New Encyclopaedia Britan-
nica 12 (en19) elfosis tiun informon el amaso da falsaj informoj.
Kiuj ne povas akcepti la faktojn? Poloj, rusoj, judoj, katolikoj kaj esper-
antistoj, kiuj mem havas anta˘
ujuˆ
gojn, a˘
u timas la opiniojn de la ˆ
cefa ﬂuo en
siaj medioj. La falsadojn iniciatinta Javal mem estis judo. Certe ne anti-
semito, sed li timis la antisemitajn opiniojn. Dum cent jaroj la situacio ne
multe pliboniˆ
gis. Inter la polaj esperantistoj verˆ
sajne ne estas antisemitoj,
sed en la socio certe, same kiel rusofoboj. Do akcepti la fakton “rusa judo”
estas tiel malfacile, ke oni preferas elturniˆ
gajn klarigojn de la nocio etno. Kaj
polaj katolikoj iel regas la internacian katolikaron.
Kiel la misinformado funkcias praktike? Jen ekzemploj. Foje redaktoro de
katolika enciklopedio petis min verki Esperant-rilatajn artikolojn. Mi liveris
ilin kaj la redaktoro estis ege kontenta, sed komparante ilin kun polaj katol-
ikaj fontoj anstata˘
u “rusa judo” enmetis “polo”. Tion li faris bonintence,
lastmomente, sen mia scio, ˆ
car li rimarkigis ke mi “evidente eraris, verˆ
sajne
pro malatento”. Je la Bjalistoka UK estas malfacile ne rimarki la pluviv-
antan rusofobion. La revuo Esperanto prezentas la historion de la urbo, sed
apena˘
u pri la vivperiodo de Zamenhof. Multe pli detale oni prezentas la
anta˘
uzamenhofajn kaj postzamenhofajn periodojn.
Similaj anta˘
ujuˆ
goj ﬂoras inter rusoj, kiuj ne povas kompreni, ke iu povas
esti “rusa judo”, ja “oni estas a˘
u ruso, a˘
u judo”, kvankam ili ne rifuzas la
nociojn “franca judo”, a˘
u “germana judo”. Anka˘
u inter rusaj esperantistoj
mi rimarkis la saman pensmanieron. Krome plej ofte poloj jam a˘
udis pri
Zamenhof, sed por rusoj la vortoj kaj Zamenhof kaj Esperanto sonas ekzote.
Plej obstine kontra˘
ustaras esperantistoj, kiuj ne volas scii, nur kredi. Ili
kredas ﬁkciaˆojn simile al naciistoj ˆ
cie en la mondo. Kaj se ili jam ne kredas,

Lazar Markoviˆ
c Zamenhof kaj la Zamenhof-falsaˆaro
79
ili timas la aliajn naciistojn.
Kaj Waringhien, kaj Golden suferis pro la
esperantista cenzurado, kiam ili volis publikigi nur onojn de la Zamenhof-
falsaˆaro (Golden 1988:23).
Mi spertis la saman sintenon de esperantistaj redaktoroj, kvaza˘
u estus
postulato malkonsideri ekzistantajn dokumentojn, kaj anstata˘
u ili sed abunde
trakti la supozojn. Foje iu eˆ
c eksplikis, ke en la kazo de Zamenhof ne validis
la rusaj leˆ
goj, ˆ
car li estis inter la plej grandaj geniuloj de la homaro.
Ofte leviˆ
gas la demando: kio estis la patrio de Zamenhof? Li estis rusa
judo vivanta en Varsovio kaj devenanta el la urbo Bjelostoko.
En la Rusa Imperio pro la grandaj distancoj kaj grandaj socigeograﬁaj
diferencoj vere grandan signifon havis la regionismo kaj la samlokeco. La˘
u
geograﬁaj-historiaj regionoj Bjelostoko situis en la regiono Litvo.
Pri la
deven-regiono Litvo, ˆ
gia ﬁzika geograﬁo kaj etnogeograﬁo amaso de artikoloj
kaj libroj de esperantistoj donas detalan kaj ﬁdindan bildon. Sed pri la his-
toria fono male: Pollando ofte aperas kvaza˘
u sentempa, abstrakta lando, kaj
pri la plurfojaj disdividoj de Pollando en la 18-a, 19-a kaj la 20-a jarcentoj
kaj pri la aparteno de Bjelostoko al Rusio, Prusio kaj Bjelorusio neniu Esper-
anta libro informas precize. Plej ofte nura celo de la a˘
utoroj estis konﬁrmi
tiun falsaˆon, ke Zamenhof naskiˆ
gis en Pollando.
En la jaro 1933 aperis Enciklopedio de Esperanto ˆ
ce la eldonejo Literatura
Mondo en Budapeˆ
sto. Sed pri la nomo kaj etna identeco de Zamenhof ˆ
gi ne
estas pli ﬁdinda ol la aliaj tiutempaj enciklopedioj.
Tiutempe anka˘
u en
Hungario ricevis impeton la antisemitismo, kaj la redaktoroj devis esti tre
singardaj. Malgra˘
u la singardemo, prisilentoj kaj memcenzuro la redaktoro
kaj eldonanto Vilmos Bleier en 1937, jaron anta˘
u la unua kontra˘
ujuda leˆ
go,
jam devis prepari sian fuˆ
gon kaj la (ﬁne sensukcesan) elsavon de la eldonejo
al Fora Oriento. Li mortis en Parizo, en la tago de enmarˆ
so de la germanaj
trupoj.
Certe singardemo de la redaktoroj kontribuis al tio, ke el la rusaj kaj polaj
enciklopedioj oni povas ekscii nenion pri la deveno de Zamenhof. En Orienta
E˘
uropo kaj judofobaj kaj rusofobaj tendencoj prosperas ˆ
gis hodia˘
u.
12.
Anstata˘
u referencnomo nom-bazaro en la
bibliotekaj informsistemoj
Esperantistoj ne nur la nomon de Zamenhof, sed anka˘
u liajn plumnomojn
falsis. Ekzemple Edward T. Wojtakowski, en biblioteka katalogo de la Katol-
ika Universitato en Lublin (Wojtakowski 1979:126) neglektis fundamentan
regulon de katalogado, la˘
u kiu sen ajna ˆ
sanˆ
go oni devas enkatalogigi pse˘
udo-
nimon.
Li simple “korektis” la titolpaˆ
gajn pse˘
udonimojn Dr. Esperanto,
ekzemple en la libro Jezyk miedzynarodowy (eldonita en 1887), al Lazaro

80
´
Arp´
ad R´
atkai
Ludoviko, sen ajna referenco. Rimarku ke la Esperanta vorto Ludoviko eˆ
c ne
ekzistis en la jaro 1887.
Oni trovas la saman referenc-nomon de internacie konataj a˘
utoroj en
ajna granda biblioteko de la mondo, escepte ˆ
ce Zamenhof. Katalogoj de tiuj
bibliotekoj, en kiuj estas pluraj esperantaˆoj a˘
u Esperanto-kolektoj, aplikis
diversajn referenc-nomojn.
Tiel la nocio referenc-nomo mem perdas sian
sencon. Referenc-nomo povas esti sole unu, t.e. la a˘
utenta nomo de la a˘
utoro.
Estas interese, kiujn falsajn referencnomon oni provis generi el la veraj kaj
el la falsaj plumnomoj. Jen la rete atingeblaj katalogoj (kaj en krampoj mi
montras la rete ne atingeblajn):
L. L., Germana Esperanto-Biblioteko, Aalen;
Lazar
L
dovigoviq [Lazar Ljudvigoviˇ
c], Rossi ska gosudarstven-
na
biblioteka [Rusia
ˆ
Stata Biblioteko], Moskvo,
Lazar Ludwik, Library of Congress, Washington; Universitetsbiblioteket,
Uppsala;
¨
Osterreichische Nationalbibliothek – Internacia Esperanto-
Muzeo, Wien (→ Hube – M¨
arz 1975);
Lazaro Ludoviko,
Orsz´
agos Idegennyelv˝
u K¨
onyvt´
ar (→ Pataki 1991),
Budapeˆ
sto; Universiteit van Amsterdam; Katolicki Uniwersytet, Lublin
(→ Wojtakowski 1979);
Lazarz Ludwik, The British Library, Londono;
Lejzer Ludwik, La Biblioth`
eque nationale de France, Parizo;
Lejzer Ludwyk, Butler Library, EAB, ˆ
ce Barlaston, proksime al Stoke-on-
Trent;
Ludwig L., Nacionalna i Sveuˇ
ciliˇ
sna Knjiˇ
znica, Zagrebo;
Ludwig Lazarus, ¨
Osterreichische Nationalbibliothek (Hauptkatalog), Vieno;
F˝
ov´
arosi Szab´
o Ervin K¨
onyvt´
ar, Budapeˆ
sto; Somogyi-k¨
onyvt´
ar, Szeged
(→ Gyuris 1967);
Ludwik, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Pozna´
n; Uniwersytet
Jagiello´
nski, Krakovo;
Ludwik L., ¨
Osterreichische Nationalbibliothek – Sammlung f¨
ur Plansprachen
und Esperantomuseum, Vieno;
Ludwik Lazar, The Hebrew University, Jerusalemo; ¨
Ulikooli Raamatukogu,
Tartu;
Ludwik Lazarz, Narodna in univerzitetna knjiˇ
znica, Ljubljana; ¨
Ulikooli
Akadeemlinie Raamatukogu, Tallin.
ˆ
Ciuj estas falsaj referenc-nomoj, elektitaj el amaso de liaj plumnomoj veraj,
falsaj kaj fuˆ
saj. Diversaj anta˘
unomoj varias kaj kombiniˆ
gas diversmaniere,
eˆ
c en diversaj katalogoj de la sama biblioteko. En la slipara kaj la libro-
forme aperinta katalogoj de la plej granda Esperanto-kolektaˆo de la mondo

