Fanidan tayyorlangan o`quv-uslubiy majmua «Vatan tarixi» kafedrasi professor-o`qituvchilaringing yig`ilishida muhokama qilingan va foydalanish uchun tavsiya etilgan

 
Mas’ul muharrir:
 
Eshov B.J. - 
tarix fanlari doktori, professor 
 
 
Taqrizchilar:
 
tarix fanlari doktori: 
Normurodova G.B.
tarix fanlari doktori:
G‘oyibov B.S.
tarix fanlari nomzodi:
 dotsent, M.A.Hamdamova 
 
 
Ushbu o‘quv-uslubiy qo‘llanma SamDU o‘quv-uslubiy kengashining 
2021-yil _________ kunidagi __-sonli yig‘ilish qaroriga asosan chop qilishga 
tavsiya etilgan.
 
 
ISBN 978-9943- 
©Samarqand davlat universiteti, 2021
 
 

---

3 
Ma’ruza mashg‘uloti materiallari 
 
1- MAVZU. KIRISH. DAVLATCHILIK TUSHUNCHASI VA 
UNING KELIB CHIQISHI 
Reja 
1. Fanning predmeti, maqsad va vazifalari 
2. Fanning o‘rganishning ahamiyati 
3. Davlatchilik tushunchasi va uning kelib chiqishi 
 
Tayanch so‘z va iboralar.
Davlatchilik tushunchasi, qarindosh-
urug‘chilik jamoasi, hududiy qo‘shnichilik jamoasi, ijtimoiy mansablar, 
davlat boshqaruvi, boshqaruv tasnifi, rahbarlik, boshqaruv vazifalari, 
ijtimoiy boshqaruv, davlatning vazifalari. 
O‘zbek xalqi va davlatchiligi tarixi salkam uch ming yillik tarixga 
ega bo‘lib, umumjahon tarixining ajralmas qismi bo‘lib kelmoqda, turli 
nomlar bilan atalishi, sulolalarning almashinuvi va o‘zgarishlari uning 
butunligini va mohiyatini o‘zgartirmaydi. O‘zbek xalqi O‘zbekistonning 
mahalliy tub aholisi bo‘lib, ularning tarixi eng qadimgi davrlarga borib 
taqaladi. 
O‘zbekiston hududida yashagan xalqlar jahon sivilizatsiyasiga 
ulkan hissa qo‘shib kelganlar. Dunyoga ko‘plab buyuk siymolarni 
yetishtirib bergan zaminimizda davlatchilikning turli bosqichlarini 
amaliyotdan o‘tkazilishi bugungi kundagi mukammal davlatchilik 
bosqichiga ko‘tarilishi uchun xizmat qildi.
1991-yil 31-avgustda O‘zbekistonning davlat mustaqilligi qayta 
tiklanganligi e’lon qilindi. Xuddi shu kuni jamiyatimiz hayotiga 
O‘zbekiston davlati, o‘zbek davlatchiligi tushunchalari kirib keldi. 
To‘g‘ri, davlatchilik o‘zbek xalqi tarixi uchun yangilik emas, ammo 130 
yillik mustamlaka davrida, ayniqsa, so‘nggi bir necha avlod nazdida 
davlat, davlatchilik tushunchalari unut bo‘lgan edi. Chunki mazkur 
davrda davlatning o‘zi yo‘qqa chiqarilgan edi. Demak, endigi sharoitda 
tarixchilar oldida turgan katta vazifalardan biri to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
O‘zbekiston davlati tarixini, o‘zbek davlatchiligi tarixini ilmiy asosda 
o‘rganishdan iborat. 

