Fənn: Klinik psixologiya Müəllim: Dos. N. Z.Çələbiyev
Yüklə 206,77 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “kanserofobiya”,”kardiofobiya”, “fanatofobiya
- Endokrin pozuntulu xəstələrin psixoloji xüsusiyyətləri
- Cərrahiyyədə tibbi psixologiya
- Onkoloji xəstələrin psixologiyası
|
1
Fənn: Klinik psixologiya Müəllim: Dos.N.Z.Çələbiyev Mövzu 8. Somatik xəstəliklərlə əlaqədar tibbi-psixoloji problemlər Plan: 1.
Daxili orqanların xəstəlikləri ilə yarannan psixi pozuntular. 2. Maddələr mübadiləsinin pozulması və avitaminozla əlaqədar yaranan psixi pozuntular. 3. Daxili sekresiya vəzilərin xəstəlikləri ilə əlaqədar yaranan psixi pozuntular. 4. Hamiləlik və doğuşla yaranan psixi pozuntular .
Ədəbiyyat. 1.
Bayramov Ə.S. Şəxsiyyətin təşəkkülünün aktual psixoloji problemləri, Bakı, 1981. 2.
məsələləri, ADU, 1985. 3.
İsmayılov N.V.,İsmayılov F.N. Tibbi psixologiya və psixoterapiya. “Maarif” nəşriyyatı, Bakı, 2002. 4.
(dərslik) 2-ci nəşr, Bakı, 2008. 5.
İsmayılov N.V. Psixiatriya, Bakı, 1998. 6.
Şəfiyeva E.İ. Uşaqlarda anomal psixi inkişaf. Bakı, 1997. 7.
Метделевич В.Д. Клиническая и медицинская психология. Практическое руководство.M., 1998.
problemlərlə yanaşı, həm də müxtəlif xəstəliklər zamanı meydana çıxan psixosomatik prosesləri, onların dinamikasını və bu amillərlə mübarizə yollarını 2
öyrənir. Xəstənin davranışı, ətraf mühitə münasibəti, yarana biləcək müxtəlif psixoloji pozuntular xəstəliyin gedişinə, müalicə prosesinə ciddi təsir göstərir. Hər hansı bir ixtisasa sahib olan həkim öz təcrübəsində nevrozlarla, somataform xəstəliklərlə qarşılaşmalı olur. Ona görə də, hər bir həkim bu xəstəlikləri yaradan psixoloji mexanizmləri bilməli və psixoloji korreksiya metodları haqda anlayışı olmalıdır. Təsadüfi deyil ki, tibbi psixologiya tibb fakültəsinin ilk kurslarından öyrənilir. Tibbi psixologiya anlayışı olmadan həkim olmaq mümkün deyil. Psixoloji qanunauyğunluqların öyrənilməsi eyni zamanda həkimlərin dünyagörüşünü də formalaşdırır. Bildiyimiz kimi, xəstəlik insana əzab verir, hətta bəzən onu həyatdan getməyə də məcbur edir. Tibbi psixologiya psixoloji yardımı və klinikada psixoloji araşdırmaların metodunu və prinsipini təkmilləşdirir. Tibbi psixologiyanın təcrübi problemi dəqiq psixopatoloji diaqnoz qoyulması, effektiv müalicədə, remissiyanın keyfiyyətinin yüksəlməsində, dərman preparatlarının təsirinin daha səmərəli olmasında öz xidmətini göstərməkdən ibarətdir. Bundan başqa o, məhkəmə, əmək ekspertizası, sosial yardım məsələlərinin həllinə də kömək edir. Tibbi psixoloqların təcrübi işlərinin əsas istiqamətlərindən biri də pozulmuş psixo-emosional halın tezliklə bərpasına çalışmaqdır. Məlumdur ki, psixosomatik xəstəliklər kimi bir sıra somatik xəstəliklər də psixi travmadan sonra yaranır. Belə xəstəliklərə hipertoniya xəstəliyi. Mədə və onikibarmaq bağırsağın xorası, müxtəlif kolitlər, hipertireoz, psoriaz, neyrodermitlər və s. aiddir. Qorxu, həyəcan, depressiya, stress mədə-bağırsaq traktının hiperfunksiyasını və ya hipofunksiyasını yaratmağa qadirdir.Mədə-bağırsaq sisteminin funksiyasının artması hiperemiya, seliyin artması və digər əlamətlərlə müşayiət