Lazar Markoviˆ
c Zamenhof kaj la Zamenhof-falsaˆaro
81
la referenc-nomo enhavis la anta˘
unomojn Lazar Ludwik, sed en la reta kata-
logo de la sama biblioteko nun estas Luwik L., kaj en la ˆ
cefkatalogo de la
biblioteko Ludwig Lazarus.
37
Plej konsekvence poligis Zamenhofon la bibliotekoj en Pozna´
n kaj
Krakovo, kaj la originalan anta˘
unomon Lazar metis en la duan lokon, poste
retrospektive poligis la tri-elementan rusan nomon al du-elementa pola nomo
tiel, ke neniu restis el la originalaj anta˘
unomoj.
En Hungario en la Fajszi-kolektaˆo la referenc-nomo Zamenhof havas la
anta˘
unomojn Lazaro Ludoviko, sed en alia biblioteko en Budapeˆ
sto kaj en la
urbo Szeged Ludwig Lazarus.
La rusaj bibliotekistoj supozis trovi la ˆ
gustan referenc-nomon, kaj jen
en la katalogoj de unueca ˆ
stata bilioteka reto iliaj verkoj estas sub la nomo
Lazar
L
dvigoviq Zamengof
[Lazar Ljudvigoviˇ
c Zamenhof ]. La dua
anta˘
unomo ˆ
ci tie signifas, ke la patro de Lazar estis Ludoviko. Paradokse tiu
grotesko memorigas pleje al la vera nomo de Zamenhof, ja la ﬁnaˆo -oviˇ
c en la
dua elemento estas anka˘
u en la originala nomo Markoviˇ
c.
38
Tiu Ljudvigoviˆ
c-
kazo estas la pinto de tiu granda sterkejo kiun generacioj de esperantistoj
falsofare produktis kaj konstante plialtigis.
13.
Falsaˆ
oj gravuritaj en ˆ
stonon kaj en cerbojn
Menciindaj faktoroj estas anka˘
u la Zamenhof-statuoj kaj memortabuloj de
la mondo, kiujn oni starigis la˘
ueble en bone videblaj, turisme frekventataj
lokoj, kie oni ofte legas kaj fotas ilin. Multaj memortabuloj havas tekston en
la spirito de Zamenhof, sed aliaj atestas je provoj por alproprigi Zamenhofon
por iu a˘
u alia etno. Estas malfacile trovi memortabulon sen falsa datumo,
kaj la falsaˆoj varias. Neeviteble iam oni rimarkas, ke la datumoj sur ili
diferencas, kaj komenciˆ
gas “korektoj”, t.e. unu falsan datumon oni ˆ
sanˆ
gas al
alia. Pro nekono de la ˆ
gusta referencilo kompreneble oni venas al diversaj
nekontentigaj solvoj, kaj la situacio kiel tuto restas senˆ
sanˆ
ga: malbonega.
La unua falso okazis tuj post la morto de Zamenhof, anta˘
u lia enterigo.
Polaj eperantistoj mendis kaj starigis la tombstonon kun la surskribo Ludwik
Zamenhof. Poste internacia komitato ne akceptis tiun nomon, kaj sur la
deﬁnitivan tombonumenton starigitan en 1926 oni gravuris Lazaro Ludoviko
Zamenhof. La klopodoj por forigi anka˘
u lian unuan anta˘
unomon tiutempe
ankora˘
u ne disvolviˆ
gis.
37
En la slipara katalogo de la Upsala universitata biblioteko (ne rete alirebla) lia nomo
estas donita tiel: Lioudovik Lazar Zamenhof.
38
Pluaj paˆ
soj de ˆ
gisostaj ludovikistoj, ludwikistoj k.s. post la apero de Lazar Ljudvigoviˇ
c
povos esti enkonduko de pluaj falsaˆoj, kiuj estus almena˘
u pli amuzigaj, ekzemple Ludwik
Patroviˆ
c, Lazar Esperantoviˆ
c kaj Ludoviko Pollandoviˆ
c.

82
´
Arp´
ad R´
atkai
Pri la hungariaj memortabuloj ni disponas pri kompleta kaj preciza kata-
logo de iliaj tekstoj.
39
La˘
u tiu la anta˘
unomoj de Zamenhof varias de urbo al
urbo:
Lajos en Debrecen;
L. Lajos en Miskolc;
Lazar Ludwig en Domb´
ov´
ar;
L. L. en Budapeˆ
sto kaj Gy˝
or.
Falsaˆojn plej eﬁke oni povas disvastigi per lernolibroj. Dum cent jaroj
aperis multegaj Esperanto-lernolibroj en Hungario, kun amaso de diversaj
falsaj informoj. Tion, ke la naskiˆ
gloko de Zamenhof estis Bjelostoko, Grodno-
gubernio en Rusio, sciis nur tiuj, kiuj lernis Esperanton el lernolibroj eldonitaj
anta˘
u la unua mondmilito, anta˘
u la poliga ofensivo.
En siaj lernolibroj
Gyula Baghy en 1928 enkondukis la unuan anta˘
unomon Ludoviko, kvankam
K´
alm´
an Kalocsay insistis je Lazar. Malgra˘
u la klopodoj de Kalocsay la unua
anta˘
unomo Lazar iom post iom ricevis la duan, sekundaran lokon, kaj post
la morto de la tria famulo Istv´
an Szerdahelyi ˆ
gi tute malaperis. Anstata˘
u
Lazar aperis la falsaˆoj Ludwik (Haszpra 2000), sed poste Ludwig (Szilv´
asi
2004). Aperis anka˘
u ˆ
gustaj: en la hungaraj lernolibroj kutime aperis la term-
ino Lingvo Internacia, kaj jam eˆ
c la titolo de la lernolibro de Szilv´
asi estis
Esperanto – internacia lingvo. En tiu lernolibro la unuan fojon aperis anka˘
u
tiu ˆ
gusta informo, ke Zamenhof estis a˘
utoro de lingvoprojekto.
14.
Maldistingo inter lingvoprojekto kaj lingvo
“Mi estas iniciatoro” precizigis sian rolon Zamenhof kontra˘
u tiuj, kiuj ne
komprenis la diferencon inter lingvoprojekto kaj lingvo. Tamen nur post cent
jaroj la unuan fojon aperis tiu fundamenta fakto en enciklopedioj (hu11,
hu16).
La unua paˆ
so de tiu iniciato estis kreo de lingvoprojekto. Zamenhof estis
“la kreinto de la lingvoprojekto” (uk1), a˘
u “kreinto de la kadro, de la skemo
de la lingvo” (de9), “planinto de la lingvo” (hu20, hu21).
Kiel lingviˆ
gis la lingvoprojekto? Tiel, ke el homoj kun diversaj gepatraj
lingvoj estiˆ
gis komunumo por apliki ˆ
gin por sia interna komunikado.
La
komunumanoj parolis kaj skribis la lingvon, verkis en ˆ
gi kaj tradukis al ˆ
gi.
Pere de tiu agado la lingvoprojekto lingviˆ
gis. Ne sole Zamenhof mem, sed
tiu internacia lingvo-komunumo kreis la lingvon (hu11, hu16), kvankam la
39
Eszperant´
ali´
ak Magyarorsz´
agon, www.vortaro.hu (2006-06, kun fotoj),
www.eszperanto.hu/ = w3.hdsnet.hu/eszperanto/zeo-hu/ (2006-05, kun fotoj),
hungario.hu/esencoj/dokumentaro/ =
docs.google.com/View?docid=dggx8g7z 20fcktgr (2007-10, sen fotoj).

Lazar Markoviˆ
c Zamenhof kaj la Zamenhof-falsaˆaro
83
iniciatoro estis ˆ
cefrolulo en tiu procezo, elstara, distingita ano de tiu ko-
munumo.
ˆ
Cu Zamenhof estis la “elpensinto” de la lingvo (en21)? Ne. Tio estas
malpreciza, malklara, falsa aserto, kiu ne enhavas, nur kovras la esencon,
same kiel la “fondinto” (fr1), “prezentanto” (de7, de12), “proponanto” (nl1),
“fondinto-kreinto” (ru1), “publikiganto” (de6, hu15). La˘
u 23 enciklopedioj li
estis “kreinto”, kaj la˘
u 17 enciklopedioj “inventinto” de la lingvo. La diversaj
misaj asertoj ofte ne en si mem nebuligas la veran rolon de Zamenhof, sed
en diversaj kombinaˆoj: fondinto-kreinto, planinto-ellaborinto, inventinto-
evoluiganto, inventinto-proponinto, k.t.p. Aliaj emfazas, ke li mem eldonis
sian projekton, kiu sendube estas fakto, sed nur negrava detalo, kaj entute
ne pri la eldono temas.
40
15.
Lingvo Internacia
La postulatojn de Komensk´
y LMZ precize realiˆ
gis en sia projekto, kvankam li
verˆ
sajne ne konis la verkon de sia spirita anta˘
uulo. Komence anka˘
u Zamenhof
uzis la kutimajn terminojn: la nomo de la unua, ne publikigita versio de lia
lingvoprojekto estis Lingwe Universala.
Zamenhof rimarkis, ke tiu vorto internacia estus oportuna por precize di-
stingi la novan lingvon de Universala Lingvo, kaj la titolo de la libro aperinta
en 1887 jam estis internacia lingvo. ˆ
Gia skribmaniero poste balda˘
u ˆ
sanˆ
giˆ
gis,
ˆ
car Zamenhof enkondukis anka˘
u la formojn majusklajn: Internacia Lingvo
kaj Lingvo Internacia.
41
La˘
u 80 procentoj de la enciklopedioj tamen ne Lingvo Internacia aperis en
1887, sed ia arta lingvo, artefarita lingvo, helplingvo, ne˘
utrala lingvo, invent-
ita lingvo, fonetika lingvo, k.t.p. Falsaj estas anka˘
u la kombinaˆoj internacia
helplingvo, planita helplingvo, mondhelplingvo, artefarita internacia lingvo,
k.s. Falsaj estas anka˘
u tiuj kombinaˆoj, kiuj enhavas kvaza˘
u la˘
udajn vortojn:
la sola funkcianta helplingvo, la ˆ
gis nun plej sukcesa artefarita lingvo, Lingvo
Internacia mond-helplingvo, k.s. Nek la vorto internacia, nek la vorto lingvo
estas anstata˘
uigebla per alia vorto, ekzemple idiomo. Falsa diﬁno estas, ke
40
La Fundamento de Esperanto, publikigita en 1905 (1963:37), parolas pri “la kreinto de
Esperanto” kaj “la a˘
utoro de Esperanto”, do pri tiu, kiu jam kreis la lingvoprojekton en
1887. En 1905 li estis inter la kreantoj de la lingvo, kvankam sendube la a˘
utenta, la plej
renoma ˆ
gis la ﬁno de sia vivo.
41
La procezo planediˆ
go a˘
u tutmondiˆ
go estas unusola, unika fenomeno, sekve povas esti
nur unu Internacia Lingvo (tutmonda). Majuskle, ˆ
car ˆ
gi ne estas spontana, sed konscia,
homa kreaˆo. ˆ
Car konscia, homa, unika kreaˆo oni devas skribi ˆ
gin majuskle, kiel Biblion,
Linukson, k.t.p. Tute alia afero estas (minuskle) internaciaj lingvoj regionaj a˘
u la ekzist-
anta, sed absurda termino (minuskle) internacia lingvo en la senco ‘etna lingvo internacie
uzata’.

