«favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi» fanidan (MA’ruzalar to‘plami) toshkent

Fuqaro muhofazasi tashviqotini o‘rni va vazifalari.
Ishlab chiqarishda band bo‘lmagan aholinining ma’naviy-ruhiy tayyorgarligi muammosi millionlab kishilarga tegishli muammodir. Viloyatlar, shaharlar va tumanlar fuqaro muhofazasi boshliqlari, favqulodda vaziyatlar boshqarma va bo‘limlari bu mavzuga ko‘proq e’tibor berishlari, ishlamayotgan aholini favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilishdagi ma’naviy-ruhiy chiniqtishga yordam beruvchi tadbirlarni jonlantirish ishlarini yanada takomillashtirishlari lozim. Bunday targ‘ibotga birinchi galda kimyoviy va xavfli ob’ektlar yaqinida hamda toshqin, suv bosishi xavfi mavjud bo‘lgan hududlarda istiqomat qiluvchi aholi jalb etilishi lozim.
Targ‘ibot. Favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilishni targ‘ib etishda asosiy vazifalar qanday, bunda targ‘ibot naimlardan iborat bo‘lishi kerak?
Birinchi vazifa. Tinchlik davrida va harbiy harakatlarda favqulodda vaziyatlar sodir bo‘lishi mumkinligini va ular naqadar xavfli ekanligini tushintirish.
Ikkinchi vazifa. Fuqaro muhofazasining roli ortib borayotganligini, favqulodda vazifalardan muhofaza qilish haqidagi davlat hujjatlarining mazmunini, aholining fuqaro muhofazasiga oid huquqlari va vazifalarini tushintirish.
Uchinchi vazifa. Aholiga favqulodda vaziyatlarda harakat qilishni o‘rgatishga hissa qo‘shish.
To‘rtinchi vazifa. Fuqaro muhofazasi ilg‘or tajribasini aholi o‘rtasida keng targ‘ib qilish.
Beshinchi vazifa. O‘zbekiston Respublikasi fuqaro muhofazasi tarixi va an’analarini aholi o‘rtasida tizimli targ‘ib qilish.
Targ‘ibot xushyorlik oshirilishi kerakligini, oldini olish tadbirlari o‘tkazilish muhimligini, odamlarda yuksak ma’naviy-ruhiy fazilatlarni tarbiyalash zarurligini, shuningdek beparvolik ishlab chiqarish, ijtimoiy sohaga og‘ir shikast yetkazishi, eng yomoni odamlar qurbon bo‘lishi mumkinligini eslatib turishi kerak.
Texnika va ishlab chiqarish texnologiyasi murakkablasha borayotganini ishlab chiqarish jarayonlari nazorat qilinishida qiyinchiliklar keltirib chiqarmoqda.
Favqulodda vaziyatlar sodir bo‘lish ehtimoli mavjudligi to‘g‘risida aholi o‘rtasida tushintirish ishlarini olib borish kerak. Lekin, bunda odamlarni qo‘rqitmaslik, balki bu xavfni unitmaslik, favqulodda vaziyatlar sodir bo‘lganda muhofazalanishga tayyor turishga da’vat etmoq kerak. Shunda favqulodda vaziyatlar oqibatida yetadigan zararlar eng kam darajada bo‘lishi mumkin.
Mulkchilik shakllaridan qat’iy nazar mehnat jamoalarida, turar joylarda ana shu to‘g‘risida suhbatlar o‘tkazish, aholiga va jamoaga favqulodda vaziyatlar sodir bo‘lganda hatti-harakat qoidalarini tushintirish kerak. Masalan, Yaponiyada har yangi o‘quv yili maktablar va oliy o‘quv yurtlarda odamlarning zilzila sodir bo‘lganda hatti-harakatlari haqidagi mashg‘ulotdan boshlanadi.
Fuqaro muhofazasi targ‘ibotini tashkil etish shakllari, usullari va vositalari.
Fuqaro muhofazasi bo‘yicha targ‘ibot qanday ahvoldaligi tabiiyki, birinchi galda barcha darajadagi fuqaro muhofazasi boshliqlari zimmasida bo‘ladi. Fuqaro muhofazasi xodimlari davlat va jamoat tashkilotlarini, ijodiy jamoalarni, turli fondlarni jalb qila olsalargina targ‘ibotni yo‘lga qo‘yish shunchalik muvaffaqiyatli amalga oshiriladi.
Fuqaro muhofazasi targ‘ib qilishning quyidagi shakllari mavjud:

