Fan: lotin tili

IV tuslanish
Audire — eshitmoq (negizi — audi)
Activum
Uchinchi shaxs birlik soni audit — u eshityapti
Uchinchi shaxs ko‘plik soni audiunt — ular eshitishyapti
Passivum
Uchinchi shaxs birlik soni auditur — eshitilsin
Uchinchi shaxs ko‘plik soni audintur — eshitilsin
Esse — bor bo‘lmoq yordamchi fe’lning hozirgi zamon uchinchi shaxsda tuslanishi.
Birlik Ko‘plik
Singularis Pluralis
est — u bor sunt — ular borlar
III shaxs
Misol:
Zincum metallum est — rux metalldir
Argentum et Zincum
metalla sunt — kumush va rux metallardir
Fiat, fiant fe’lining retseptlarda qo‘llanilishi. Uchinchi shaxs birlik soni shart fe’li fiat — qilinsin va uchinchi shaxs ko‘plik soni shart fe’li fiant — tayyorlansin, fio, fieri— qilmoq, hosil bo‘lmoq fe’lidan hosil qilingan. Masalan:
Misce, fiat pulvis — aralashtirib kukun hosil qilinsin
Misce, fiat unguen
tum — aralashtirib surtma hosil qilinsin
Misce, fiat pilulae — aralashtirib hab dori tayyorlansin
GAPDA SO‘ZLARNING TARTIBI

Lotin tilida gap bo‘laklarining tartibi erkindir. Gapning boshida ega, o‘rtasida to‘ldiruvchi, oxirida kesim keladi. Masalan: Aegrota pilulam sumit — bemor hab dori ichyapti.

TIBBIYOTDA QO‘LLANILADIGAN QUYIDAGI
FE’LLARNI XOTIRANGIZDA SAQLANG

Addere	— qo‘shmoq
Adhibere	— qo‘llamoq, ishlatmoq
Agitare	— chayqatmoq
Audire	— eshitmoq
Auscultare	— eshitib ko‘rmoq
Colare	— suzmoq
Concidere	— kesmoq
Conspergere	— sepmoq
Contundere	— yanchmoq
Coquere	— pishirmoq, qaynatmoq
Curare	— davolamoq
Dare	— bermoq
Diluere	— qo‘shmoq, suyultirmoq
Diagnoscere	— aniqlamoq
Divider	— bo‘lmoq
Exsiccare	— quritmoq
Extendere	— surtmoq
Extrahere	— chiqarib olmoq
Extrimere	— siqmoq
Filtrare	— suzgichdan o‘tkazmoq
Formare	— shakl bermoq
Finire	— tugatmoq
Infundere	— quymoq
Macerare	— ivitmoq
Miscere	— aralashtirmoq
Obducere	— o‘rab olmoq, qoplamoq
Palpare	— paypaslamoq
Praeparare	— tayyorlamoq
Recipere	— olmoq
Refrigerare	— sovitmoq
Repetere	— takrorlamoq
Salvere	— sog‘ bo‘lmoq
Valere	— sog‘ bo‘lmoq
Servare	— saqlamoq
Solver	— eritmoq
Signare	— belgilamoq
Sterilisare	— qaynatib tozalamoq
Sumere	— qabul qilmoq, ichmoq
Terere	— qirg‘ichdan o‘tkazmoq
Vertere	— orqasiga aylantirib qaramoq

FE’L VA UNING GRAMMATIK KATEGORIYALARI
Maqsad. Fe’llarning buyruq va shart mayllarini yasash va ularning retseptura shaklarini bilish; fe’llarning o’zagini topish va tuslanishini aniqlash; buyruq va shart maylining ayrim shakllarini tarjima qilish
ko’nikmalarini o’stirish.
Predmetning harakatini bildirib «nima qildi?, nima qilyapti?, nima qilmoqchi?» so’roqlarga javob beradigan so’z turkumi fe’l deb ataladi. Lotin tilida fe’llar shaxs, son va zamonda o’zgaradi. Fe’l 3 ta shaxs, 2 ta son (birlik va ko’plik), 6 ta zamon, 4 ta mayl, 4 ta tuslanishga ega:
Fe’llarning tuslanishi o’zakdagi so’ngi unli bilan bir-biridan farq qiladi.

I tuslanish	II tuslanish	III tuslanish	IV tuslanish
-a	-e	undosh yoki -u	-i

FE’LNING LUG’AT SHAKLI
Fe’lning lug’at shaklida yozilishiga ahamiyat bering.
1. Fe’l hozirgi zamon I shaxsda -o qo’shimchasi bilan to’liq yoziladi.
2. Fe’l noaniq shaklining oxiriga 3 ta harfi yoziladi.
3. Fe’lning tuslanishi raqam bilan ko’rsatiladi.
Misollar:

Lug‘at shakli	Tuslanish	Infinitiv	Olib tashlang	Negiz
do, dare	I	dare	Re	da
habeo, ere	II	habere	Re	habe
addo, ere	III	addere	Ere	add
diluo, ere	III	diluere	Ere	dilu
finio, ire	IV	finire	Re	fini

BUYRUQ MAYLI (Imperativ)
Retsepturada buyruq mayli birlikda ishlatiladi xolos. I, II, IV tuslanishlarda fe’lning buyruq mayli negizi bilan mos tushadi. III tuslanishdagi fe’lning negiziga unli «e» qo’shiladi.



SHART MAYLI
Shart mayli fe’l negizini o’zgartirish bilan yasaladi: I tuslanishda «a» «e» ga o’zgaradi. II, III, IV tuslanishlarda negizga «a» qo’shiladi.





RETSEPTURA FORMULIROVKALARI
Retseptning lotincha qismi buyruq maylidagi «Recipe» - «Ol» fe’li bilan boshlanadi. Uning lug’at shakli recipio, ere 3 - «olmoq» bo’lib, retseptda shart maylida ishlatilmaydi.


Shrat mayli:

Misceatur.	-	Aralashtirilsin.
Detur.	-	Berilsin.
Signetur.	-	Belgilansin.
Sterilisetur.	-	Sterilizatsiya qilinsin.
Repetatur.	-	Takrorlansin.
Dentur tales doses.	-	Shunday dozalarda berilsin.

fio, fieri FE’LINING RETSEPTURA FORMULIROVKALARI
fio, fieri fe’li o’zbek tiliga «hosil bo’lmoq» deb tarjima qilinadi. Uning shart mayli quyidagicha hosil bo’ladi. «fi» negiziga suf. «a» qo’shiladi va 3 shaxs birlikda fiat shakliga ega bo’ladi, 3 shaxs ko’plikda fiant shakliga ega.


fio, fieri FE’LI BILAN QO’LLANADIGAN STANDART
RETSEPTURA FORMULIROVKALARI
Birlik

	Misce, fiat pulvis.	Aralashtir, kukun hosil bo’lsin.
	Misce, fiat unguentum.	Aralashtir, surtma (maz) hosil bo’lsin.
	Misce, fiat linimentum.	Aralashtir, liniment hosil bo’lsin.
	Misce, fiat pasta.	Aralashtir, pasta hosil bo’lsin.
	Misce, fiat emulsum.	Aralashtir, emulsiya hosil bo’lsin.
	Misce, fiat suppositorium.	Aralashtir, sham hosil bo’lsin.
	Misce, fiat suppositorium vaginale.	Aralashtir, vaginal shamcha hosil bo’lsin.

Eslatma. Bu formulirovkalarda Misce – Aralashtir fe’li buyruq maylida birlikda berilgan, shart maylida qo’llanmaydi.
LEKSIK MINIMUM
FE’LLAR

addo, ere 3		qo’shmoq, qo’shimcha qilmoq
audio, ire 4		Eshitmoq
curo, are 1		Davolamoq
do, dare 1		Bermoq
finio, ire 4		tugamoq, tugatmoq
misceo, ere 2		Aralashtirmoq
recipio, ere 3		Olmoq
repeto, ere 3		Takrorlamoq
salveo, ere 2		sog’lom bo’lmoq, salom bermoq (salomlashuvda ishlatiladigan fe’l)
signo, are 1		Belgilamoq
steriliso, are 1		sterilizatsiya qilmoq
valeo, ere 2		sog’lom bo’lmoq (xayrlashuvda ishlatiladigan fe’l)
verto, ere 3		aylantirmoq, burmoq, o’girmoq, ag’darmoq
DORIVOR O’SIMLIKLARNING NOMLARI
Convallaria, ae,f		Marvaridgul
Eucalyptus, i,f		Evkalipt
Mentha (ae, f),		qalampir yalpiz
piperita(us,a,um)
Salvia, ae, f		Mavrak
Valeriana, ae, f		Valeriana
DORILARNING NOMLARI
Adrenalinum, i, n		Adrenalin
Amidopyrinum, i, n		Amidopirin
Dibazolum, i, n		dibazol
Ichthyolum, i, n		Ixtiol
Norsulfazolum, i, n		Norsulfazol
Novocainum, i, n		Novokain
Oleum(i,n) Ricini		kanakunjut moyi
Papaverinum, i, n		Papaverin
Solutio Ammonii		novshadil (ammoniy gidroksid) spirit
(um, i, n) caustici
(us, a, um)
Sulfadimezinum, i, n		sulfadimezin
Synthomycinum, i, n		sintomitsin
Xeroformium, i, n		kseroform