84
´
Arp´
ad R´
atkai
temas pri “Esperanto, kiu estis Lingvo Internacia” (en22), ja Lingvo Inter-
nacia aperis kiel sinonimo de Esperanto. Esperanto ne estas linguo internacia
(de3, de4). La vorto linguo ekzistas en la portugala kaj en Ido, ˆ
gia signifo en
amba˘
u estas ‘lingvo’.
The Encyclopaedia Britannica estis la unua, kiu en 1926 emfazis la es-
encan diferencon inter la vortoj internacia kaj universala. Unu post alia
la enciklopedioj sekvis tiun ekzemplon, kaj nuntempe ilia plimulto ˆ
guste in-
formas. Nur dek enciklopedioj restis ˆ
ce la anta˘
uzamenhofa terminologio, ˆ
cefe
la hispanaj.
Ekzistas do enciklopedioj francaj, hungaraj, italaj, bulgaraj, anglaj,
kroataj kaj ukrainaj, kiuj informas, ke la lingvo aperis en 1887. Pri la nomo
de la lingvo akcepteblas Lingvo Internacia (fr1 hu11 it3), a˘
u internacia lingvo
(bg1, en21, en24, fr7, hr3, uk1), a˘
u Lingvo Internacia Esperanto (pt1, sr1),
a˘
u Esperanto (hu9) – kvankam tiu lasta vorto nur post 1887 aperis kaj dis-
vastiˆ
gis kiel sinonimo de Internacia Lingvo. Alia ˆ
gusta informo estas, ke
Esperanto aperis kiel projekto de planlingvo (de11). Terminoj de la inter-
lingvistiko malrapide komencis aperi ˆ
generale en la enciklopedioj. Sed unu el
ili jam en 1986 emfazis, ke la termino artefarita lingvo estas misgvida, falsa,
ˆ
car ˆ
gi estas termino por la formalaj lingvoj, t.e. lingvoj de la matematiko
kaj logiko (hu11).
ˆ
Gis nun nur unu (faka) enciklopedio en 1993 deklaris,
ke por diﬁni Esperanton oni devas apliki la terminon planlingvo, anstata˘
u
la misgvida termino artefarita lingvo (de11). Per tia diﬁno oni povus pre-
venti multajn miskomprenojn kaj la senˆ
cesajn (sed malfekundajn) diskutojn,
kiuj abundas i.a. en la gazetaro kaj diskutforumoj. Esperantistoj povis eˆ
c
tiun bonan eblecon misuzi: la terminon planlingvo oni uzas ne por la preciza
diﬁno, sed simple anstata˘
u Internacia Lingvo.
En la enciklopedioj la atingoj, tezoj de la interlingvistiko mankas, dume
svarmas la tradiciaj falsaˆoj.
En hungarlingvaj enciklopedioj anstata˘
u la
epiteto internacia oni uzas plej ofte la epiteton helpa a˘
u artefarita.
Por
diskonigi, enkonduki ajnan ideon ne nur suﬁˆ
cas unu termino, sed devas esti
nur unu, kaj nepre ne pluraj a˘
u multaj. Sed fervoraj esperantistoj en la
etnolingva (mis)informado pri Esperanto atingis, ke la situacio fariˆ
gu multe
pli malbona. Anstata˘
u la termino Internacia Lingvo ili ekuzis 30–40 falsajn
terminojn, kaj ili inventas pliajn. Tiel ili atingis, ke en la publika konscio la
bildo pri Esperanto fariˆ
gis malklara, konfuza, falsa kaj ne alloga.
42
42
Anstata˘
u Internacia Lingvo oni ofte uzas: alternativa mondolingvo, artefarita lingvo,
artlingvo, dua lingvo por ˆ
ciu, internacia helplingvo, helplingvo, ne˘
utrala lingvo, peranta
lingvo, planita lingvo, pontolingvo, traﬁka lingvo. Pli malofte: ekumena lingvo, fonetika
lingvo, ˆ
generala komunikada lingvo, Ilo, interetna lingvo, interlingva lingvo, interlingvo,
interpopola lingvo, komuna peranta lingvo, kosmopolita lingvo, ne˘
utrala peranta lingvo,
nova ˆ
soso de la Hind-E˘
uropaj lingvoj, redaktita lingvo, universala lingvo, verda lingvo,
k.t.p.
Same ofte oni uzas la kombinaˆojn lingvo de . . . amikeco, demokratio, espero,

Lazar Markoviˆ
c Zamenhof kaj la Zamenhof-falsaˆaro
85
Tiuj esperantistaj a˘
utoroj, kiuj ne povas noti Dr. Zamenhof, la a˘
utor-
nomon de la Unua Libro, kompreneble ne povis pludoni la bazajn konojn pri
la iniciato de LMZ. Eˆ
c post jarcento mankas a˘
u aperas kiel sensacio ﬁdinda
priskribo kaj klarigo de lia lingvoprojekto (Cherpillod 2009).
16.
Estimindaj, sed ne adorindaj anta˘
uuloj
La enciklopediaj artikoloj nur malofte envicigas la fontojn de la artikoloj.
En tiuj maloftaj kazoj plejparte oni trovas verkojn de konataj esperantistaj
a˘
utoroj (de11, en8, en10, en16, en24, ru1). Sed en neniu el la cititaj fontoj
estas la originalaj fontoj de la falsaj datumoj – ja tiaˆoj ne ekzistas. Esper-
antistoj simple elpensis falsaˆojn kaj falsofaris. Kelkfoje eˆ
c aperis nomoj de
konataj esperantistoj kiel a˘
utoroj de la artikoloj (hu7, hu14, hu17). Ofte
anka˘
u en aliaj artikoloj pro la stilo a˘
u pro la ripetado la˘
uvorta oni facile
povas rekoni falsaˆojn konatajn jam pli frue el la esperantlingva literaturo.
Inter la pioniroj de la falsantoj estis kaj Adam Zakrzewski, kiu en 1913,
kaj Edmond Privat, kiu en sia klasika Zamenhof-biograﬁo en 1920, sen ajna
klarigo asertis, ke en 1859 li naskiˆ
gis Ludoviko Lazaro Zamenhof. Aliaj kvaza˘
u
korektis tion al la alia falsaˆo: ne Ludoviko Lazaro, sed Lazaro Ludoviko
naskiˆ
gis. Do la˘
u la falsofarantoj jam en 1859 aperis nomoj en Esperanto,
kun o-ﬁnaˆo. Kvaza˘
u ordinaraj homoj devus kredi ekziston de anˆ
geloj, kaj
ili rajtas pridiskuti nur tion, ˆ
cu ili havas pozitivan a˘
u negativan amplekson.
La eminenta esperantologo kaj instruisto pri la rusa lingvo Istv´
an Szerda-
helyi rimarkigis ke la nomo Lazaro Ludoviko estas absurdaˆo. Li modiﬁs
tiun jam kutiman blagon al alia. Tiu estas “en 1887 esperantigita nomo,
la originala nomo estis Eleazar Samenhof” (Szerdahelyi 1977:203). Tamen,
Zamenhof ne Eleazar -on esperantigis, sed Lazar -on. La originalo de la Esper-
anta Lazaro estas la rusa Lazar . La transskribo Samenhof jam dum lia vivo
elmodiˆ
gis. Lazaro Ludoviko estis ne la nomo, sed unu el la multaj plumnomoj
de Zamenhof, kaj certe ne en 1887 aperis. Lia pse˘
udonimo en 1887 estis Dr.
Esperanto (kaj ne D-ro Esperanto, kiel aliaj erare asertas).
43
Szerdahelyi ne
povis respondi al la demando, kiel Zamenhof povis ricevi “originalan rusan
humanisma internaciismo, interkompreno, internaciismo, la homaro, la laborista klaso,
paco, planedismo, proleta internaciismo. Pliaj kombinaˆoj estas la samaj kun la epiteto
viva (viva artlingvo, viva helplingvo, k.t.p.). ˆ
Cio ˆ
ci estas produkto de la esperantistaro.
Kontra˘
uuloj de Esperanto ˆ
satas la malaprobajn, malgravigajn, misfamigajn, pejorativajn
nomojn (elpensita lingvo, lingvo de utopiuloj, mortinta lingvo, ne vera lingvo, ne viva
lingvo, ˆ
stelista lingvo, k.t.p.). La kontra˘
uuloj ofte faras novajn kombinaˆojn aldonante
la degradigan vorteton nur al la konataj terminoj de esperantistoj (nur helplingvo, nur
artefarita lingvo, nur internacia helplingvo, nur neviva lingvo, k.t.p.).
43
La formo D-ro aperas sur la lasta paˆ
go de la Unua Libro. Tamen la formo sur la titola
paˆ
go validas.

