F. I. Xaydarov, N. I. Xalelova umumiy psixologiya

BOB. PSIXIKA VA ONGNING TARAQQIYOTI

■./ Psixikaning filogenetik taraqqiyoti.

J Jamiki materiya, jonsiz anorganik materiyadan tortib, to organik materiyaning yuksak hamda murakkab shakli - inson miyasigacha moddiy olamning umumiy xususiyatiga, ya'ni turli ta'sirlarga javob qaytarish qobiliyatiga egadir. Jonsiz tabiatda harakat jism yoki moddalaming o’zaro mexanik, fizik va kimyoviy munosabatlari tarzida namoyon bo’lishi mumkin. Materiyaning aks ettirish shaklini quyidagicha ifodalash mumkin:

MATERIYANING AKS ETTIRISH SXEMASI

Anorganik materiya							Organik materiya
. 1		1		. 1	•
Vlexanik						Biologik
		•K		E X
						Psixik

Lekin olamda tirik va o’lik tabiatni aks etishi turlichadir. Tirik materiyaning tashqaridan ta'sir etayotgan moddalar almashinuviga javob berishi ta'sirlanuvchanlik deb ataladi|Oddiy ta'sirlanuvchanlik barcha o’simliklarga xos. Evolyusiya jarayonida organizmlar tashqi muhit bilan-irrUr.osabatlarining umumiy turini o’zgarishi natijasida ta’sirlanuvchanlikning sifat jihatidan yangi bosqichga o’tishi sezuvchanlikni yuzaga kelishiga sabab bo’ladi. A.N.Leontevning faraziga asosan sezuvchanlik "genetik

24

lunday ta'sirlanuvchan!ik-ki tashqi muhit ta'siriga organizmni yo’naltiradi va buning atijasida organizm tashqi muhitida signal vazifasini bajaradi.

■'iuemak, sezuvchanlik shunday ta'sirlanuvchanlik-ki, unirig natijasida hayot chun zarur ta'siriar signallashadi. Sezuvchanlikning namoyon bo’lishi. psixikaning aydo bo’lishiga ob'ektiv biologik belgi sifatida xizmat qiladi. (Psixik i'sirlanuvchanlikning o’ziga xos yuqori sifat o’zgarishi ,-sezuvchanlik-psixik aks ttirislming oddiy turi yuzaga kelganida boshlanadi.’’ hayvonlar evolyusiyasi irayonidagi psixikaning sifat o’zgarishlarini A.N.Leontev o’zi ifodalagan psixik vojlanish bosqichlariga asos qilib oldi. jf.N.Leontev bo’yicha psixika rivojlanish osqichlarining jadval ko’rinishi va ularning sxematik ifodalanishi: