Fanidan tayyorlangan o`quv-uslubiy majmua «Vatan tarixi» kafedrasi professor-o`qituvchilaringing yig`ilishida muhokama qilingan va foydalanish uchun tavsiya etilgan

partiyasi arboblari bilan til topisha olmadi. U mamlakatla konstitutsion 
monarxiya va demokratik tartibotlarni o‘rnatmoqchi bo‘lgan jadidlar-
Yosh buxoroliklarni yo‘qotish yo‘lini tutdi. Fayzulla Xo‘jayevning 
ta’kidlashicha, Kolesov voqeasidan keyin amir mamlakatda 3000 kishini 
qatl qilgan. Sadriddin Ayniyning yozishicha, faqat poytaxt Eski Buxoro 
emas, balki G‘ijduvon, Shofirkon, Vobkent, Qorako‘l, Chorjo‘y, 
Xatirchi, Karmana, Qarshi, Shahrisabz bekliklarida ham minglab 
kishilar jadidlikda ayblanib, nohaq o‘ldirildi. Buxorolik jadidlarning 
tirik qolgan vakillari Samarqand, Toshkent va Moskvaga jo‘nab ketishga 
majbur bo‘lishdi. Yosh buxoroliklarning bir qismi 1918-yilning yozida 
Toshkentda Buxoro Kompartiyasini tuzishdi. Fayzulla Xo‘jayev 
Moskvadagi muhojirlik davrida 1918-yil oktyabrda Turkiston respubli- 
kasining RSFSR hukumati huzuridagi muxtor vakolatxonasi qoshida 
Yosh buxoroliklar partiyasining bo‘limini tashkil qildi. 1920-yil 
yanvarda Toshkentda Fayzulla Xo‘jayev boshchiligidagi inqilobchi 
Yosh buxoroliklar partiyasining Turkiston Markaziy byurosi tuzildi. 
Bolsheviklar Yosh buxoroliklardan amirlik hokimiyatini ag‘darishda 
foydalandilar. Ular ham taktik maqsadlarni ko‘zlagan holda 
bolsheviklarga yaqinlashishdi. 
Yosh buxoroliklar partiyasining Turkiston Markaziy byurosi 1920-
yil 13-14-iyunda bo‘lgan birlashgan konferensiyasida Fayzulla Xo‘jayev 
tuzgan dastur (programma)ni qabul qildi. Dastur “Zulmga qarshi 
birlashingiz!” degan shior va kirish qismi bilan boshlanadi. Bu qismda 
Buxoroning umumiy ahvoli va Yosh buxoroliklarning asosiy 
maqsadlari, ikkinchi qismida esa Yosh buxoroliklarning amaliy 
takliflari, islohot va mamlakatning idora qilishni tashkil qilish rejasi 
bayon etildi. Shariat-adliya ishlarini olib borishning negizi, deb 
quyidagicha e’tirof qilindi: “Shariat – adolatni talqin qiluvchi va 
kambag‘allarni himoya etuvchidir”. Dasturda amirlikni qurol kuchi bilan 
ag‘darib tashlash va Buxoroni demokratik xalq respublikasi deb e’lon 
qilish talabi qo‘yildi. Yosh buxoroliklar katta boylar qo‘lidagi yerlarni 
musodara qilish, bepul boshlang‘ich ta’lim joriy etish, shuningdek, 
qishloq xo‘jaligi, hunarmandlar sanoati, ichki va tashqi savdoning 