86
´
Arp´
ad R´
atkai
nomon” konsistantan el du elementoj anstata˘
u tri. Kiel instruisto pri la rusa
lingvo li mem ekkomprenis, ke tiu frazo estas galimatio, sed tiam li ne trovis
pli bonan solvon.
44
Szerdahelyi poste klopodis iel rompi la diablan cirklon. En enciklopedia
artikolo enhavanta la menciitan tekston li enmetis datumon, kiu ne akordis
kun la aliaj, sed estis vera: “Lazaro Ludoviko Zamenhof estas pse˘
udonimo”
(hu14). La unuan fojon li kuraˆ
gis aserti tion. Samtempe li ellasis la jaron
1887, rimarkinte, ke ˆ
gia mencio senkreditigus la tuton, ja neniu elemento de
tiu nomo estiˆ
gis en 1887. Depost tiu logika aserto de Szerdahelyi aliaj esper-
antistoj kutime tiel bagateligis la nepruveblan nom-falsofaron, ke Ludoviko
estis nur “alprenita nomo”. Sed se tio estis alprenita nomo, ni revenis al la
fundamentaj demandoj: kiu “alprenis” tiun nomon kaj kiam? Kio estis lia
vera, originala nomo? Kiel eblas, ke pluraj seriozaj a˘
utoroj nur halanˆ
gas je
tiu temo?
La zamenhofologo Naftali Zvi Maimon en la 214-paga verko La kaˆ
sita vivo
de Zamenhof grave kontribuis al la zamenhofologio per multaj utilaj detaloj
pri la juda kulturo, sed aliﬂanke li klopodis plifortigi la malnovajn falsaˆojn
kaj nebuligi la verajn problemojn.
Malgra˘
u falsaj asertoj de Maimon pri la nomoj de Zamenhof, liaj aliaj
kontribuoj al la zamenhofologio estis ﬁdindaj, kontentige dokumentitaj, ekz-
emple pri la etna konsisto de la loˆ
gantaro de la urbo Bjelostoko (Maimon
1978:20). Li en la sama libro resumis la pruvojn pri la judeco de Zamen-
hof kaj neis lian polecon. Post pliaj dek jaroj anka˘
u la akademiano Bernard
Golden grave kontribuis al la malkaˆ
so de la falsaj asertoj pri la poleco de
Zamenhof (Golden 1988:23, 1991:12–16).
Sed post la apero de mia artikolo pri Lazar Markoviˆ
c (R´
atkai 1992)
Golden kvaza˘
u esprimis sentojn de tiuj esperantistoj, kiuj kvankam sciis ke
la anta˘
unomoj de Zamenhof certe ne estis Lazaro Ludoviko, tamen insistis je
falsaˆon plu. Li rezonis ke jes, la patra nomo de Zamenhof estis Markoviˆ
c, sed
tio ne havas grandan signifon, ja “la rusa patronomo Markoviˆ
c estis trudita
al li de la kutimoj en la tiama rusa imperio”.
45
Li ne neis la falsofarojn, sed
provis pravigi la falsofarantojn morale.
46
La Rusa Imperio vere trudis la rusan nomformon al siaj subuloj, al judoj,
tataroj, kazaˆ
hoj, germanoj, kaj la aliaj naciaj minoritatoj eˆ
c per la forto de
la leˆ
go. Sed el tio tute ne sekvas, ke esperantistoj devas prisilenti, malgravigi
tiun gravan, historian fakton, eˆ
c en la 21-a jarcento. Kial ni hontu pri la
politiko de la Rusa Imperio? Krome tio estis problemo nur por la unua-dua
44
Li mem konfesis tion al mi kiam mi demandadis lin pri tiuj detaloj. Tiutempe anka˘
u
mi ne vidis solvon.
45
Letero de Bernard Golden al ´
Arp´
ad R´
atkai 1993-11-29. OIK, Fajszi-gyujtem´
eny.
46
Verdire: okazis pluraj reagoj, la˘
u kiuj mi “provis senhonorigi Ludovikon”, mi “ne
estimas suﬁˆ
ce Ludovikon”, mi estas “perﬁdulo de Esperanto”, k.s.

Lazar Markoviˆ
c Zamenhof kaj la Zamenhof-falsaˆaro
87
generacioj de la asimilataj ne-rusoj. Por la novaj generacioj tio jam estis
natura afero. En la kazo de la Zamenhof-familio eˆ
c pli, ja la patro Mark
Fabianoviˆ
c Zamenhof memvole, konscie klopodis asimiliˆ
gi en la rusan etnon
kun sia tuta familio. Post lia morto la rusa estis la amata lingvo de lia ﬁlo
Lazar kaj en lia familio, sen ajna altrudo. Alia afero estas, ke la kompletan
asimiliˆ
gon de la judoj preska˘
u tute malebligis kaj la rusa kaj la pola socio.
Lazar mortis en la jaro 1917, sed la rusan kulturon li jam transplantis
anka˘
u en siajn geﬁlojn.
Anka˘
u ili estis kaj restis rusaj judoj en la jam
sendependa Pollando. Kvankam konforme al la polaj leˆ
goj ili perdis la duan
anta˘
unomon Lazareviˇ
c a˘
u Lazarovna, ili restis rusaj judoj. Adam Lazareviˇ
c
Zamenhof ricevis la du-elementan, polan nomon Adam Zamenhof.
Same
Soﬁa Lazarovna Zamenhof kaj Lidia Lazarovna Zamenhof perdis sian duan
anta˘
unomon. Jen “altrudo” de la polaj nomformoj, same kiel en Rusio la
rusaj nomformoj. Ni scii devas pri tio, kaj ne aprobi a˘
u malaprobi ilin.
Sed la bibliotekistoj en Pozna´
n kaj en Krakovo post la morto de Lazar
Markoviˆ
c Zamenhof forprenis de li la anta˘
unomojn kaj baptis lin Ludwik,
kvankam la polaj leˆ
goj ne koncernis mortintajn personojn.
47
Tiu falsofaro
krome estis kontra˘
u la bibliotekaj reguloj, ja la rusajn, hispanajn, k.t.p. tri-
elementajn nomojn oni konservas, ne parolante pri tio, ke la katalogo nepre
devus montri la referenc-nomon.
Aliﬂanke verˆ
sajne ne estis kulpaj la rusaj biblitekistoj, kiuj provis deˆ
cifri
la ˆ
gustan nomon el la galimatioj elpensitaj de “ludovikologoj”, “ludovikistoj”,
“ludvigistoj”, k.s. strangaj esperantistaj ﬁguroj. Eble la Ljudvigoviˆ
c-kazo
sobrigos la hodia˘
uajn falsofarantojn kaj la amoko-kurado iniciatita de Javal
kaj liaj kunuloj deﬁnitive ﬁniˆ
gos.
La˘
u la ideologiaj kaj politikaj ka˘
uzoj elpensitaj, diversaj falsaˆoj fortigis
unu la alian. Jam en la komenco de la 20-a jarcento ili konsistis ˆ
gisoste falsan
Zamenhof-paradigmon. Dum la 20-a jarcento tiu falsa paradigmo maturiˆ
gis
al psika problemo de la tuta esperantlingva komunumo. La sin-alligo al la
dogmiˆ
gintaj falsaj datumoj estis tiel forta, ke eˆ
c eminentaj esploristoj ne
povis a˘
u ne kuraˆ
gis konsekvence devojiˆ
gi de la “ˆ
cefa ﬂuo”. Tamen, en la
lastaj jardekoj en la Esperanta gazetaro plioftiˆ
gis la artikoloj kontestantaj
la falsajn asertojn. Ziko Markus Sikosek en eminenta verko traktis multajn
falsofarojn, anta˘
ujuˆ
gojn kaj sektecajn strangaˆojn de la movado jam tute
malkaˆ
se (Sikosek 2003).
La slogano de lia libro povus esti la zamenhofa
proverbo Eˆ
c el sub la tero aperas la vero. Beda˘
urinde la titolo de la libro
(Esperanto sen mitoj ) povas sugesti, ke temas nur pri mitoj kaj neniam pri
kulpoj, pri intencaj falsofaroj. Tia milda kvaliﬁko povas kuraˆ
gigi fanatikul-
47
Fari tion en biliotekaj katalogoj esence ne diferencas de la kampanjo en Bulgario, kie
en la 1980-aj jaroj oni forskrapis la turkajn nomojn de sur la malnovaj tomboˆ
stonoj; ja
temis pri la lingvo de “praa malamiko”.

88
´
Arp´
ad R´
atkai
ojn, kiuj ne povantaj psike akcepti la veron plilongigas la agonion de la falsa
Zamenhof-paradigmo.
17.
Respondeco
Negadon de amasmurdo oni nomas Auschwitz-mensogo, kaj ne Auschwitz-
eraro. Falsaˆaron pri Zamenhof nomi Zamenhof-eraro estus ˆ
gia prisilento, a˘
u
ˆ
gia apologio. Neeviteble leviˆ
gas la demando pri la respondeco; ja la hist-
orio de la falsaˆaro ankora˘
u ne ﬁniˆ
gis. Viktimoj de tiu agado estas miloj da
esperantistoj, kiujn oni nutras plu per falsaj informoj, kaj kiuj pludonas ilin
sensuspekte. La respondeco estas la sama, kiel kaze de falsa mono, t.e. la
sensuspektaj disvastigantoj de falsaj informoj ne estas respondecaj, sed tiu,
kiu sciante pri la falsofaroj pludonas falsan informon, apartenas al la kulp-
uloj. Longan agonion de la falsaˆaro ka˘
uzas tiuj diligentaj esperantistoj, kiuj
klopodante trudi al Esperantio siajn anta˘
ujuˆ
gojn – etnajn, naciajn, polit-
ikajn, religiajn a˘
u esperantistajn – apologiadas unu a˘
u alian el la jarcenta
falsaˆaro.
Bibliograﬁo
Boulton, Marjorie (1962). Zamenhof: A˘
utoro de Esperanto. La Laguna.
Cherpillod, Andr´
e (2009). La genio Zamenhof kreis lingvon ne-E˘
uropan, kaˆ
sitan
sub E˘
uropa masko. Esperanto, nr. 1225, 102:5 (Majo), 103–105.
Golden, Bernard (1988). ˆ
Cu Zamenhof estis pola okulisto? Paco. Berlin: MEM-
Sekcio de GDR.
Golden, Bernard (1991). Zamenhof, Germana nomo de judo, ne polo. Boletin di
Hispana Esperanto-Federacio, Nr. 301, maj-jun.
Gyuris Gy¨
orgy (1967). Katalogo de la Hungarlanda Esperanto Biblioteko. Szeged.
Haszpra Ott´
o (2000).
Eszperant´
o I–II. Budapeˆ
sto.
Holzhaus, Adolf (1969). Doktoro kaj lingvo Esperanto. Helsinko: Fondumo Esper-
anto.
Holzhaus, Adolf (1973). Granda Galerio Zamenhofa. Helsinko: Fondumo Esper-
anto.
Holzhaus, Adolf (1978). Granda Galerio Zamenhofa. 2. Helsinko: Fondumo Esper-
anto.
Hube, Walter; M¨
arz, Herbert (1975). Alfabeta katalogo pri la kolektoj de Internacia
Esperanto-Muzeo en Wien. Parto 2. Vieno: Internacia Esperanto-Muzeo.
Komensk´
y, Jan Amos (Comenius, Johannes Amos) (1668). Cesta sv˘
etla ... = Via
lucis ... Prago: St´
atn´ı Pedagogick´
e Nakl., 1961.
Korˆenkov, Aleksander (2005). Historio de Esperanto. Kaliningrado: Sezonoj.

