«favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi» fanidan (MA’ruzalar to‘plami) toshkent

Ma’naviy-ruhiy tomonidan tayyorgarlikning mohiyati, shakillari, usullari va vositalari.
Hozirgi kunga kelib Markaziy Osiyo hududida ham tabiiy va texnogen tusdagi favqulodda vaziyatlar soni tobora ortib bormoqda. Bunday sharoitda favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish tizimlarining o‘rni kuchayib boradi. Bu tizim tinchlik va harbiy davrda favqulodda vaziyatlar ro‘y berganda odamlar, iqtisodiyot, hududlar xavfsizligini ta’minlab beradi. Ammo bu ta’minotga faqatgina fuqaro muhofazasi faoliyati, jumladan rahbarlar va tuzilmalar shaxsiy tarkibining tayyorgarligi, aholining fuqaro muhofazasi bo‘yicha bilimlarini har tomonlama takomillashib borish bilangina erishish mumkin.
Tayyorgarlikning asosiy yo‘nalishlaridan biri favqulodda vaziyatlarda harakat qilishga ma’naviy-ruhiy tayyorlash hisoblanadi. Insonning favqulodda vaziyat sharoitiga tushib qolishi doimo uning ruhiyatiga kuchli ta’sir qiladi. Tibbiyot statistikasi ma’lumotlariga ko‘ra halokatli favqulodda vaziyatlardan so‘ng ko‘pchilik og‘ir ruhiy jarohat oladi va ruhiy muolajaga muhtoj bo‘ladi.
Ruhshunos olimlar ham bunday tayyorgarlikning juda muhimligi haqida gapiradilar. Ular hayratomuz raqamni keltiradilar: harbiy qismlar jangovorlik qobiliyatining 65% askarlarning psixofiziologik holatiga bog‘lik ekan.
Favqulodda vaziyatlar sharoitida ma’naviy-ruhiy tayyorgarlik mohiyati. Bu ijtimoiy ongning bir shakli bo‘lib, odamlar yurish-turishda, muomalada amal qiladigan tamoyillar, me’yorlarning majmuidir. Bu me’yorlar odamlarning bir-biriga va insoniy birlikning turli shakllari (oila, mehnat jamoasi, millat)ga muayyan ifodasidir.
Odamlarning ruhiy chiniqqanligi vahimali kayfiyat rivojlanib ketishiga to‘sqinlik qiladi, dadillashib, bor irodasini to‘plab, sodir bo‘lgan vaziyatdan chiqib ketishning to‘g‘ri, maqsadbop yo‘lini topish imkoniyatini beradi. Aks holda sarosimaga va vahima ustunlik qilib ketadi.
Hatti-harakatlarga va ularning sabablariga ma’naviy (axloqiy) baho berish ma’naviyatning o‘ziga xos bir jihatini tashkil etadi. Jamiyatda, aholining muayyan bir qatlami orasida yaxshilik va yomonlik haqida, burch, vijdon, vijdonsizlik to‘g‘risida tashkil topgan tasavvur bunday baho berishga asos bo‘lib jamiyatning mana shu tushinchalarda ifoda etadi.
Buning huquq tushinchasidan farqi shundaki, ma’naviyat tamoyil va me’yorlari davlat qonunchiligida qayd etib qo‘yilmay, ularga rioya qilish qonunga emas, balki vijdonga va jamiyatchilik fikriga asoslangan bo‘ladi.
Toshkent zilzilasi 8 ballga yaqin bo‘lib 10 soniya davom etgan birinchi silkinish 1966 yil 26 aprel kuni mahalliy vaqt bilan soat 5.23 da qayd etilgan edi. Zilzilada qurbonlar deyarli juda kam bo‘lgan. Shunday bo‘lsa ham dastlabki silkinishning ertasidan Toshkent aholisining 11% da reaksiya holati saqlanib turgan.
Yong‘in, gaz portlashlari juda og‘ir oqibatlarga olib keladi. Hozirgi vaqtda bunga terrorchilik harakatlari ham sabab bo‘lishi mumkin.
Tadqiqotchi-psixologlar P. Xochkinson va M Styuart “Halokatda omon qolish” nomli kitoblarida yozishlaricha, ko‘pchilik uchun yong‘in vaqtida uning alangasi do‘zax o‘ti bo‘lib tuyuladi. Ehtimolki, yong‘in vaqtida odamlarni qaysidir boshqa xavfli vaziyatdagidan ko‘ra ko‘proq vahima bosadi. Bu xavfli hodisaning xususiyati avval vahima qilib qochishdan iborat. Bu odamning xavfli vaziyatdan qochib qutilishga urinishidan boshqa narsa emas. Odam hamma narsani unitib, hech kim bilan hisoblashmaydi, asosiy maqsad butun vujudini qamrab olgan, ba’zan mutlaqo asossiz qo‘rquvdan qutilish bo‘ladi.
Yong‘indagi vaziyatni odam o‘zining omon qolishiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri tahdid deb tushinadi, badanni muzdek ter bostirib yuboradigan, qattiq qo‘rquv hissi paydo bo‘ladi, fojia bir zumlikkina bo‘lib tuyuladi, miyada esa harakat qilish kerak, degan fikr tug‘iladi.
Fuqaro muhofazasida ruhiy tayyorgarlik- bu odamlarda ruhan chidamlilikni shakllantirish yoki qo‘yilgan vazifalarni bajarish, tinchlik va urush vaqtidagi xavfli vaziyatlarda fidokorona harakat qilish qobilitini kuchaytirishdagi xislatlarini hosil qilish demakdir.