---

117 
ahvolini yaxshilash yo‘lida amaliy chora-tadbirlar ko‘rish zarurligini 
ta’kidlashdi. 
1920-yil 25-avgustda Turkiston fronti qo‘mondoni M.V.Frunze 
qizil askarlarga Buxoroni bosib olish uchun buyruq berdi. Keskin 
janglardan so‘ng 2-sentyabrda Buxoro shahri bosib olinib Sayid 
Olimxon hokimiyatdan ag‘darib tashlandi. Qizil askarlar Sharqning eng 
qadimgi shaharlaridan biri, “Islom dinining gumbazi” va “sharif shahar” 
hisoblangan muqaddas Buxoroni vayron qildilar. Qadimiy Buxoro o‘t va 
xarobalar ichida qoldi. 
Shafqatsiz o‘q yomg‘iri va bombardimon natijasida shahar 
obidalarining beshdan bir qismi vayron etilib, minglab begunoh odamlar 
nobud bo‘lgan. O‘sha davr voqealarining bevosita shohidi bo‘lgan 
mahalliy tarixchi Muhammad Ali Baljuvoniy o‘zining “Tarixi Nofeiy” 
(“Foydali tarix”) asarida qizil askarlar tomonidan qilingan Buxoro 
bosqini oqibatlarini quyidagicha tasvirlaydi: “Buxoroni bosib olish 
natijasida 34 guzar, 3000 dan ortiq do‘kon, 20 ta saroy, 29 ta masjid 
yonib xarob bo‘ldi. Minorayi Kalonga ham zarar yetib, Olimxon va Mir 
Arab madrasalari yonib ketdi... Hazrati Imom darvozasidan Guzari 
Nazargacha, Kofirobod, O‘g‘lon darvozasi, Masjidi Kalon, Zindondan 
To‘qimdo‘ziy hammomigacha, minora ostidan to So‘zangaron dahasi, 
Gul bozor, Lattafurushlar rastasi, Registondan to Puli oshiqonning 
boshigacha batamom yonib ketdi. Qarshi darvozasi ham yonib ketdi... 
Shaharda 3000 ga yaqin hovli yonib kul bo‘ldi. Buxoro shahri qariyb 20 
kun yongandi. Buxoroning shu darajada xarob bo‘lganini hech bir tarix 
ko‘rmagan edi”. Buxoroliklar bu kunlarni “kichik qiyomat” deb 
atashgan. 
Shaharga kirgan qizil askarlar Arkdagi amir xazinasini, Buxoro 
qozikaloni, qushbegi va boshqa amaldorlarning boyligini musodara 
qilganlar. askarlar va qo‘shin rahbarlari katta boylik orttirganlar. Hatto 
Frunze xazinadagi qimmatbaho boyliklarning bir qismini o‘zi uchun 
saqlab qo‘ygan. Turkiston harbiy-inqilobiy byuro “uchligi”ning a’zosi 
A.Mashitskiyning 
1920-yil 
sentyabrda 
V.I.Leninga 
yozgan 
ma’lumotnomasida shahar markazi yakson qilinganligi, Registon va Ark 
yondirilgani, Ark yerto‘lalari va omborxonalaridagi boyliklar, oltin, 
kumush, brilliantlar talangani, bunda qizil armiya bevosita qatnashgani 
haqida xabar bergan. Sentyabr oyining boshida amirlik xazinasi va 
boshqa boyliklar ortilgan 2 eshelon yuk Samarqand va Toshkent orqali 
Moskvaga yo‘l oldi. Qariyb 15-sentyabrgacha davom etgan Buxoro 
talovining guvohi bo‘lgan Turkbyuro raisi o‘rinbosari G.Safarov 