Lazar Markoviˆ
c Zamenhof kaj la Zamenhof-falsaˆaro
89
Lapenna, Ivo (1960). Memorlibro eldonita okaze de la centjara datreveno de la
naskiˆ
go de d-ro L. L. Zamenhof. Londono: UEA Centro de Esploro kaj Doku-
mentado.
Lapenna, Ivo; Ulrich Lins; Tazio Carlevario (1974).
Esperanto en perspektivo:
Faktoj kaj analizoj pri la Internacia Lingvo. Londono; Roterdamo: Universala
Esperanto-Asocio.
ludovikito [ ˆIto Kanzi] (1985). Postrikolto de ludovikaˆoj. Kioto: ludovikito.
ludovikito [ ˆIto Kanzi] (1987). Unuaj libroj por esperantistoj. 2-a eldono. Nagoya:
NEC.
Maimon, N[aftali] Z[vi] (1978). La kaˆ
sita vivo de Zamenhof. Tokio: Japana Esper-
anto-Instituto.
Pataki Czeller, M´
aria (1991). Katal´
ogus Fajszi K´
aroly eszperant´
o gy˝
ujtem´
eny´
er˝
ol.
Budapeˆ
sto. Unua parto = Katalogo de la Esperanto-kolektaˆo de K´
aroly Fajszi.
Libroj. Unua parto. Budapeˆ
sto: Orsz´
agos Idegennyelv˝
u K¨
onyvt´
ar.
Privat, Edmond (1957). Vivo de Zamenhof. 4-a eldono. Rickmansworth: The
Esperanto Publishing Co. Ltd. (1-a eldono 1920).
Rados P´
eter Andr´
as (1997). Egy m´
eltatlanul elfelejtett alkot´
as avagy el˝
osz´
o Zamen-
hof politikai v´
egrendelet´
ehez. Tekintet, p. 229–237.
R´
atkai, ´
Arp´
ad (1992). Nomoj de Lazar Markoviˆ
c Zamenhof. Eventoj, nr. 20, p. 1.
Sikosek, Ziko Marcus (2003). Esperanto sen mitoj. 2-a prilaborita eldono. Ant-
verpeno: Flandra Esperanto-Ligo.
Szerdahelyi Istv´
an (1977). B´
abelt˝
ol a vil´
agnyelvig. Gondolat.
Szilv´
asi L´
aszl´
o (2004). Eszperant´
o – nemzetk¨
ozi nyelv. Budapeˆ
sto.
Waringhien, Gaston (1948). Anta˘
uparolo. En: Leteroj de L.-L. Zamenhof, I, 1901–
1906. Parizo: SAT.
Wojtakowski, Edward T. (1979). Decimala katalogo de la planlingva literaturo ˆ
ce
Universitata Biblioteko de la Katolika Universitato en Lublino. K.U.L., Kata-
log dziesietny ksiegozbioru esperanckiego w Bibliotece Uniwersyteckiej K.U.L.
Romo; Lublino.
Zakrzewski, Adam (1913). Historio de Esperanto 1887–1912. Varsovio.
Zamenhof, L. L. (1929). Originala verkaro. Kolektitaj kaj ordigitaj de d-ro Joh.
Dietterle. Lepsiko: Ferdinand Hirt & Sohn.
Konsultitaj enciklopedioj
1. bg1: B lgarska enciklopedija. 1936.
2. cs1: Mal´
a ˇ
Ceskoslovensk´
a Enc´ıclopedie. 6. 1987.
3. de1: Meyers Grosses Konversations-Lexikon 6. 1908. (Esperanto)
4. de2: Der Grosse Brockhaus 5. 1930. (Esperanto)
5. de3: Der Grosse Brockhaus 20. 1934. (Zamenhof)
6. de4: Der Grosse Brockhaus 15. 1935.

90
´
Arp´
ad R´
atkai
7. de5: Brockhaus Enzyklop¨
adie. 5. 1968. (Esperanto)
8. de6: Brockhaus Enzyklop¨
adie. 20. 1974. (Zamenhof)
9. de7: Meyers Encyklop¨
adisches Lexikon. 8. 1980. (Esperanto)
10. de8: Meyers Encyklop¨
adisches Lexikon. 25. 1981. (Zamenhof)
11. de9: Das neue Osteuropa von A–Z. 2. Auﬂage – CH – 1993.
12. de10: Meyers Neues Lexikon. 1993. 3, 10.
13. de11: Metzler Lexikon Sprache. 1993.
14. de12: Hasenberg Kompaktlexikon 1. 1996.
15. en1: The Encyclopaedia Britannica. 9. 1910.
16. en2: The Encyclopaedia Britannica. 3. 1926.
17. en3: Encyclopedia Britannica. 22. 1947.
18. en4: The Columbia Encyclopedia in one volume. 1954.
19. en5: The Australian Encyclopaedia. 3. 1958.
20. en6: Everyman’s Encyclopaedia. 5. 1958.
21. en7: Everyman’s Encyclopaedia. 12. 1958.
22. en8: The Encyclopedia Americana. 5. 1961.
23. en9: The Penguin Encyclopedia. 1965.
24. en10: Chambers’s Encyclopaedia. 8. 1973.
25. en11: Chambers’s Encyclopaedia. 14. 1973.
26. en12: The Hasper Dictionary of Modern Tought. 1977
27. en13: The Fontana Dictionary of Modern Tought. 1980.
28. en14: The MacMillan Encyclopedia. 1981.
29. en15: The Encyclopedia Americana. Int. ed. 10. 1985.
30. en16: Academic American Encyclopedia. 1987.
31. en17: The American Heritage Illustrated Encyclopedic Dictionary. 1987.
32. en18: Chambers Biographical Dictionary. 1990.
33. en19: The New Encyclopaedia Britannica. 12. 1991.
34. en20: The Cambridge Encyclopedia. 1992.
35. en21: The World Book Encyclopedia. 6. 1993.
36. en22: An encyclopedic dictionary of language and languages. 1993.
37. en23: The Cambridge Encyclopedia of Languages. 1997.
38. en24: Chambers Biographical Dictionary. 1997.
39. eo1: Enciklopedio de Esperanto. 1934.
40. es1: Diccionario de las Americas. 1989.
41. es2: Diccionario Enciclop´
edico Espasa. 1. 1995.
42. es3: Diccionario Enciclop´
edico Espasa. 2. 1995.
43. es4: Diccionario Enciclop´
edico Espasa. 5. 1996.
44. es5: Diccionario Enciclop´
edico Espasa.11. 1997.
45. ﬁ1: Fokusotavan kertovasti kuvitettu tietosanakirja. 1. 1965.
46. fr1: Larousse du XXe si`
ecle en six volumes. 3. 1930. (Esperanto)
47. fr2: Larousse du XXe si`
ecle en six volumes. 6. 1933. (Zamenhof)

Lazar Markoviˆ
c Zamenhof kaj la Zamenhof-falsaˆaro
91
48. fr3: Dictionnarie Encyclop´
edique Quillet. Chat-E. 1962. (Esperanto)
49. fr4: Dictionnarie Encyclop´
edique Quillet. Scott-Z. 1962. (Zamenhof)
50. fr5: La Grande Encyclopedie. 11. Larousse, 1974.
51. fr6: Larousse Dictionarie en 2 volumes. 2. 1974. (Zamenhof)
52. fr7: Larousse Dictionarie en 2 volumes. 1. 1988. (Esperanto)
53. fr8: Larousse Dictionarie en 2 volumes. 2. 1988. (Zamenhof)
54. hr1: Opca Enciklopedija. 2. 1977.
55. hr2: Opca Enciklopedija. 8. 1982.
56. hr3: Hrvatski Leksikon. 1. 1996.
57. hu1: R´
evai Nagy Lexikona. 6. 1912.
58. hu2: R´
evai Nagy Lexikona. 19. 1926.
59. hu3: ´
Uj Magyar Lexikon. 2. 1960. (Esperanto)
60. hu4: ´
Uj Magyar Lexikon. 6. 1962. (Zamenhof)
61. hu5: Ifj´
us´
agi kislexikon. 1983.
62. hu6: Kultur´
alis kisenciklop´
edia. 1986. (mesters´
eges nyelvek)
63. hu7: Vil´
agirodalmi lexikon. 5. 1987. (irodalom ´
es a mesters´
eges nyelvek)
64. hu8: Akad´
emiai kislexikon. 2. 1990. (mesters´
eges nyelvek)
65. hu9: Akad´
emiai kislexikon. 2. 1990. (Zamenhof)
66. hu10: Magyar Larousse. 1. 1991. (eszperant´
o)
67. hu11: Cambridge enciklop´
edia. 1992. (eszperant´
o)
68. hu12: Cambridge enciklop´
edia. 1992. (Zamenhof)
69. hu13: Magyar Larousse 3. 1994. (Zamenhof)
70. hu14: Vil´
agirodalmi lexikon. 18. 1995. (Zamenhof)
71. hu15: Magyar katolikus lexikon. 3. 1998. (eszperant´
o)
72. hu16: Magyar nagylexikon. 7. 1998. (eszperant´
o)
73. hu17: A vil´
ag nyelvei. 1999.
74. hu18: R´
evai ´
Uj Lexikona. 6. 2000.
75. hu19: A vil´
ag nyelvei ´
es nyelvcsal´
adjai. 2003.
76. hu20: ´
Altal´
anos kislexikon. 1. 2005. (eszperant´
o)
77. hu21: ´
Altal´
anos kislexikon. 2. 2005. (Zamenhof)
78. it1: Diccionario Enciclopedico Abreviado 3. 1957.
79. it2: Enciclopedia Europea. 4. 1977.
80. it3: Enciclopedia Zanichelli. 1992.
81. nl1: De Grote Oosthoek. Encyclopedie en woordenboek. 1981. 20.
82. pl1: Encyclopedia powszechna PWN. 1983. (Esperanto)
83. pt1: Enciclop´
edia Barsa. 1967.
84. ro1: Dictionario Encilopedic Romˆın. 1964.
85. ro2: Mic dictionar enciclopedic. 1972.
86. ru1: Bolˇ
saja sovjetskaja enciklopedija 9. 1972. (Zamenhof)
87. ru2: Bolˇ
saja sovjetskaja enciklopedija 30. 1978. (Esperanto)
88. ru3: Sovjetskij enciklopediˇ
ceskij slovar. 1980.

