Falsafiy tafakkur taraqqiyot bosqichlari: G’arb falsafasi. Reja

Neotomizm
— XX asrdagi eng yirik diniy-falsafiy oqim bo‘lib, u o‘rta asrlardagi (XIII 
asr) Foma Akvinskiyning ta’limotini qay~ tadan tikladi. U (neo — yangi, tomizm — «foma», 
transkripsiyada «toma» bolib o‘zgargan) Foma Akviniyning yangi, zamonaviy ta’limoti 
demakdir. Bu ta’limotga kola, ilm va e’tiqod o‘rtasida tola muvofiqlik, uyg‘unlik bor. Ular bir-
birini toldirib turadi, har ikkisi ham Xudo tomonidan berilgan haqiqat. Neotomizm vakillari 
fikricha, ilm yetmagan joyda e’tiqod qollanishi kerak. Lekin bu e’tiqod ko‘r-ko‘rona, shunchaki 
ishonch bolmay, balki mantiqan teran anglangan e’tiqod bolishi kerak. Xudoning mavjudligini 
falsafa turli mantiqiy usullar orqali isbot qilishi lozim. Neotomizm hozirgi dunyoda 
sivilizatsiyalashgan ta’limot sifatida maydonga chiqmoqda. O‘z navbatida bu demokratiya 
ustuvor bolgan hayot tarziga muayyan darajada mos keladi.
Neokantchilik XIX asr o‘rtalarida shakllangan va XX asr boshlarida rivojlangan 
ta’limotdir. Uning vakillari I. Kant o‘z davrida qo‘ygan ilmiy bilishning umumiyligi va 
zaruriyati haqidagi hamda tajribaviy aql haqidagi muammolarni tahil etadilar. Bu ta’limotga 
kola, inson dunyoga bir marta keladi, shuning uchun har bir insonning hayoti o‘zi uchun eng oliy 
maqsaddir. Shunday ekan, inson hayotidan kimdir o‘z maqsadlarini amalga oshirish uchun vosita 
sifatida foydalanishi mumkin emas. Erkin mavjudot deganda, Kant izdoshlari o‘zi xohlagan 
ishlarni qiluvchi kishini emas, balki jamoatchilik manfaatiga qarshi vurmaydigan, unga zid ish 
qilmaydigan, ammo o‘z haq-huquqlarini yaxshi biladigan insonni nazarda tutadilar.
XX asrga kelib, fan va texnika taraqqiyoti bilan ilmiy tafakkur va til muammolarini 
falsafiy tahlil qilishga qiziqish nihoyatda ortdi. Bu yo‘nalishda ishlayotgan eng yirik oqimlarga 
neopozitivizm, strukturalizm va germenevtika kabi falsafiy qarash namoyandalari misol boladi.
Neopozitivizm oqimining yirik namoyandalari Karnap, Ayer, Rassel, Vitgenshteyn va 
boshqalardir. Neo — yangi; pozitiv — ijobiy degan ma’noni anglatadi. Nepozitivizm G'arbda 
XIX asrning 20-yillarida paydo bolgan, asoschisi XIX asrda yashagan Ogyust Kontdir. 
Neopozitivistlar verifikatsiya prinsipini ilgari suradilar (lot. Veritas — haqiqat). Ularning 
fikricha, faqat tajribada o‘z tasdig‘ini topgan bilimgina haqiqiydir. Lekin nazariy, mavhum 
bilimlarning hammasini ham tajribada ekvivalentini topish, aynan shunday ekanligini isbot qilish 
mumkin emasligi tufayli bu prinsip keyinchalik inkor etildi.
Shundan so‘ng postpozitivizm (ya’ni keyingi pozitivizm) vakili K. Popper 
falsifikatsiyalash metodini ilgari surdi. Bunga kola, inson ba’zi nazariy bilimlarning haqiqatligini 

---

emas, xato ekanligini isbotlashi kerak. Oxir-oqibatda neopozitivizm vakillari falsafa bilimlarning 
haqiqiyligini mantiqiy — lingvistik usul orqali isbotlashi va sistemalashtirishi kerak, degan 
xulosaga keldilar. XX asrning 60—70-yillariga kelib, neopozitivizmning mavqeyi kamayib, 
asosiy o‘ringa strukturalizm va germenevtika chiqdi.