---

4 
O‘zbek davlatchiligi tarixi fanining asosiy maqsad va vazifalari 
jumlasiga quyidagi asosiy ustuvor yo‘nalishlar kiradi: O‘zbekistonda ilk 
shaharsozlik 
madaniyatining 
shakllanishi 
va 
eng 
qadimgi 
davlatchilikning kelib chiqishida azaliy o‘troq aholining madaniyati hal 
qiluvchi omil bo‘lganini yoritish, miloddan avvalgi IX-VIII va VII-VI 
asrlarda ilk davlatchiligimiz taraqqiyoti jarayonini chuqur va izchil 
tadqiq qilish; Ahamoniylar bosqini, A.Makedonskiy va uning vorislari 
davrida qadimiy davlatchiligimizni tiklash uchun kurashning mohiyatini 
ochib berish, Kushonlar sulolasi davri tarixini o‘zbek davlatchiligi tarixi 
sifatida talqin qilish, Buyuk ipak yo‘li, uning paydo bo‘lishi, rivojlanish 
bosqichlari, uning vatanimiz tarixi taraqqiyotida tutgan o‘rnini ko‘rsatib 
berish, ilk rivojlangan o‘rta asrlarda o‘zbek davlatchiligining barcha 
bosqichlari tarixini yaxlit tizim sifatida o‘rganish va uning jahon 
sivilizatsiyasi rivojlanishidagi hissasini tadqiq qilish, XIV asr ikkinchi 
yarmi XV asrda markazlashgan o‘zbek davlatchiligi rivojlanishining 
o‘ziga xos qonuniyatlari va xususiyatlarini, Amir Temurning jahon 
tarixida tutgan o‘rnini yoritish, buyuk Boburiylar sulolasi davlatchilik 
tarixini ham o‘zbek davlatchilik tarixining bir qismi sifatida talqin etish, 
XVI-XIX asr birinchi yarmida o‘zbek davlatchiligining o‘ziga xos 
xususiyatlarini, siyosiy tarqoqlik sharoitida boshqarish usullaridagi 
nuqsonlarni, madaniyat, fan va san’at sohalaridagi tanazzul alomatlarini 
o‘rganish, O‘zbekiston xalqini Chor Rossiyasi mustamlakachiligi va 
Sho‘rolar ibtidodi davridagi iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy, ma’naviy 
ahvoliga xolisona baho berish, o‘zbek davlatchiligi tarixining istiqlol 
qo‘lga kiritilgandan keyingi eng yangi davrini har taraflama yoritib 
berishdan iborat. 
Jahonning turli mintaqalarida ibtidoiy jamoa tuzumining 
yemirilishi jarayonida ilk davlat uyushmalarining yuzaga kela 
boshlanganligini kuzatish mumkin. 
Dehqonchilikning 
va 
chorvachilikning 
paydo 
bo‘lishi, 
hunarmandchilikning vujudga kelib taraqqiy etishi, mehnat qurollarining 
takomillashishi mehnat unumdorligini oshishiga olib keldi. Ayni paytda 
urug‘ jamoasi hududiy qo‘shni jamoasiga aylana bordi. Aholi joylashgan 
yerlarni, dehqonchilik bilan mashg‘ul vohalarni dushmandan himoya 

---

5 
qilish, jamoaning ichki va tashqi munosabatlarini huquqiy rivojlantirish 
va nazorat qilish zarurati ilk davlat birlashmalari rivojlanishining 
boshlanishiga sabab bo‘ldi. Masalan, miloddan avvalgi 4-ming yillikda 
Mesopotamiyada, mil. avvalgi 3-ming yillik boshlarida Misrda ilk 
davlatlar paydo bo‘ldi. O‘zbekiston tarixiga doir voqea va hodisalarning 
tahliliga yangicha yondashish tufayli Markaziy Osiyoda, jumladan, 
O‘zbekiston hududida dastlabki davlatlarining tashkil topishi tarixiga 3 
ming yil bo‘ldi, degan ilmiy xulosaga kelish mumkin. Mil. avv. 1-ming 
yillikning boshlarida Markaziy Osiyoning nisbatan rivojlangan 
viloyatlarida ilk davlat birlashmalari paydo bo‘la boshlaydi. Qishloqlar 
kengayib shaharlarga aylanib borar ekan, bu shaharlar eng qadimgi 
viloyatlar va davlat uyushmalarining ma’muriy markazi bo‘la boradi. 
Avestodagi ma’lumotlar, Gerodot va Gekatey asarlari (Katta Xorazm), 
shuningdek, Ktesiyning, Qadimgi Baqtriya podsholigi haqidagi 
ma’lumotlari Markaziy Osiyoda ilk davlat uyushmalari uchun asos 
bo‘lib xizmat qiladi. Tadqiqotchilar bu davlatlarining shakllanish 
jarayonini Ahmoniylargacha bo‘lgan davrda deb hisoblaydilar va mil. 
avv. IX-VII asrlar deb belgilaydilar.