1. 
   Og‘zaki targ‘ibot.
   
2. 
   Ommaviy axborot vositalari (matbuot, televidenie, radio).
   
3. 
   Kino va vidofilmlar.
   
4. 
   Ko‘rgazmali vositalar (plakat, stend, fotomontaj, vitrina).
   

Og‘zaki targ‘ibot eng ta’sirchan shakllardan biri hisoblanadi. Odamlar bilan shaxsiy muloqatda bo‘lishga asoslanib, bunday targ‘ibot muayyan jamoa oldida turgan fuqaro muhofazasi vazifalarini, ularni hal etish usullarini odamlarga tushinarli dalil va misollar asosida tushintirish, kamchiliklar va qiyinchiliklar, ularni yengib o‘tish yo‘llari haqida ochiqdan ochiq fikr yuritish imkonini beradi.
Og‘zaki targ‘ibotda ma’ruza, suhbat, savol-javob kechalari, fuqaro muhofazasi faxriylari va mutaxassislari bilan uchrashuvlardan foydalaniladi.
Targ‘ibotchi ishlatayotgan ilmiy va texnik atamalar va tushunchalarni tinglovchilar to‘g‘ri anglashini ta’minlaydigan qilib bayon etishi, fikrning mantiqiyligi, tushintirilayotgan qoidalarning turmush bilan chambarchas bog‘likligiga yorqin misollar keltirishi, statistika ma’lumotlariga tayanishi, nutqining jo‘shqinligi va hokozalar targ‘ibiy chiqishlarning ishonchliligini ta’minlab beradi.
Rahbarlar, mutaxassislarning o‘z jamoalari oldida fuqaro muhofazasi mavzusida so‘zga chiqishlari alohida ahamiyatli ekanligini qayd etmoq kerak. Ular fuqaro muhofazasi tadbirlarini o‘tkazishda shaxsan namuna ko‘rsatishlari lozimligini unitmaslik lozim.
Favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish sohasi targ‘ibotida hozirgi vaqtda ommani qamrab olishi va ularga uzluksiz ta’siri jihatidan eng ta’sirchan bo‘lgan ommaviy axborot vositalaridan televidenie va radiodan foydalanishning roli kattadir. Fuqaro muhofazasiga oid ishlar ahvoli, FVDT kuchlari va vositalarining favqulodda vaziyatlarda harakatlari haqida ommaviy vositalari tezkor va ishonchli axborot bilan ta’minlanib turishlari kerak.
Fuqaro muhofazasi mavzusida kitoblar va risolalar nashr etishning va ulardan tushintirish ishlarida foydalanishning ahamiyati kattadir. Ularni targ‘ib etish uchun kutubxonalarda ktobxonlik anjumanlari, kechalar va boshqa tadbirlar o‘tkazilib turishi lozim.
Endilikda fuqaro muhofazasi targ‘ibotini kino, video materiallardan keng foydalanmay turib tasavvur etish qiyin.
Ko‘rgazmali vositalardan foydalanib, fuqaro muhofazasini targ‘ib qilish fuqaro muhofazasi o‘quv punktlari, kabinetlari, sinflar va burchaklarini jihozlashda, turli stend, fotomontaj tashkil etishda, shuningdek aholini favqulodda vaziyatdagi harakati bo‘yicha plakatlar chiqarishda o‘z ifodasini topmoqda.
Ko‘rgazmali targ‘ibotda respublikamiz fuqaro muhofazasi tizimi haqida, ishlab chiqarish avariyalari va tabiiy ofatlar, jamoa va yakka himoya vositalari, qutqaruv va boshqa kechiktirib bo‘lmaydigan ishlar, o‘tkazilgan o‘quv mashg‘ulotlari haqida axborot bo‘lishi maqsadga muvofiq.
Respublikamiz hududida ehtimoli bo‘lgan boshqa favqulodda vaziyatlarning ehtimoli kam emas. Bundan tashqari xalqaro terrorizm va diniy ekstremizm jahonning ko‘p mintaqalarida, mamlakatlarida, jumladan markaziy Osiyo mintaqasida va uning tarkibidagi O‘zbekistonda ham xavf solayotibdi. 1999 yil fevral oyida respublikamizning bosh maydonida ko‘plab odamlar qurbon bo‘lishiga olib kelgan portlashlarni, 2000 yil yozida Surxondaryoda terrorchi jangarilarning beboshliklarini, ekstremistlarning yana boshqa qonli ishlarini unita olmaymiz.
Fuqaro muhofazasi sohasida tayyorgarlikdan o‘tayotganlar fuqaro muhofazasining hozirgi zamondagi rolini qanchalik to‘g‘ri tushinsalar, ularning bu sohadagi bilim, mahorat va ko‘nikmalari shunchalik mustahkamroq va mukammalroq bo‘ladi.

