F. M. Xalimova turizm geografiyasi o‘quv qo‘llanma

 
Tayanch iboralar: aholi, irqlar, millat, past, urbanizatsiya, migratsiya, dunyo, 
sanoat, ishlab chiqarish, o‘xshashlik, tarixiy, sivilizatsiya, yirik shaharlar, 
bunyodkorlik, andoza olish, . 
Nazorat savollari 
1. Aholining jamiyat taraqqiyotida tutgan o‘rni va ahamiyatini yoritib bering. 
2. Jahon aholisining soni milodgacha bo‘lgan davrda qanday ko‘paygan? 
3. Aholini tabiiy takror barpo bo‘lishining to‘rt tipiga xos xususiyatlar 
to‘g‘risida so‘zlab bering 
4. Aholini dunyoning turli regionlari va mamlakatlarida tabiiy takror barpo 
bo‘lishiga xos farqlar hamda shuning asosiy sabablari to‘g‘risida so‘zlab bering 

---

29 
5-bob. DUNYO XO‘JALIGI GEOGRAFIYASI 
5.1. Dunyo xo‘jaligining umumiy xususyatlari va rivojlanishi jihatlari 
5.2. Sanoatning xalq xo‘jaligidagi ahamiyati, uning rivojlanishi va 
joylashishiga tasir ko‘rsatuvchi omillar 
5.3. Dunyo sanoati tarkibida yuz berayotgan asosiy o‘zgarishlar 
5.4. Dunyoning asosiy sanoat tarmoqlari geografiyasi 
5.5. Dunyo qishloq xo‘jaligiga umumiy tarif 
5.6. Dunyo yer fondi 
5.7. Dunyo qishloq xo‘jaligining muhim tarmoqlarining joylashishi 
5.8. Dunyo chorvachiligi 
5.1. Dunyo xo‘jaligining umumiy xususiyatlari va rivojlanishi jihatlari 
Ko‘rib chiqilishi zarur bo‘lgan nazariyalardan A.Smit, Jeffri Saks, Pol 
Krugman nazariyalari juda muhimdir. Bundan tashqari K.Marks nazariyasini tahlil 
qilish ham zarur
5
. 
Dunyo xo‘jaligining shakllanishi jarayoni amalda kishilik jamiyatining jami 
tarixini o‘z ichiga oladi. Dunyo xo‘jaligi iqtisodiy kategoriyadir. Chunki uning 
to‘g‘risidagi tushuncha ijtimoiy mehnat taqsimoti tushunchasi, xo‘jalik aloqalarining 
baynalminallashi hamda xalqaro iqtisodiy integratsiyalanishi bilan aloqadordir. 
Dunyo xo‘jaligi geografik kategoriyadir, chunki uni geografik nuqtai nazardan 
kam deganda uch daraja miqyosida tadqiq etish nazarda tutiladi:
1) dunyo xo‘jaligining umumiy geografiyasi;
2) uning tarmoqlari geografiyasi;
3) yirik regionlar va cubregionlar geografiyasi.
Dunyo xo‘jaligining shakllanishi va rivojlanishida xalqaro geografik mehnat 
taqsimotining o‘rni va ahamiyati beqiyosdir. Xalqaro geografik mehnat taqsimoti 
ayrim mamlakatlarning malum turdagi mahsulotlar ishlab chiqarish va xizmat 
ko‘rsatishiga hamda ular bilan keyinchalik ayirboshlashga ixtisoslashuvni anglatadi. 
Geografik mehnat taqsimotining eng muhim natijasi-bu xalqaro ixtisoslashuv 
5
M. Sokol. Economic geography GY2164, 2790164 2011. Undergraduate study in Economics, 
Management, Finance and the Social Sciences 30-35 бетлар

---

30 
tarmog‘idir. Ayrim mamlakatlarning malum turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarish va 
xizmat ko‘rsatishga ixtisoslaShuvi ushbularni o‘zining ichki ehtiyojlaridan ortiqcha 
miqdorda ishlab chiqarishni taqozo etadi. 
Dunyo xo‘jaligi - bu bir-biri bilan butun jahon iqtisodiy munocabatlari orqali 
boqlangan dunyodagi barcha mamlakatlar milliy xo‘jaliklarining majmuidir. 
Dunyo xo‘jaligining geografik "modeli" kundan-kunga murakkablashib 
bormoqda. Hozirgi vaqtda jahon xo‘jaligi tarkibida o‘nta eng muhim markazlarni 
ajratish mumkin. Shularning ichida Yevropa va Shimoliy Amerika (AQSh, Kanada) 
eng katta iqtisodiy quvvatga ega. Birinchi markazga butun jahon miqyosida ishlab 
chiqarilgan yalpi milliy mahsulotning (YaMM) 32,5%i, ikkinchi markazga 27,7%i 
to‘g‘ri keladi. Undan keyingi o‘rinlarni Yaponiya (15,3%), Xitoy,Janubi-Sharqiy 
Osiyo, Braziliya, Janubiy -G‘arbiy Osiyo (Fors ko‘rfazi cohilidagi mamlakatlar), 
Rocciya, Avstraliya va Hindiston egallaydi.