---

118 
quyidagicha yozgan edi: “Buxoroga kelgan qizil qo‘shinlar, eng avvalo, 
talonchilik bilan shug‘ullandilar. Ular hammani va hamma narsani 
taladilar. Umuman qizillar Buxoroni talash uchun kelgan edilar”. 
Buxoro shahridan so‘ng qizil armiya 27 beklik (ba’zi manbalarda 32 
beklik)ni ham birin-ketin egallab, Buxoro amirligiga barham berishdi. 
1920-yil 14-sentyabrda bo‘lgan Xalq Nozirlar Sho‘rosi, Revkom 
va Buxoro Kompartiyasi MKning umumiy yig‘ilishida 9 kishidan iborat 
Butun Buxoro inqilobiy qo‘mitasi (raisi Abdulqodir Muhitdinov) va 
respublika hukumati - 11 kishidan iborat Xalq Nozirlar Sho‘rosi (raisi 
Fayzulla Xo‘jayev) tuzildi. Mamlakatni boshqarish maqsadida tuzilgan 
Buxoro Xalq Nozirlar Sho‘rosi tarkibi quyidagicha edi: rais va xorijiy 
tashqi ishlar (nozir-Fayzulla Xo‘jayev), maorif (Qori Yo‘ldosh 
Po‘latov), doxiliya-ichki ishlar (Muxtor Saidjonov), moliya 
(Usmonxo‘ja Po‘latxo‘jayev), davlat nazorati (Najib Husayinov), 
favqulodda komissiya (Cheka raisi Yusuf Ibrohimov), adliya 
(Mukammil Burhonov), harbiy ishlar (Bahovuddin Shihobuddinov), yer-
suv ishlari-dehqonchilik (Abdulqodir Muhitdinov), savdo va sanoat 
(Mirzo Muhitdin Mansurov) nozirliklari. Bu paytga kelib inqilobchilik 
ta’sirida bo‘lgan Yosh buxoroliklar partiyasi a’zolari Buxoro 
Kompartiyasi safiga kirishga majbur bo‘lgan edilar. Ushbu o‘rinda 
ta’kidlash joizki, asosan, jadidlardan tashkil topgan Buxoro hukumati 
o‘sha paytda ma’lumotli kishilar yig‘ilgan hukumatlardan biri 
hisoblangan. Buxoro jadidlari o‘zlarining islohotchilik g‘oyalarini yangi 
hukumatdagi faoliyatlari davomida amalga oshirishga harakat qildilar. 
1920-yil 6-8-oktyabrda amirning yozgi saroyi Sitorayi Mohi 
Xosada chaqirilgan Butun Buxoro xalq vakillarining I qurultoyida 
Buxoro Xalq Sovet Respublikasi (BXSR) tuzilganligi tantanali ravishda 
e’lon qilindi. Bu davlat tuzumi jihatidan xalq demokratik hokimiyati edi. 
Uning zimmasiga qisqa muddat ichida o‘rta asrchilik an’analari meros 
qolgan amirlik Buxorosini demokratik davlatga aylantirishdek tarixiy 
vazifani bajarish tushdi. Qurultoy davlat hokimiyatining qonun 
chiqaruvchi oliy organi bo‘lgan Buxoro inqilobiy qo‘mitasi (Markaziy 
Revkom), Buxoro Xalq Nozirlar Sho‘rosi-dastlabki hukumat tarkibini 
uzil-kesil tasdiqladi. Ularning vakolat muddati II qurultoygacha 
uzaytirildi. 1920-yil oktyabr-noyabr oylarida BXSR bilan RSFSR 
o‘rtasida muvaqqat harbiy-siyosiy ahdlashuv va shartnoma tuzildi. 1921-
yil 4-martda har ikki davlat o‘rtasida Ittifoq shartnomasi imzolandi. 
Ushbu shartnomalar mustaqil siyosat yuritishga harakat qilayotgan yosh 
Buxoro davlati arboblari faoliyatini muayyan darajada cheklashga olib 

---

119 
keldi. Ittifoq shartnomasi mustaqil Buxoro davlati hududida sovet 
qo‘shinlari turishini “qonuniy” asoslab berdiki, mazkur hol BXSR ichki 
ishlariga Rossiyaning to‘g‘ridan-to‘g‘ri harbiy jihatdan qurolli 
aralashuvidan boshqa narsa emas edi. 
Buxoro hukumati oldida turgan eng asosiy vazifalardan biri yer-
suv masalasini hal qilish edi. 1920-yil 30-sentyabrda Buxoro Markaziy 
Revkomi “Yer to‘g‘risida”gi dekretni qabul qildi. Dekretga muvofiq, 
sobiq amir unig qarindoshlari va amaldorlari qo‘lidagi butun yer-mulk 
kambag‘al va yersiz dehqonlarga berilishi kerak edi. Shuningdek, 
dekretga ko‘ra, “xiroj”, “amlok” va boshqa soliqlar bekor qilindi. Arxiv 
hujjatlarida keltirilishicha, faqat Eski Buxoro tumanlari va Chorjo‘y 
bekligida sobiq amir va beklarga qarashli 10000 tanob yer musodara 
qilinib, kambag‘al dehqonlarga taqsimlab berildi. 
Buxorodagi yangi tuzum va uning ijobiy chora-tadbirlarini aholi 
ma’qullab kutib oldi. Biroq yangi hokimiyat tomonidan mulkdorlar 
tabaqasiga nisbatan ko‘rilgan qattiq choralar, ularga tegishli butun mol-
mulkning musodara qilinishi, saroy a’yonlari va amir amaldorlarining 
yoppasiga hibsga olinishi va otib tashlanishi amir xazinasining 
Moskvaga olib ketilishi, majburiy oziq-ovqat razvedkasi va uning 
qattiqqo‘llik bilan amalga oshirilishi, islom dini va ulamolariga nisbatan 
dushmanlik siyosati, respublika hududida turgan qizil armiya 
ta’minotining aholi zimmasiga yuklatilishi, buning ustiga, qizil 
askarlarning bosqinchilik va talonchilik faoliyati haqqoniy ravishda 
xalqning kuchli noroziligiga sabab bo‘ldi. Respublikadagi ijtimoiy-
siyosiy munosabatlar ham keskinlashdi. Buxoroda amir hokimiyati 
ag‘darib tashlangan dastlabki haftalardayoq mamlakatning g‘arbiy, 
markaziy va sharqiy qismlarida qizil armiyaning bosqinchilik siyosati va 
bolsheviklar zulmiga qarshi boshlangan qurolchilik harakati avj olib 
ketdi. 
Yosh davlat yetakchisi Fayzulla Xo‘jayev murakkab va og‘ir 
sharoitda ishlashga majbur bo‘ldi. Buxoro hukumati ichida siyosiy 
bo‘linish kuchaydi. Bir tarafdan, Buxoro Kompartiyasi ichidagi so‘l va 
o‘ng kommunistlarga qarshi g‘oyaviy jihatdan kurash olib borishga 
to‘g‘ri kelsa, ikkinchi tarafdan, RSFSR va uning favqulodda organlari 
bo‘lgan Turkkomissiya, Turkbyuro, O‘rta Osiyo byurosi yosh mustaqil 
davlatning bosgan har bir qadamini sergaklik bilan nazorat qilib turar 
edi. Shunday bo‘lishiga qaramasdan F.Xo‘jayev, U.Po‘latxo‘jayev, 
Otaulla Xo‘jayev, Fitrat, Muinjon Aminov, Muxtor Sayidjonov, Sattor 
Xo‘jayev, M.Mansurov, A.Muhitdinov va boshqalar hukumatda 

