Fan : Kimyo. Sana

Darsning borishi : Tashkiliy qism: 1.Salomlashish. 2. Davomat. 3. Darsga tayyorgarlik ko’rish.

Uyga vaziufani tekshirish: Konspektni tekshirish , savol-javob tariqasida uyga vazifani so’rash.

Yangi mavzuni bayoni:   

Magnezit MgCO, Dolomit MgCO,'CaCO, CaCO, BaCO, FeCO, Olmos, gvafit, ko'miv, ovganik moddalav Sun'iy olmos olishda Adsorbent sifatida Metil spirti olishda CaC, olishda Elektrod tayyorlashda Davriy sistemada uglerod elektronlarni oson beruvchi va elektronlarni oson qabul qiluvchi elementlar orasida joylashgan. Vodorodli birikmalarida (CH,)
uglerod to'rt valentlilikni namoyon miladi. Musbat oksidlanish darajasi esa +2 va +4 (CO va CO,). Uglerod tabiatda erkin holda va birikmalar tarkibida uchraydi. Minerallar tarkibida, asosan, karbonat kislota tuzlari holida bo'ladi, masalan,kalsit (ohaktosh) CaCO, va dolomit CaCO,'MgCO, lar karbonat kislota tuzlaridir. Havoda uglerod karbonat angidrid — CO, (uglerod (IV)-oksid) shaklida uchraydi. Uglerod — tirik tabiat, o'simlik va hayvonot olamining hamda Olmosning elektron ko'mir, neft, torflar asosini tashkil miladi. Uglerod erkin holda grafit va olmos shaklida uchraydi. Ular atom kristall panjarali qattiq moddalardir. Kristall panjaralar tuzilishi fizik xossalari bilan farq miladi.

Olmos — tabiatdagi eng qattiq moddadir. Toza olmos rangsiz, tiniq, nur sindirish xususiyati kuchli, yaltiroq kristall tuzilishiga ega. Olmosda uglerod atomlari orasidagi bog' bir xil va har bir atom to'rtta boshqa atomlar Olmos burg'u. bilan tetraedr uchlariga yo'nalgan kovalent bog' hosil miladi. Olmos issiqlikni yaxshi o'tkazadi, lekin electr tokini deyarli o'tkazmaydi. Olmosning yirik, tiniq kristallari brilliantlar holida qayta ishlanib, qimmatbaho zargarlik buyumlari tayyorlashda ishlatiladi. Texnik olmos sun'iy usulda olinadi. Undan texnikada abraziv vositalar, oyna kesish, metallarga va boshqa qattiq materiallarga ishlov bensh uskunalari tayyorlanadi. Grafit — metall yaltiroqligiga ega bo'lgan, Grafitning elektron yumshoq, qora rangli kristall modda. Grafitda uglerod atomlari qatlamlar holida joylashadi. Bir qatlam tekisligida joylashgan uglerod atomlari orasidagi bog'dan, qatlamlararo uglerod bog'lari kuchsizroqligi uchun qattiq yuzaga ishqalanganda grafit yemiriladi. Undan quruq surkov vositasi sifatida, elektrodlar, qalamlar ishlab chiqarishda foydalaniladi. Yog'och ko'miri (pista ko'mir), koks, hayvon ko'miri, qurum grafitning juda mayda kristallari to'plamidan iborat bo'ladi.

Karbin — uglerodning sun'iy olingan allotropik shall o'zgarishi bo'lib, atomlar chiziqli tuzilishda bog'langan. Karbinning ikki turi bo'lib, poliin tuzilishida uglerod atomlari yakkabog' va uchbog' oralatib bog'langan bo'ladi: — C— = C — C— = C — C-=C — C— = C — ( — C-=C — )„' polimetilen tuzilishida uglerod atomlari
qo'shbog'lar orqali bog'langan bo'ladi: =C=C=C=C=C=C=C=C= (=C=C=);
karbinning zichligi va qattiqligi grafitnikidan yuqori, olmosnikidan kichikroq.
Karbin kimyoviy inert, qora kukun, yarimo'tkazgich xossasiga ega modda. Ftdleren — uglerodning 80-yillar oxirlarida kashf qilingan allotropik shall o'zgarishi. 80 dan ortiq uglerod atomlarining 20 ta oltiburchak va 12 ta beshburchakdan iborat ikosaedr shaklida mavjud. U gazsimon uglerodning qattiq holatga o'tishida oz miqdorda hosil bo'ladi.Havo tarkibidagi karbonat angidridning uglerodi fotosintez jarayonida o'simliklar tomonidan o'zlashtiriladi. Bunda organik moddalar hosil bo'ladi va kislorod ajralib chiqadi. 0'simliklar tarkibidagi uglerod hayvon organizmlariga o'tadi. Toshko'mir,
neft, yonuvchi tabiiy gazlar o'simliklar va hayvonlar qoldiqlaridan hosil bo'lgan. 0'simlik va hayvonlar nafas olishi, hayotiy faoliyati natijasida , toshko'mir , neft ,
tabiiy gazlarning yonishidan, vulqonlar otilishidan, mineral manbalarning nurashidan
uglerod karbonat angidrid tarzida atmosferaga qaytadi.

Tog' jinslarining nurashida havodagi karbonat angidrid ularga birikib, yana

minerallar hosil miladi. Uglerod atomlari tabiatda doimo bir moddadan boshqasiga
o'tib turadi.