92
´
Arp´
ad R´
atkai
89. ru4: Bolˇ
soj enciklopediˇ
ceskij slovar. 1987.
90. ru5: Rossijskij Enciklopediˇ
ceskij Slovar. 1. 2001.
91. sk1: Encyklop´
edia Slovenska. 2. 1978.
92. sr1: Mala enciklopedija perosveta. 1. 1968.
93. uk1: Ukrainska Radjanska Enciklopedija. 5. 1960. (Zamenhof)
94. uk2: Ukrainska Radjanska Enciklopedija. 4. 1979.
95. ru-en1: JewisEncyclopedia.com 1905/2002. www.jewishencyclopedia.com
96. ru-en2: Rossiyskaya Evreiskaya Entsiclopediya; ﬁrst edition. Translation of
names and minimal personal data. 1995.
www.jewishgen.org/Belarus/rje a.htm
97. ru-en3: Elektronnaja Jevrejskaja Enciklopedija. 2006.
www.eleven.co.il/
Dankoj
Mi dankas al Detlev Blanke (Berlino), Ivan Bujdos´
o (Budapeˆ
sto), Nikolaj
L. Gudskov (Moskvo), J´
ozsef Horv´
ath (Gy˝
or), Christer Kiselman (Upsalo),
Herbert Mayer (Vieno) kaj al la membroj de la redakta komitato de Esper-
antologio / Esperanto Studies, ke ili oferis tempon por tralegi mian studon kaj
faris utilajn rimarkigojn, kaj aparte dankas al Ilona B¨
ode pro ˆ
sia multﬂanka
helpo en la Kolektaˆo Fajszi.
Pri la a˘
utoro
´
Arp´
ad R´
atkai, naskiˆ
ginta en 1939, estas mezlerneja instruisto pri biologio kaj geo-
graﬁo; li instruis sinsekve en elementa lernejo, gimnazio, kolegio, partipolitika
lernejo (historio de la laborista movado), lingvolernejo (Esperanto), altlernejo (geo-
graﬁo), kaj universitato (lekciisto pri Esperanto); li estis respondeculo pri minori-
tataj aferoj en la urbodomo de Szeged, redakciano kaj ekspertizanto pri minoritataj
aferoj ˆ
ce pluraj fondaˆoj. Tri geﬁloj estas denaskaj Esperanto-lingvuloj. Li publ-
ikigis verkojn pri politikhistorio, minoritataj aferoj, la geograﬁo kaj historio de la
Esperanto-movado. Li estas aktivulo de Hungaria Esperanto-Ascio ekde 1964, i.a.
prezidanto 1992–1994. Esperanton li instruas ekde 1965 kaj estas membro de UEA
kaj aliaj Esperanto-organizaˆoj.
Adreso de la a˘
utoro
R´
atkai ´
Arp´
ad ratkai12@t-online.hu
HU-6721 Szeged, Lengyel u. 4/B, Hungario.
Ricevita 2009-01-29; en reviziita formo 2009-06-15. Akceptita 2009-06-20

Esperantologio / Esperanto Studies 4 (2009), 93 102
Historio kaj planoj de nova Esperanto-Muzeo
en Svitavy
Petr Chrdle
Resumo. La Esperanto-Muzeo en la ˆ
ceˆ
ha urbo Svitavy estis ina˘
ugurita en
septembro 2008.
ˆ
Gi enhavas da˘
uran ekspoziciejon.
ˆ
Giaj komputilbazita
informpanelo kun tuˆ
sekrano kaj laborloko kun da˘
ure kreskanta datenbazo
en komputilo, kiuj estas je la dispono de vizitantoj, proponas anka˘
u eﬁkan
studadon de la historio kaj nuna stato de Esperanto kaj esperantologio. La
artikolo priskribas la historion de la muzeo, ˆ
gian nunan staton kaj anka˘
u
planojn por la estonteco.
Souhrn. Historie a pl´
any nov´
eho muzea esperanta ve Svitav´
ach
Muzeum esperanta v ˇ
cesk´
em mˇ
estˇ
e Svitavy bylo otevˇ
reno v z´
aˇ
r´ı 2008. M´
a
st´
alou v´
ystavn´ı s´ıˇ
n. Jeho informaˇ
cn´ı panel s dotykovou obrazovkou a trvale
se rozˇ
siˇ
ruj´ıc´ı datab´
aze v poˇ
c´ıtaˇ
ci pˇ
r´ıstupn´
em n´
avˇ
stˇ
evn´ık˚
um nab´ızej´ı tak´
e
efektivn´ı studium historie i souˇ
casn´
eho stavu esperanta a esperantologie.
ˇ
Cl´
anek popisuje historii muzea, jeho souˇ
casn´
y stav a tak´
e jeho pl´
any do
budoucna.
Abstract. History and plans for the Esperanto Museum in Svitavy.
The Esperanto Museum in the Czech town of Svitavy was inaugurated in
September 2008. It has a permanent exhibition hall. Its computer-based
information panel with touch screen and an expanding computer database
available to visitors also oﬀer an eﬀective study of the history and current
state of Esperanto and Esperantology. The article describes the history of
the museum, its current status and plans for the future.
Zusammenfassung. Geschichte und Planung f¨
ur das Esperanto-Museum in
Svitavy.
Das Esperanto-Museum in der tschechischen Stadt Svitavy wurde im
September 2008 eingeweiht. Es enth¨
alt einen Raum f¨
ur Dauerexponate.
Eine computergest¨
utzte Informationswand mit Touchscreen und ein Com-
puterarbeitsplatz mit st¨
andig wachsender Datenbank bieten den Besuchern
beste M¨
oglichkeiten, Geschichte und heutigen Stand von Esperanto und
Esperantologie zu studieren. Der Artikel beschreibt die Geschichte des Mu-
seums, seinen jetzigen Zustand und Planungen f¨
ur die Zukunft.

94
Petr Chrdle
Rez
me.
Istori
i plany
speranto-muze
v Svitavy.
speranto-muze
v qexkom gorode Svitavy byl otkryt v
sent bre 2008 goda. V n m est
posto nny
vystavoqny
zal.
Posetiteli mogut izuqat
proxloe i nasto wee
speranto i
sperantologii.
to bozmo no blagodar
sensorovno
pan-
eli i raboqemu mestu s dostupom k posto nno rastuwe
baze
dannyh. Stat
opisyvaet istori
muze , ego tekuwee sos-
to nie i plany na buduwee.
R´
esum´
e. Histoire et plans pour le mus´
ee Esp´
eranto `
a Svitavy.
Le mus´
ee Esp´
eranto de la ville tch`
eque de Svitavy a ´
et´
e inaugur´
e en septem-
bre 2008. Il contient une salle d’exposition permanente. Son tableau d’in-
formation avec ´
ecran tactile et une place de travail avec ordinateur contenant
une base de donn´
ees en croissance continue et qui est `
a la disposition des
visiteurs propose aussi une ´
etude eﬀective de l’histoire et de l’´
etat actuel de
l’esp´
eranto et de l’esp´
erantologie. L’article d´
ecrit l’histoire du mus´
ee, son
´
etat actuel et aussi des plans pour le futur.
L
a jaro 1989 komplete ˆ
sanˆ
gis ne nur la politikan kaj ekonomian
sistemon en ˆ
Ceˆ
hoslovakio saltante en kapitalisman merkatan sistemon,
sed memkomprene anka˘
u la vivon de ordinaraj homoj kaj de ˆ
ciuj neproﬁt-
donaj organizaˆoj kaj iliaj aktivecoj. Tie mi do devas komenci, se mi volas
klarigi la historion de la nova Esperanto-Muzeo.
ˆ
Ceˆ
ha Esperanto-Asocio en la jaro 1989 havis pli ol 3000 membrojn kaj
malgra˘
u tio, ke ˆ
gi ne ricevadis regule monon por sia aktiveco de la ˆ
stato
(kiel en kelkaj aliaj socialismaj landoj), la membrokotizo suﬁˆ
cis por havi
luitan duˆ
cambran oﬁcejon centre de Prago, en kiu troviˆ
gis anka˘
u arˆ
hivo kaj
libroservo. Krome la jure memstara Praga klubo posedis proksime anka˘
u
duˆ
cambran klubejon, en kiu estis lokita inter alie la biblioteko Jaroslav ˇ
Sustr
enhavanta 5 800 volumojn.
Post la jam menciita politika kaj ekonomia ˆ
sanˆ
go oni devis tre rapide
forlasi kaj la asocian oﬁcejon, kaj la klubejon de la Praga klubo, pro la rapida
inﬂuo de la merkata sistemo, kiu pli ol dudekobligis la luprezojn. Ekestis do
kelkjara periodo, kiam ni, ˆ
ciuj funkciuloj, anstata˘
u zorgi pri la evoluo de
la Esperanto-movado en ˆ
Ceˆ
hio devis strebi savi tion kio estis savebla por
ekonomie travivi. Krom tio ekregis plia neatendita fenomeno: anstata˘
u levo
de intereso pri la ne˘
utrala komunikilo Esperanto, la nombro de la membroj de
ˆ
CEA komencis rapide fali, precipe de la mezaˆ
guloj. Ili komencis laboregi por
mono kaj ˆ
ciuj kiuj bezonis dume komuniki internacie eklernis la anglan, kio
estis kaj plu estas konsiderata pli racia agado ol dediˆ
ci tempon al Esperanto –
kaj eˆ
c pagi kotizojn al Esperanto-Asocio. Do ne nur multobliˆ
gis la elspezoj;
samtempe malkreskis konsiderinde la enspezoj de ˆ
CEA.