---

120 
demokratik yo‘l tutib, mo‘tadil mavqeda turdilar. Ular BXSRning 
amalda mustaqil bo‘lishi, islohotlar o‘tkazish zarurligini yoqlab 
chiqdilar. 
1921-yil 
18-23-sentyabrda 
bo‘lgan 
Butun 
Buxoro 
xalq 
vakillarining II qurultoyida demokratik ruhdagi BXSR Konstitutsiyasi 
qabul qilindi. Buxoro tarixidagi dastlabki Konstitutsiya fuqarolarning 
demokratik huquq va erkinliklarini qonun bilan mustahkamladi. 
Konstitutsiyada davlatni idora etish uchun xalqning barcha tabaqa 
vakillarining ishtiroki ta’minlandi. Xususiy mulk va savdo-sotiq 
erkinliklari unda o‘z ifodasini topdi. BXSR Konstitutsiyasi barcha 
fuqarolarga teng siyosiy huquq berdi, milliy tengsizlikni yo‘qotdi. 
II qurultoyda Butun Buxoro MIK tashkil qilinib, uning raisi qilib 
Usmonxo‘ja Po‘latxo‘jayev (1887-1968) saylandi. 1922-yil avgustda 
bo‘lgan III qurultoyda bu lavozimni Porso Xo‘jayev egalladi. Buxoro 
Respublikasidagi iqtisodiy siyosat va xo‘jalik sohasidagi islohotlar 
ziddiyatli tarzda kechdi. Buxoro inqilobiy qo‘mitasining 1921-yil 2-
fevraldagi dekreti hamma yerlarni umumxalq mulki deb e’lon qildi. 
Vaqf yerlari tugatildi, ayrim toifadagi xo‘jaliklarning chorva mollari va 
mulklari musodara qilindi. Sug‘orish tizimi izdan chiqdi. Ekin 
maydonlari qisqarib chorva mollarining soni kamayib ketdi. Shu bilan 
bir vaqtda ko‘plab ijobiy ishlar ham amalga oshirildi. 1921-yil kuzida 
yerni tortib olish bekor qilindi. BXSR MIKning umumiy avf 
to‘g‘risidagi 1922-yil 25-may dekreti vaqflarni tugatishni to‘xtatish, 
qozixonalar ishini shariat ko‘rsatmalarini tiklash va boshqalarini e’lon 
qildi. O‘sha yilning noyabr oyida yangi iqtisodiy siyosat (NEP)ga o‘tish 
e’lon qilindi. Buxoro davlat banki tuzilib, “pul islohoti” amalga 
oshirildi. Dehqonlarni moddiy rag‘batlantirish choralari ko‘rildi. Bu 
qishloq xo‘jaligini barqaror rivojlanishiga olib keldi. 1923-yili 
sug‘oriladigan yerlar maydoni 1913-yildagi darajaga yaqinlashib qoldi. 
Temir yo‘l tiklanib, zavod va fabrikalar qaytadan ishga tushdi. Bu 
paytga kelib, Buxoro Respublikasida 19 ta korxona, 500 dan ortiq bozor 
ishlab turdi. Xususiy sarmoya 12000 savdogarlar mablag‘idan iborat 
bo‘ldi. 
1923-yil mart oyida Turkiston, Buxoro va Xorazm iqtisodiy 
jihatdan birlashtirildi va uni boshqarish uchun O‘rta Osiyo Iqtisodiy 
Kengashi (SredAz EKOSO) tuzildi. BXSR hukumati raisi Fayzulla 
Xo‘jayev O‘rta Osiyoning iqtisodiy jihatdan birlashuvi to‘g‘risidagi 
fikrning boshida qo‘llab-quvvatlamadi. Chunki u iqtisodiy siyosatini 
ishlab chiqish, hatto mintaqa xalq xo‘jaligi istiqbollari to‘g‘risida qaror 

