Falsafa asoslari

n 
i ifo- 
dalash uchun qollaniladi. Bu bosqich yana matematik mantiq 
va simvolik mantiq terminlari bilan ham ataladi. 
Matematik
mantiq 
terminining qollanishi uning zamonaviy mantiq bi­
lan qollaydigan usullariga ko‘ra 
o ‘xshashliklarini 
bildiradi. 
«Simvolik mantiq» termini esa zamonaviy mantiqda mantiqiy 
tahlil qilish maqsadida maxsus yaratilgan formallashgan tillar 
qollanishini ko‘rsatadi.
Biz formal mantiqni o‘rganamiz. 
Formal mantiqning o‘rganish
predmetini 
quyidagilar tashkil etadi:
203

---

— tafakkurlash shakllari, ularning tabiati va ularning tuzilmasi 
(strukturasi) bilan bogliq qonuniyatlari;
— fikrlar o‘rtasidagi aloqalarning qonunlari;
— bu qonunlarning buzilishi bilan bogliq bolgan xatolar.
Tafakkur va uning xususiyatlari. 
Tafakkur bilishning yuqori
bosqichi ratsional (lotincha ratio — aql) bilish bolib, unda pred­
met va hodisalarning umumiy, muhim xususiyatlari aniqlanadi, 
ular o‘rtasidagi ichki, zaruriy aloqalar, ya’ni qonuniy boglanishlar 
aks ettiriladi.
Aqliy bilish, tafakkurlash voqelikni abstraktlashgan (mavhum- 
lashgan) va umumlashgan holda aks ettiradi. Tafakkurlash til bi­
lan uzviy aloqada, ya’ni til fikrning voqe bolish shakli hisobla­
nadi. Sharq mutafakkirlari tilga katta e’tibor berganlar.
Tafakkur (aqliy bilish) hissiy bilish bilan uzviy bogliq. Tafak­
kur yordamida buyum va hodisalarning mohiyatini tushunishga 
erishiladi.
Tafakkur voqelikni umumlashtirib va mavhumlashtirib, 
muayyan mantiqiy shakllarda, ya’ni tushuncha, mulohaza va xu­
losa chiqarish hamda ular o‘rtasidagi aloqalar shaklida aks et- 
tirib, ma’lum mantiqiy qonun-qoidalarni vujudga keltiradiki, 
to‘g‘ri, aniq, izchil, ziddiyatlardan xoli fikrlash ana shu qonun- 
qoidalarga amal qilishni taqozo etadi. Bu qonun-qoidalar amali- 
yotda vujudga kelgan bilimlarni isbotlash yoki rad etish, ularning 
to‘g‘riligi yoki xatoligini tasdiqlash yoxud inkor etishga xizmat 
qiladi.