Estetik tarbiyalashda musiqaning ahamiyati
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ǀ
ISSUE 3 ǀ 2022 ISSN: 2181-1601 Uzbekistan www.scientificprogress.uz Page 213 asrab-avaylab kelgusi avlodlar uchun saqlashga da’vat etadi. 2 Abu Nasr Forobiy o‘zining “Kitob al-musiq al-kabir” asarida musiqaning umumnazariy masalalari xususida so‘z yuritadi. “Kitob al-musiq al- Kabir” – “Katta musiqa kitobi” demakdir. Jumladan, musiqaning inson his-tuyg‘ulariga ta’siri, estetik didning shakillanishi, tashqi ta’sirdan zavqlanishi, fikr va tasavvurlarining o‘zaro munosabati kabi masalalar aniq tahlillar orqali ochib beriladi. 3 Abu Nasr Forobiy musiqa ilmini keltirib chiqargan sabablarni nazariy jihatdan tahlil qilib shunday deydi:- “Men tasdiqlaymanki, substansiya harakatga ega bo‘lgandan so‘ng ovozga ham ega bo‘ladi va bu ovoz uch turga bo‘linadi, xususan, baland, past va o‘rtacha. Bunday ovozlar haqida bizga noma’lum bo‘lgan narsa qolmaslik darajasida baland, past va o‘rtacha ovozlarni bilishga qaratilgan ilmga ehtiyoj tug‘iladi. Bu ovozlar to‘g‘risidagi ilmdir. Bu ilm shu ma’noda foydaliki, u o‘z muvozanatini yo‘qotgan insonlar xulqini tartibga keltiradi, mukammallikka etmagan xulqni mukammal qiladi va muvozanatda bo‘lganlar (insonlar) xulqining muvozanatini saqlab turadi. Bu ilm tananing salomatligi uchun ham foydalidir, chunki tana kasal bo‘lsa, ruh ham so‘ladi, tana to‘siqqa uchrasa, ruh ham to‘siqqa uchraydi. Shuning uchun ovozlarning ta’siri bilan ruhni sog‘aytirish yordamida tana sog‘aytiriladi, ruh esa o‘z kuchlarining tartibga solinishi va o‘z substansiyasiga moslashtirilishi orqali sog‘ayadi. Bu ilmning uch asosi bordir: band, ohang (melodiya) hamda kuy va boshqa a’zolar harakati. Band aqliy tushunchalarni ma’lum tartib – tenglikka keltirish uchun kashf qilingan, ohang past va yuqori ovozlarni ma’lum tartib – tenglikka solish uchun kashf etilgandir. Bu har ikki asar eshitish sezgisiga bo‘ysunadi. Qo‘l va badanning boshqa a’zolari xarakati ko‘rish sezgisiga bo‘ysunadi: ularni shunday o‘zaro taqqoslab ko‘rish lozim bo‘lgan, shunga o‘xshash harakatlarni band va ovoz bilan moslashtirib turish uchun yaratilgandir. Qo‘l va tana a’zolarining harakati haqidagi ilm bu ikki muhim sezgiga, ya’ni eshitish va ko‘rishga bo‘ysunadi. Shunday qilib, musiqa ilmining qayerdan va qanday qilib kelib chiqqanligi aniqlanadi. Bu ilm “tarbiyalovchi” ilm deb ataladiki, u ilmlarni o‘rganuvchini tarbiyalaydi, yanada nafis qiladi va unga keyingi ilmlarni o‘rganishning yo‘l-yo‘riqlarini ko‘rsatadi. Sharq olamining yana bir allomasi Abu Ali Ibn Sino shunday deydi: “Agar tovush nazm va mutanosiblik bilan bezalgan bo‘lsa, u insonga kuchliroq ta’sir qiladi”. Abu Ali Ibn Sino o‘zining “Tib qonunlari” kitobida musiqaning ahamiyati haqida yana shunday deydi: “Bolaning mijozini kuchaytirmoq uchun, unga ikki narsani qo‘llamoq kerak. Biri bolani sekin-asta tebratish, ikkinchisi uni uxlatish uchun odat bo‘lib qolgan musiqani chalish va allalashdir. Shu ikkisini qabul qilish mikdoriga qarab bolaning tanasi bilan badantarbiyaga, ruhi bilan musiqaga bo‘lgan iste’dodi hosil bo‘ladi”. Musiqa qudratli emmotsional ta’sir kuchiga ega. U kishidagi ezgu tuyg‘ularni toza va yaxshi saqlash hamda uni yanada barkamol etish imkoniyatiga ega. Chunki 2 Madrimov B. “O’.” ”Barkamol fayz media.” Т.: -2018. -9 b. 3 Matyaqubov О. “Фарабий об основах музыки Востока. Т.: Fan nashryot uyi. -1986. –.19 b. |