---

121 
qabul qilishgacha bo‘lgan barcha ishlar markaz qo‘liga o‘tayotganligini, 
eng avvalo, sezgan va bu siyosatning mash’um oqibatlarini chuqur 
tushungan arbob edi. O‘zi kuchli iqtisodchi bo‘lgan Fayzulla Xo‘jayev 
Buxoro tomonidan Rossiya va Turkistonga yetkazib beriladigan 
mollarga aniq tovar ekvivalentini belgilash zarurligi to‘g‘risida, ayniqsa, 
tashvishlanib gapirar edi. Buxoro hududida joylashgan sovet Rossiyasi 
qo‘shinlari Buxoro davlatining oziq-ovqati va yem-xashagi bilan 
ta’minlanar edi. Hukumat boshlig‘i F.Xo‘jayev Rossiya qo‘shinlari 
sonini 15000 kishigacha qisqartirish to‘g‘risidagi masalani Moskva 
oldiga bir necha marta qo‘ydi. 
Biroq Buxoro respublikasidagi demokratik jarayonlarga mamlakat 
tashqarisidan tazyiq tobora kuchayib bordi. 1923-yil 3-iyunda Buxoroga 
SSSR Qurolli kuchlarining Bosh qo‘mondoni S.S.Kamenev, Turkfront 
Inqilobiy harbiy kengashi raisi A.I.Kork, RKP (b) MK O‘rta Osiyo 
byurosi a’zosi Mixaylov va boshqalar kelishdi. Ular Buxoro hukumati 
faoliyatidan 
qoniqmayotganliklarini 
ochiq 
aytib, 
sotsialistik 
o‘zgarishlarni jadallashtirish kerakligini ta’kidlashdi. Oradan ko‘p 
o‘tmay 12-iyunda RKP (b) MK Siyosiy byurosi maxsus qaror qabul 
qilib, Buxoro hukumatini sovetlashtirish chora-tadbirlarini belgilab 
berdi. Sovet hukumati o‘z buyruqlarini tez va qarshiliksiz amalga 
oshirish uchun RKP (B) MK kotibi YA.E.Rudzutakni Buxoroga 
jo‘natdi. 23-iyunda BKP MK yopiq plenumida Rudzutak ishtirok qilib, 
Buxoro hukumati rahbarlari va mahalliy kommunistlar oldiga qat’iy 
talablarni qo‘ydi. Fayzulla Xo‘jayevning eng yaqin safdoshlari bo‘lgan 
sobiq Yosh buxorolik jadidlar Otaulla Xo‘jayev (tashqi ishlar noziri), 
Fitrat (maorif noziri), Sattor Xo‘jayev (moliya noziri), Muinjon Aminov 
(Buxoro EKOSO rayisi) lavozimlaridan chetlashtirilib, Buxoro davlati 
hududidan chiqarib yuborildi. Qori Yo‘ldosh Po‘latov, Abdurahim 
Yusufzoda, Muzaxar Maxsum Burhonov, Hoji Hamro Yo‘ldoshev ham 
ma’sul lavozimlardan olib tashlandi. Buxoro hukumati Moskva va 
Toshkentning “kommunistcha sabog‘i”ni olgan “tajribali sovet 
xodimlari” bilan to‘ldirildi. 
Buxoro hukumatida Turkistondan yuborilgan emissarlarning ta’siri 
tobora kuchayib bordi. Kommunistik unsurlar bu bilan cheklanib 
qolmasdan 14-avgustda bo‘lgan Buxoro MIK favqulodda sessiyasida 
Konstitutsiya matniga o‘zgartirish kiritishga ham muvaffaq bo‘ldilar. 
1923-yil 11-17-oktyabrda bo‘lgan Butun Buxoro xalq vakillarining IV 
qurultoyi Konstitutsiyani o‘zgartirish to‘g‘risidagi qarorni tasdiqladi. 
Unga binoan, barcha savdogar, mulkdor va sobiq amaldorlar saylov 

