Falsafa uning predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli. Reja

Falsafaning jamiyatdagi ahamiyati va roli yoki amaliy falsafa. Odatda falsafa kundalik hayot va amaliyotdan ancha uzoq bo’lgan haddan tashqari umumiy masalalarni o’rganadi, degan fikr mavjud. Ammo bu fikrga qo’shilish mushkul, zero umumiy nazariyalar, agar ularga kengroq ma’noda va uzoqroq istiqbol nuqtai nazaridan yondashilsa, ba’zan bilimning tor sohalariga taalluqli bo’lgan ko’pgina muayyan g’oyalardan yaxshiroq samara beradi.
Albatta, falsafa doim kundalik hayotdan ma’lum darajada uzoq bo’lgan va shunday bo’lib qolmoqda. Uning o’ziga xos xususiyati, betakrorligi ayni shu omilda namoyon bo’ladi. Biroq, boshqa tomondan, falsafa oddiy ijtimoiy borliq, kundalik ijtimoiy, siyosiy yoki iqtisodiy hayot amaliyoti deb nomlash mumkin bo’lgan narsalardan ham o’zini olib qochmaydi. Falsafiy refleksiya va u bilan mushtarak bo’lgan harakatlarning mazkur yo’nalishi XX asrda hatto butun bir yo’nalish – amaliy falsafa vujudga kelishiga sabab bo’ldi. Bunda falsafa siyosiy, ijtimoiy va boshqa qarorlar qabul qilishga muqarrar tarzda va bevosita ta’sir ko’rsatadi, deb aytish mumkin emas, ammo bu holni butunlay istisno etish ham o’rinli bo’lmaydi. Biroq shu narsa aniqki, falsafa odamlar dunyoqarashini shakllantirish orqali ularning xulq-atvorini, yuqorida zikr etilgan qarorlarni ishlab chiqish jarayonida ularning yondashuvlarini ham ko’p jihatdan belgilaydi, faylasuflarning o’zlari esa ba’zan odamlar hayotini butunlay o’zgartiruvchi muhim, olamshumul g’oyalar tashabbusi bilan chiqadilar.
Faylasuflar jamiyatdagi ma’naviyat va axloqning holati uchun ham sezilarli darajada javobgardirlar, zero ular nafaqat ijtimoiy me’yorlar va tamoyillarni rivojlantiradilar, ulardan dars beradilar yoki kitoblar, maqolalar orqali ijtimoiy ongni ular bilan oshno etadilar, balki aksariyat hollarda keng jamoatchilik fikrini uyg’otadigan, ijtimoiy ahamiyatga molik bo’lgan, ijtimoiy-siyosiy muammolar, madaniyat va ma’naviyat masalalariga doir muhokama va munozaralar tashkil etadilar.


2-Masala.Dunyoqarashning tarixiy shakllari. Turli davrlar bilishni yanada teranlashtirdi va inson dunyoqarashini kengaytirdi. Shunga mos ravishda oddiy (empirik) dunyoqarash ham boyib bordi, uning negizida o’zini o’zi tashkil etish qonunlariga muvofiq yanada murakkabroq tuzilmalar asta-sekin shakllandi va bu pirovard natijada dunyoqarashning alohida shakllari yoki, tarixiy tiplari farqlanishiga olib keldi. Ularning eng muhimlari mif, din, falsafa va fandir.
Tarixan dunyoqarashning dastlabki shakllari mif va din falsafa va fan bo’lib, bu hol insoniyat tadrijiy rivojlanishining umumiy mantiqi bilan mushtarakdir. Ko’nikmalar, tajriba va oddiy bilimlar to’planishiga qarab, nafaqat ularni avloddan avlodga o’tkazish muammosi yuzaga kelgan, balki ibtidoiy odamlarning dunyoqarashi ham murakkablashib borgan. Bu dunyoqarash rivojlanishining muayyan bosqichida, to’plangan bilimlarning «yuqori bosqichiga» yetilgach, boshqa har qanday murakkab tizimda bo’lganidek, dunyoqarashda ham o’zini o’zi tashkil etish qonunlari amal qila boshlagan.
Bu hodisaning mohiyatini yaxshiroq tushunish uchun shaxsiy kutubxonada kitoblar yig’ilishi bilan bog’liq misolga murojaat etish o’rinli bo’ladi. Mazkur kutubxonada kitoblar bir nechta bo’lsa, ularni tizimga solish talab etilmaydi, ular qayerda yotgani va ularning o’zaro munosabati qandayligi ham ahamiyat kasb etmaydi. Kutubxona hajmi o’nlab kitoblar bilan o’lchangan taqdirda esa, ulardan foydalanishga qulaylik yaratish uchun kitoblarni muayyan tarzda joylashtirish, tizimga solish talab etiladi. Kitoblar soni qancha ko’p bo’lsa, ular bilan ishlash shuncha oson va qulay bo’lishi uchun ularni tasniflash, tartibga solish, ruknlarga ajratish tizimi shuncha murakkab bo’ladi.
Ibtidoiy odamlarning ancha rivojlangan dunyoqarashida o’zini o’zi tashkil etish qonunlariga muvofiq ayni shunday tartiblilik dastavval mif hamda dinning ilk shakllari ko’rinishida vujudga keldi.