Historio kaj planoj de nova Esperanto-Muzeo en Svitavy
95
Feliˆ
ce, danke al la agado de Jiˇ
r´ı Piˇ
stora, tiama direktoro de la Urba Muzeo
kaj vicurbestro de la urbo ˇ
Cesk´
a Tˇ
rebov´
a, eblis fondi Esperanto-fakon de la
Urba Muzeo en tiu urbo kaj almena˘
u la materialoj (precipe arˆ
hivaˆoj kaj la
biblioteko Jaroslav ˇ
Sustr) estis savitaj. La kontrakto inter ˆ
CEA kaj la muzeo
anta˘
uvidis ne nur la deponon de la esperantaˆoj, sed anka˘
u porokazajn eks-
poziciojn. Ekde tiam do ekzistas Esperanto-fako ˆ
ce la Urba Muzeo en ˇ
Cesk´
a
Tˇ
rebov´
a. Tamen, pro manko de spaco neniam ˆ
gis nun efektive okazis publika
ekspozicio; do ˆ
gi fakte servas la tutan tempon kiel deponejo. Memkomprene,
anka˘
u tio tre gravas por ke la aˆoj ne perdiˆ
gu, sed nia celo estis multe pli
ambicia – ni ja revis pri tio, ke la biblioteko denove funkciu por membroj, kaj
pri vera muzeo kun da˘
ura esperanto-ekspoziciejo. Ja inter transdonitaj aˆoj
estis anka˘
u kelkaj unikaˆoj, inter ili ekzemple granda busto de L. Zamenhof
fare de la renoma ˆ
ceˆ
ha skulptisto Emanuel Kodet, produktita plej verˆ
sajne
okaze de la 13-a kongreso de Esperanto en Prago en la jaro 1921.
Dum postaj jaroj ˆ
CEA denove ricevis plurajn valorajn donacojn plejparte
de siaj membroj, krome restis al ˆ
gi alia libroteko, origine scienc-teknika, inter-
tempe parte kompletigita anka˘
u pri beletro. Tial la ˆ
CEA-komitato decidis
serˆ
ci alian lokon, kie eblus ekhavi veran esperanto-muzeon, fokusitan precipe
al la esperanto-agado en ˆ
Ceˆ
hio, kaj ˆ
cefe, kiu povus havi, eˆ
c se modestan,
tamen da˘
uran esperanto-ekspoziciejon.
La fondo de la Esperanto-Muzeo
Kaj ni havis bonˆ
sancon. La tiama ˆ
CEA-komitatanino Libuˇ
se Dvoˇ
r´
akov´
a el
la distrikta urbo Svitavy (situanta sur la limo de la historiaj landoj Bohemio
kaj Moravio kun norda latitudo 49
◦
20 kaj orienta longitudo 16
◦
28 ) informis
la komitaton, ke en Svitavy oni konstruas novan modernan kulturan domon,
kaj ke post ˆ
gia ekfunkcio restos pluraj salonoj en anta˘
uaj kulturaj instalaˆoj
liberaj – kaj, kio gravis, ke la urbo ankora˘
u ne havas klaran imagon por
kiu celo ili servu. ˆ
Si do ricevis la taskon ektrakti kun la direktorino de la
Urba Muzeo kaj kun la urbaj instancoj, ˆ
cu ne povus unu el ili transformiˆ
gi
al esperanto-muzeo.
ˆ
Si sukcesis veki intereson kaj ˆ
ce la direktorino de la Urba Muzeo Blanka
ˇ
Cuhelov´
a, kaj ˆ
ce la urbaj instancoj frunte de la urbestro Jiˇ
r´ı Br´
ydl. Tiu eˆ
c
konsilis al ni kiel peti monon de la Ministerio pri kulturo por tiu celo. Li mem
intervenis kaj ni mirakle ricevis la tutan petitan sumon. Paradokse, tio kom-
plikis la aferon pro la ministeria kondiˆ
co ke la subvencio kovru maksimume
70 % de la tuta kosto de la projekto. Ni do ne kuraˆ
gis ekuzi ˆ
gin pro manko
de la restantaj 30 %. Malgra˘
u la ﬁnanca helpo de la urbo kaj de ˆ
CEA la˘
u
siaj modestaj ebloj, restis nesuﬁˆ
ce. Finﬁne, donaco de la mankanta monsumo

96
Petr Chrdle
ﬂanke de la Esperantic Studies Foundation savis la aferon, kaj danke al ˆ
gi la
rekonstruo de la salono de la Esperanto-Muzeo povis okazi.
La solena ina˘
uguro
La solenan malfermon de la muzeo la 20-an de septembro 2008 komencigis
la Esperanto-himno. ˆ
Ceestis pluraj honoraj gastoj, eˆ
c membro de la Senato
(la supra ˆ
cambro de la ˆ
ceˆ
ha parlamento), la urbestro de Svitavy, kaj anka˘
u
la direktoro de la Esperanto-Muzeo en Vieno Herbert Mayer kaj la gvidanto
de la kolekto “Esperanto – Marie Hankel” en la Teknika Universitato en
Dresdeno Wolfgang Schwarz. La solenan etoson substrekis mallonga koncerto
de kantoj en Esperanto plenumitaj de Elena Puchova kaj Dmitrij Dovˆik,
kiuj kolektis grandan apla˘
udon. Entute partoprenis la solenan malfermon
146 ˆ
ceestantoj.
Post la tosto je sukcesplena estonteco de la muzeo la urbestro Jiˇ
r´ı Br´
ydl
kune kun la prezidantino de ˆ
CEA Jana Melich´
arkov´
a tratondis la rubandon,
la Esperanto-Muzeon eniris la unuaj vizitantoj, inter ili anka˘
u redaktoroj
de amaskomunikiloj, kiuj uzis la okazon por intervjui kelkajn funkciulojn de
ˆ
CEA kaj partoprenantojn (eˆ
c esperantistinon el Meksikio, kiu bonˆ
sance estis
en ˆ
Ceˆ
hio). Tre pozitivan dokument-ﬁlmon pri la malfermo de la muzeo dis-
sendis regiona televidstacio. Kaj la muzeo komencis enskribi sian historion.
La muzeo mem kaj ˆ
gia agado
Ni ricevis je dispono por la Esperanto-Muzeo belegan salonon en unu el la plej
belaspektaj historiaj konstruaˆoj en Svitavy, la Ottendorfer-biblioteko. ˆ
Gi
portas la nomon de la mecenato V. O. Ottendorfer (1826–1900), kiu ˆ
gin kon-
struigis en 1892, kaj de ˆ
gia origina funkcio kiel biblioteko. Cetere, siatempe
ˆ
gi posedis la plej ampleksan kolekton de germanlingvaj libroj en Moravio
(22 000 volumoj). Nun en la supra etaˆ
go troviˆ
gas belaspekta koncerthalo
kun perfekta akustiko, sube la Esperanto-Muzeo kaj agrabla te-trinkejo.
La muzeo mem konsistas el du partoj: la unua, pli granda, servas kiel
ekspoziciejo.
En ˆ
gi estas 13 surmuraj informpaneloj, 5 tablovitrinoj kaj
vico de vitroˆ
srankoj. En ˆ
cio ˆ
ci la unua ekspozicio prezentis al vizitantoj
bazajn konojn pri Esperanto (kaj la lingvo, kaj la vivo ˆ
cirka˘
u ˆ
gi), de la pro-
jektoj de internaciaj lingvoj anta˘
u Zamenhof ˆ
gis la nuntempa Esperanto-vivo.
Tamen, du informtabuloj kaj unu vitrino estis dediˆ
citaj al la historio de la
loka Esperanto-klubo, kiu ˆ
guste en 2008 festis sian 75-jariˆ
gon.
La unua ekspozicio da˘
uris 6 monatojn, kaj do ﬁne de marto 2009 estis
ina˘
ugurita jam dua ekspozicio, kiu havas du partojn: la celo de la unua estas
omaˆ
gi la kvardekjariˆ
gon de ˆ
Ceˆ
ha Esperanto-Asocio, tamen kun montro anka˘
u