---

122 
huquqidan mahrum qilindi. Ammo ishchi va kosiblarning saylov huquqi 
kengaytirildi. Shuningdek, qurultoy jamiyatda ijtimoiy beqarorlikni 
kuchaytiradigan “Sovet qurilishi to‘g‘risida” nomli maxsus qaror qabul 
qildi. Jamiyat tobora siyosiylashib bordi. Buxoroda o‘tkazilayotgan 
demokratik islohotlarning taqdiri xavf ostida qoldi. Markazning talabi 
bilan mamlakatda sun’iy ravishda sotsialistik qayta qurishlarni amalga 
oshirishga kirishildi. Respublikadagi bu keskin vaziyat qurolli muxolifat 
harakatining kuchayishida ham o‘z ifodasini topdi. 
Shunday qilib, 1923-yil yozida mustabid sovet tuzumi Buxoroda 
o‘ziga xos davlat to‘ntarishini amalga oshirdi. Milliy qo‘shin va milliy 
valyuta 
bolsheviklar 
tomonidan 
tugatildi. 
Bu 
holat 
Buxoro 
mustaqilligiga katta xavf tug‘dirdi. Biroq Xorazm respublikasidan farqli 
ravishda, faqat 1924-yil kuzidan boshlab Buxoroda sotsialistik 
taraqqiyot tomon yo‘nalish boshlandi. 
1924-yil 18-20-sentyabrda bo‘lib o‘tgan Butun Buxoro xalq 
vakillarining V qurultoyida BXSR Buxoro Sovet Sotsialistik 
Respublikasi (BSSR)ga aylantirildi. BSSRning tuzilishi yuqoridan turib 
sun’iy tarzda amalga oshirilgan hodisa edi. Natijada, taraqqiyotning 
demokratik yo‘li inkor qilinib, sotsialistik yo‘nalishi tanlandi. 
Markazdagi 
bolshevik 
rahbarlarining 
Buxoro 
va 
Xorazm 
respublikalarini sotsialistik respublikalarga aylantirishdan ko‘zda tutgan 
asosiy maqsadi – mahalliy xalqlarni tezroq sovetlashtirish va 
ruslashtirish, xalqimiz ongiga kommunizm mafkurasini majburan 
singdirish edi. 1924-yil noyabr oyi oxirida xuddi Xorazm respublikasi 
singari Buxoro SSR ham tugatilib, uning hududi 1925-yilda tashkil 
etilgan O‘zbekiston SSR (1929-yilgacha tarkibida Tojikiston ASSR ham 
bo‘lgan) va Turkmaniston SSRga kiritildi. 
Xulosa qilib aytganda, Buxoro va Xorazm Xalq respublikalarining 
demokratik islohotlar tomon bosib o‘tgan yo‘li o‘sha davr uchun ham, 
bugungi kun nuqtayi nazaridan olib qaralganda ham, mashaqqatli va 
ulug‘ yo‘l bo‘ldi. Buxoro va Xorazm respublikalari atiga 4-5 yil ichida 
dunyoviy islohotlar joriy qilinayotgan demokratik davlatga aylana 
boshladi. Afsuski, bu jarayonlar mustabid sovet tuzumi tomonidan 
sun’iy ravishda to‘xtatib qo‘yildi va nisbatan mustaqil bo‘lgan bu 
davlatlarning mavjudligiga ham barham berildi. Buxoro va Xorazm 
respublikalarining tugatilishi bilan kamida uch ming yillik tarixga ega 
bo‘lgan o‘zbek xalqining milliy davlatchilik halqasi deyarli uzib 
tashlandi. O‘zbekiston SSR tuzilsa ham (1925-yil fevral) oradan ko‘p 
o‘tmay, u SSSR tarkibiga kiritildi. O‘zSSR amalda hech qanday 

---

123 
mustaqil siyosiy huquqlarga ega bo‘lmay, balki yangi shakldagi 
mustabid sovet rejimining bir qismi bo‘lganligi uchun ham mustaqil 
davlat vazifasini o‘tay olmadi.