to‘g ‘ri qirishi va areallarini egallashi biotsenoz tur tarkibining o ‘zgarishiga olib keladi. Masalan, daydi mushuklar va itlar Yangi Zelandiyadagi yaxshi ucha olmaydigan to‘tilaming nobud bo‘lishiga olib kelgan. Zaharli ilonlar va qand plantatsiyalariga ziyon keltiruvchi kemiruvchilarga qarshi kurash maqsadida ko‘pgina joylarga keltiril- 57
gan mangustlar ba’zida beozor, foydali hayvonlami ham qirishi kuza- tilgan. Antil oroliga keltirilgan mangustlar toshbaqalar va yerga uya quruvchi qushlar, amfibiyalar, reptiliyalar (20 turdagi kaltakesak) va ulaming tuxumlarini nobud qila boshlagan. Mazkur hayvonlaming qirilishi o ‘z navbatida zararli hasharotlaming ko‘payishiga va oqibat- da shakarqamish plantatsiyalarining ziyon ko‘rishiga sabab bo‘lgan. Bu esa, o ‘z navbatida, mangustlar sonini cheklashga sabab bo‘lgan. Hayvonlar yashaydigan joylaming inson tomonidan о ‘zlashtirilishi ham hayvonlaming tabiiy tarqalish areallari o ‘zgarishiga sabab bo‘luvchi omillardan biridir. Bu keng tarqalgan jarayon bo‘lib, o ‘rmonlarni kesish, yangi ekin maydonlarini yaratish, botqoqliklar- ni quritish, y o ‘llar qurish, to‘g‘onlar barpo etish va shu kabi boshqa faoliyatlar natijasida shakllanadi. Landshaftlaming o ‘zgartirilishi hayvonlami to‘g ‘ridan-to‘g ‘ri qirishga qaraganda ham kuchliroq ta’sir doirasiga ega bo‘lib, bunda nafaqat ayrim turlar, balki butun biokomplekslar yo ‘qotiladi. X o‘jalik yuritiladigan joylarda inson faoiiyatining faolligi qancha yuqori bo‘Isa, bu joylarda yashovchi urbofob turlar soni shuncha kam bo‘ladi yoki aksincha. Ba’zi urbo- fil turlar esa aksincha, inson xo‘jaligiga yaqin bo‘lgan sharoitda ya-