Historio kaj planoj de nova Esperanto-Muzeo en Svitavy
97
de la Esperanto-movado anta˘
u ˆ
gia fondiˆ
go; la dua prezentas la junularan
Esperanto-movadon kun emfazo sur la Internacia Junulara Kongreso, kiu
ˆ
guste ˆ
ci-jare okazas en la ˆ
ceˆ
ha urbo Liberec, unuan fojon en la historio de
IJK sur la teritorio de ˆ
Ceˆ
hio.
Malgra˘
u la decido, ke ˆ
ciuj ekspozicioj da˘
uros po 6 monatojn, estas kelkaj
eksponatoj, kiuj restas da˘
ure: centre de la muzeo estas lokita la jam menciita
granda busto de Zamenhof, prunteprenita de la Esperanto-kolekto de la Urba
Muzeo en ˇ
Cesk´
a Tˇ
rebov´
a.
Kiel pliajn da˘
ure ekspoziciatajn unikaˆojn mi
menˆ
ciu almena˘
u la tutan jarkolekton 1912 de la japana kolora mane bindita
ˆ
ciumonata internacia gazeto Orienta Azio, donacita de ﬁlo de la abonanto,
kaj la originalon de la unua lernolibro de Esperanto en la ˆ
ceˆ
ha fare de F. V.
Lorenz, kiu aperis en 1890, do nur tri jarojn post la apero de la unua lernolibro
de Esperanto fare de Zamenhof.
La dua, nepublika parto de la muzeo servas kiel deponejo de ˆ
CEA. En ˆ
gi
troviˆ
gas precipe la ˆ
CEA-biblioteko kaj la diversspecaj esperantaˆoj ne mom-
ente ekspoziciataj. ˆ
Gi estas provizita per labortablo kun komputilo por la
volontulaj prizorgantoj de la muzeo.
Kvankam ekspozicioj estas sendube esenca parto de ˆ
ciu muzeo, la
Esperanto-Muzeo en Svitavy strebas dekomence esti multe pli ol nura ekspoz-
iciejo kaj deponejo por esperantaˆoj. ˆ
Gi devus servi kiel esplorejo kaj edukejo.
Tial jam dekomence estas tie je dispono komputilbazita informpanelo kun tuˆ
s-
ekrano, helpe de kiu oni povas konatiˆ
gi kun fundamentoj de Esperanto, ˆ
gia
gramatiko, sed anka˘
u ˆ
giaj kulturo kaj realaˆoj, kaj anka˘
u ˆ
gui la lingvon a˘
ude,
a˘
uskultante kaj deklamatan tekston, kaj kantadon. Krome estas en la muzeo
studloko provizita per komputilo, kiu enhavas multajn utilajn datenojn, ekz-
emple grandan elektronikan ˆ
ceˆ
han-esperantan kaj esperantan-ˆ
ceˆ
han vortaron,
kaj balda˘
u ˆ
gi enhavos anka˘
u kompletan liston de Esperanto-libroj dispon-
eblaj.
Plia agrabla afero por la esplorantoj kaj studantoj estas, ke en la kon-
struaˆo mem eblas favorpreze tranokti, ˆ
car subtegmente troviˆ
gas tri gast-
ˆ
cambroj apartenantaj al la Urba Muzeo.
Mi aldonu, ke la ˆ
cefa konstruaˆo de la Urba Muzeo kaj galerio situas en
najbareco de la Esperanto-Muzeo kaj ˆ
gi enhavas du da˘
urajn ekspoziciojn:
pri la plej konata naskito el Svitavy kaj savinto de centoj da judoj Oskar
Schindler (1908–1974) kaj pri tolaˆlavado kaj lavmaˆ
sinoj. Do la Esperanto-
Muzeo montras ekde nun la trian temon, kun kiu oni povas konatiˆ
gi en
Svitavy.
La Esperanto-Muzeo jam dum mallonga tempo de sia ekzisto sukcesis
konsiderinde levi la konscion pri Esperanto en la regiono: feliˆ
ce tuj dimanˆ
ce
la 21-an de septembro, do la tagon post la solena malfermo, okazis en Svitavy
“Tago de malfermitaj pordoj”, dum kiu ˆ
ciuj muzeoj, turismaj vidindaˆoj,

98
Petr Chrdle
preˆ
gejoj, k.t.p., estis malfermitaj kaj senpage viziteblaj. Tio altiris anka˘
u
suﬁˆ
ce da publiko en la novmalfermitan muzeon. ˆ
Car mi parte ˆ
ceestis, mi
povas atesti, ke la reago de la publiko estis preska˘
u ˆ
ciam mirige pozitiva.
Kaj surprize, oni invitis min prelegi en Svitavy la 25-an kaj 26-an de
novembro: pri projektoj de artefaritaj lingvoj, do plejparte pri Esperanto. Mi
prelegis por gimnazianoj, poste en la Esperanto-Muzeo mem por la publiko
kaj ﬁne atendis min eˆ
c trihora (kvarleciona) kurso en la Universitato de la tria
ago. Sendube anka˘
u tio estis rezulto de la malfermo de la nova Esperanto-
Muzeo.
Sed okazis en la Esperanto-Muzeo jam pliaj aranˆ
goj por publiko, kiuj al-
tiras ﬂanke intereson pri Esperanto. Kiel ekzemplon mi menciu “Marcipanan
Kristnaskon”, dum kiu esperantisto, profesia produktanto de diversspecaj
marcipanoj, prezentis sian arton kaj eˆ
c instruis tion al interesatoj, sed okazis
tie anka˘
u infanaj renkontiˆ
goj kaj simile.
La 13-an de junio la unuan fojon partoprenas la Esperanto-Muzeo la
“Muzean nokton”. Por tio ni preparis diversajn allogaˆojn, inter ili koncerton
de Jan Duda, esperantisto kaj membro de ˆ
stata ﬁlharmonio, kaj mallongajn
kursojn de Esperanto por interesatoj kiujn mi gvidos.
Planoj por la estonteco
Malgra˘
u tio, ke la Esperanto-Muzeo nur komencis sian ˆ
gis nun mallongan
historion, oni jam atente planas kaj preparas sekvajn ekspoziciojn. La nuna
dua ekspozicio da˘
uros ˆ
gis la ˆ
CEA-konferenco, kiu okazos en Svitavy de la
9-a ˆ
gis la 11-a de oktobro 2009. Jam estas anka˘
u decido pri la tria eks-
pozicio denove enhavanta du temojn. La unua estos “Esperanto kaj Fervojo”
omaˆ
ge al la centjariˆ
go de la Esperanto-movado inter fervojistoj, en kiu anka˘
u
ˆ
ceˆ
haj samideanoj ludis signifoplenan rolon, kaj la dua “Esperanto kaj in-
fanoj” (amba˘
u estas ˆ
gis nun labortitoloj). Por ˆ
gi ni jam anoncis Internacian
konkurson de infandesegnaˆoj kun la temo “Fervojo”. Memkomprene la plej
sukcesaj infanaj artaˆoj estos ekspoziciataj. Kaj en la kapoj de la membroj
de muzeogrupo de ˆ
CEA jam estas eˆ
c pliaj interesaj temoj por pli postaj
ekspozicioj, sed estas nun tro frue publikigi ilin.
Estis jam eldonita informriˆ
ca propagandilo pri la muzeo en Esperanto kaj
en la ˆ
ceˆ
ha, angla, germana kaj rusa lingvoj. Ili estas en la formo de papera
faldfolio kaj krome en pdf-formato en la retpaˆ
go de la muzeo
www.muzeum.esperanto.cz
Tiun retpaˆ
gon, kiu enhavas la bazajn informojn pri la muzeo, oni planas da˘
ure
kompletigi, inter alie per pliaj lingvaj versioj de la faldfolio. Al la Esperanto-
Muzeo estas dediˆ
cita kompleta paˆ
go en alia faldfolio pri la Ottendorfer-domo,

Historio kaj planoj de nova Esperanto-Muzeo en Svitavy
99
kiun eldonis la Urba Muzeo. Kaj la oﬁciala retpaˆ
garo de Svitavy nun enhavas
version en Esperanto.
Fine mi volas substreki, ke la estonteco certe dependas iugrade anka˘
u de
la ceteraj, ˆ
cefe eksterlandaj esperantistoj. Ja ke la Esperanto-Muzeo restu
vere da˘
ura, necesas konvinki la urbajn instancojn, ke ˆ
gi efektive levas la
konscion pri la urbo Svitavy en la mondo kaj helpas altiri anka˘
u intereson de
estontaj vizitantoj. Tial anka˘
u ni organizas en Svitavy la˘
ueble Esperanto-
aranˆ
gojn, ekzemple ˆ
ci-jare ekoturisman renkontiˆ
gon dum la lasta a˘
ugusta
semajno (kiun organizas KAVA-PECH kunlabore kun la Asocio de Verdaj
Esperantistoj) kaj Konferencon de ˆ
Ceˆ
ha Esperanta-Asocio en oktobro.
Por tiuj, kiuj volas helpi per ajna mesaˆ
go (gratulo, montro de intereso,
demando pri iu realaˆo de la ˆ
cirka˘
uaˆo kaj simile, bonvolu uzi prefere amba˘
u
jenajn retadresojn:
muzeo@esperanto.cz
(rekte en la komputilon de gvidanto de la muzea
grupo de ˆ
CEA Jiˇ
r´ı Tomeˇ
cek) kaj
esperanto@muzeum.svitavy.cz (rekte en la komputilon de la direktorino
de la Urba Muzeo en Svitavy, Blanka ˇ
Cuhelov´
a).
La paperkoresponda adreso estas:
Esperanto-Muzeo, M´
achova alej 1, CZ-568 02 Svitavy;
la TTT-ejo havas la adreson www.muzeum.esperanto.cz
Pri la a˘
utoro
Petr Chrdle, naskiˆ
ginta en 1946, origine inˆ
geniero pri elektrotekniko, doktoriˆ
gis
ˆ
ce la Instituto pri radioelektroniko kaj elektroniko en Prago kaj ˆ
gis 1992 laboris
ˆ
ce la Fervoja Esplorinstitito kaj instruis en la Teknika universitato de Prago kaj la
Traﬁka Universitato ˇ
Zilina (ﬁlio Prago). En 1992 li fondis la Kongresan kaj klerigan
agentejon KAVA-PECH kaj samnoman eldonejon. Dum la jaroj 1990–1994 li estis
senata sekretario de AIS San Marino, de 1987 ˆ
gis nun komitatano de UEA, de 1998
ˆ
gis 2001 ˆ
gia estrarano pri faka kaj scienca agadoj, kaj 1987–1993 prezidanto de ˆ
CEA;
ekde tiam ˆ
gia vicprezidanto. Ekde 1997 li membras en la ekzamena komisiono de
ILEI. Li a˘
utoris lernolibron de esperanto por ˆ
ceˆ
hoj (jam la 3-a eldono aperis). En la
broˆ
suro Profesia uzo de Esperanto kaj ˆ
giaj specifaj trajtoj li resumis siajn spertojn
en tiu kampo.
Adreso de la a˘
utoro:
Anglick´
a 878, CZ-25229 Dobˇ
richovice,
chrdle@kava-pech.cz , www.kava-pech.cz/esperanto
Ricevita 2009-05-11. Akceptita 2009-06-21
La bildojn sur la sekvantaj paˆ
goj fotis la a˘
utoro.

100
P
etr
Chrdle
La salono en la Esperanto-Muzeo kun la busto de Zamenhof

Historio
kaj
planoj
de
nova
Esp
er
anto-Muze
o
en
Svitavy
101
La ina˘
uguro de la Esperanto-Muzeo en Svitavy 2008-09-20. En anta˘
uo de maldekstre
Wolfgang Schwarz, Herbert Mayer, Jiˇ
r´ı Piˇ
stora kaj Anna Piˇ
storov´
a

102
Petr Chrdle
La Ottendorfer-biblioteko en Svitavy kun la Esperanto-Muzeo

Yüklə 2,37 Mb.

Dostları ilə paylaş:

1 2 3