Fəlsəfə nədir? Fəlsəfə dünyagörüşü kimi. Fəlsəfənin predmeti. Fəlsəfi biliyin strukturu

Nikkolo Makiavelli. Dövrün ictimai-siyasi fikrinə böyük töhfə vermiş mütəfəkkirlərdən biri, italyan şairi, tarixçi və dövlət xadimi Nikkolo Makiavelli (1469-1527) olmuşdur. O, hesab edirdi ki: “xristianlıq öz təlimi ilə dünyanı zəiflətmiş və cəmiyyəti mənfur insanların əlinə vermişdir”. Ona görə də, ayrı-ayrı insanların marağı dövlətə, dövlətin marağı isə monarxa tabe etdirilməlidir. Monarxın vəzifəsi hamını cəmiyyət üçün işləməyə məcbur etməli, heç kim elitanın nazı ilə oynamağa imkan verməməlidir. O, elitanı: zadəgan, kilsə xadimləri və dövlət məmurlarını “vətəndaş hakimiyyətinin qəddar düşmənləri” adlandırmışdır. “Çoxsaylı elitanın olduğu ölkədə respublika qurmaq istəyən kəslər ilk növbədə bu elitanı məhv etməlidir”. Monarx cəmiyyətin maraqları üçün öz dövləti fəaliyyətində əxlaq prinsiplərinə məhəl qoymamalı, yalançılıq, satqınlıq, xəyanətkarlıq, hiyləgərlik və buna bənzər naqis insani keyfiyyətlərdən istifadə etməlidir. Makiavellinin irəli sürdüyü bu prinsip “Məqsəd vasitəyə haqq qazandırır” tezisi kimi məşhur olmuşdur.

Tomas Mor. İntibah humanizminin sosial ideallarını öz yaradıcılığında əks etdirmiş filosoflardan biri də Tomas Mor olmuşdur (1478-1535). Londonda hüquqşünaslar ailəsində anadan olmuş, ilk təhsilini dini məktəbdə alsa da, sonralar Oksford Universitetində təhsilini davam etdirmişdir. İlk gənclik yaşlarından peşəkar siyasətlə məşğul olmuşdur: 1504-cü ildən parlamentin üzvü, 1523-29-cu illərdə icmalar palatasının sədri, 1529-cu ildə isə Böyük Britaniyanın lord-kansleri (kraldan sonra dövlətin ali vəzifəsi) olmuşdur. Katolisizmin qatı tərəfdarı olan T.Mor 1535-ci ildə kralı Roma Papasından asılı olmayan Anqlikan kilsəsinin başçısı kimi tanımaqdan imtina etdiyi üçün edam edilmişdir.

Peşəkar siyasətlə məşğul olduğundan dövlətin problemlərinə yaxından bələd olmuş, cəmiyyətdəki uğursuzluq və narazılıqların səbəbini xüsusi mülkiyyətdə görmüşdür. Əsas sosial-siyasi baxışları yazdığı “Utopiya” (yun. utopos –olmayan yer) əsərində ideal dövlət modelini şərh etmişdir. O, iddia edirdi ki: “Harada ki, xüsusi mülkiyyət var, harada ki, hər şey pulla ölçülür, orada dövlət işlərinin uğurlu gerçəkləşməsi çətin ki, mümkün olsun”. Onun “Utopiya”da təsvir etdiyi ölkədə hamı öz bacarığı və zövqünə görə çalışır, tələbatına görə alır. Ölkədə nə varlı var, nə də kasıb, çünki bu ölkə əhalisinin birgə əməyinin ümumi məhsulu hamıya məxsusdur. Hamının əməklə məşğul olması, bütün əhalinin bolluq içərisində yaşamağa imkan verir, ona görə də altı saatlıq iş günü müəyyənləşdirilir. Qadın və kişilər bərabər hüquqlara malikdir. Elmi qabiliyyətləri olanlar əməkdən azad edilir. Bu ölkədə bütün vəzifəli şəxslər seçkilərdə müəyyənləşir.