“ Fuqaro muhofazasi” mashg‘ulot o‘tkazish uslublari va xususiyatlari.

Insoniyat hozirgi vaqtda tabiat va inson faoliyati majmuasidan tashkil topgan olamshumul ekologik halokat jarayonida faoliyat ko‘rsatayotganini to‘liq anglab yetib bormoqdamiz. Shuning uchun ham umumiy ofatning oldini olish bo‘yicha ko‘pgina chora-tadbirlar ishlab chiqib turmushda ba’zi ijobiy o‘zgarishlarga asos solinmoqda.
Yaqin kunlargacha ko‘pgina davlatlarning asosiy mablag‘lari tabiiy ofatlarning oqibatlarini bartaraf etish chora-tadbirlariga sarf qilinar edi. Bugungi kunda talab mutlaqo o‘zgardi, ya’ni tabiiy ofatlarning tarixini, kelib chiqishini o‘rganish, oldini olish usullarini ishlab chiqish, ularni bashoratlash, namayon bo‘lish belgilari-darakchilarini zamonaviy fan yutuqlarini tadbiq qilgan holda keng miqyosda olib borilayotgan ishlarga sarflanishi qayta-qayta uqtirilmoqda.
Yana bir muhim tomoni, olingan ma’lumotlar bilan aholi o‘qitishni yaxshi yo‘lga qo‘yishni jadallashtirish, ma’lum darajada ularni sodir bo‘lishi muqarrar bo‘ladigan fojialarda to‘g‘ri harakat qilishga tayyorlashdir. Bu esa har qanday fojiadan keladigan iqtisodiy samarani tejashga, qolaversa insonlar o‘rtasida shikastlanish darajasini, nobudgarchilikni kamaytirishga olib keladi.
Kundalik turmushda insonning xavfli vaziyatlarga tushib qolish ehtimoli oshib bormoqda. Bu turmushdagi jarohatlar, transport yoki sanoat avariyasi, yong‘in, suv toshqini va boshqa tabiiy hodisalar sodir bo‘lishi mumkin. Ko‘pincha bunday vaziyatlar insonning mas’uliyatsizligidan yoki uning xavfli vaziyatlarda to‘g‘ri harakat qilishni bilmasligidan kelib chiqadi. Ayrim hollarda insonning yolg‘iz o‘zigina emas, balki uning atrofdagilar ham jabrlanmoqdalar.
Favqulodda vaziyatlarda to‘g‘ri harakat qilishni o‘rganish ko‘p jihatdan insonning o‘ziga ham bog‘lik. Axir, bekorga aytilmagan “Asraganni asrayman”, “Sendan harakat, mendan barakat” deb.