olunur. Təkrar psixotravma baş verərsə, selikli qişanın eroziyası, nöqtəvari qanaxma meydana çıxa və mədə yarası formalaşa bilər. Psixoloji gərginliyə yoğun bağırsaq xüsusilə həssasdır. Mübahisə və psixi gərginləşmə anında bağırsağın hərəkəti güclənir. Depressiya anında isə əksinə, bağırsaqda hipotoniya əmələ gəlir, mayenin sorulması güclənir, bədəndə su çatışmazlığından qəbizlik əmələ gəlir. Həyəcan, gərginlik, qəfil faciəli xəbərlər, qəzalar nəbzi dəyişdirir, arterial təzyiq artır, tənəffüs tezləşir, qan dövranı sürətlənir və vegetativ funksiyalar pozulduğundan vegeto-damar distoniya xəstəliyi yaranır. 3
Dərin həyəcan hissinə qapılma meyli güclü olduqda miokard infarktına meyllik güclənir. Bu xəstəlik zamanı mənfi emosiyaların rolu artıq sübut olunmuşdur. İnfarkt zamanı ön planda ağrı, ölüm qorxusu, həyəcan, darıxmaq durur. Praktikada emosional insanların öz yaxınlarına əzab vermələri ilə də tezz- tez qarşılaşmaq olur, belə hallarda onlar özləri də iztirab keçirirlər. Şən, ünsiyyətə tez girməyi bacaran insanlar, həyati məsələlərə yumorla yanaşır, az əzab çəkir, çox yaşayırlar. ö z həkiminə inamı olan adamın xəstəliyi tez sağalır. Psixosomatik xəstəliklər qrupuna aid edilməyən, lakin psixi pozuntularla müşayiət edilən digər xəstəliklər də mövcuddur. Belə xəstəliklər zamanı psixi pozuntular heç də həmişə sadə olmur. Bir sıra hallarda, çox ciddi pozuntulara da rast gəlmək mümkündür. Məsələn, tetanus və quduzluq zamanı psixi pozuntunun dərinliyi o dərəcədə ciddi olur ki, hətta baş beyin maddəsində kobud dəyişikliklər yaranır. İntoksikasion (orqanizmin zəhərlənməsi), infeksion xəstəliklər zamanı psixi dəyişikliklər nəticəsində bu amillərin beyinə birbaşa təsiri müşahidə olunur. Xəstəlik zamanı həyəcan, qorxu, narahatçılıq xəstənin davranışında iz qoyur. Psixi dəyişkənliyin müxtəlifliyinə baxmayaraq, somatik xəstəliklərdə ümumi patoloji qanunauyğunluqlar da vardır. Somatik xəstəliklər sağlam insanlarla yanaşı inkişaf anomaliyası, psixi xəstəliyi olanlarda da yaranır. Bütün bunlardan asılı olaraq, xəstəliyin kliniki mənzərəsi, o cümlədən psixi və nevroloji əlamətləri formalaşır. Hər bir şəxs xəstəliyə özünəməxsus formada reaksiya verir. Reaksiyanın tipi premorbiddən, xüsusilə də şəxsiyyətin formalaşmasından və mədəni-etnik faktorlardan asılıdır. Fərdin çoxcəhətliliyi kimi xəstəliyə reaksiyası da müxtəlif olur. Buna görə də, somatik xəstənin psixologiyasını öyrənmək üçün onun psixofiziki durumunu öyrənmək lazımdır. Xəstəliyin subyektiv və obyektiv simptomlarından ayrı-ayrılıqda danışmaq olmaz. Xəstəliyin daxili və xarici mənzərəsini düzgün qiymətləndirmək vacib şərtdir. Xarici mənzərəyə zahiri görünüş, fizioloji, biokimyəvi, instrumental, rentgenoloji, tomoqrafik və digər müayinələrin göstəriciləri aiddir. Xəstəliyin “daxili mənzərəsi” anlayışı alman terapevti A.Qoldşeyder tərəfindən irəli sürülmüşdür. O, bunu “xəstəliyin autoplastik mənzərəsi” adlandırmışdır. A.Qoldşeyder xəstəliyin autoplastik mənzərəsinin iki mərhələsini öyrənməyə çalışmışdır: sensor (hissiyyatla bağlı) və intellektual, yəni hissiyyatın intelektual səviyyədə anlanması.
4
“Xəstəliyin daxili mənzərəsi”nin öyrənilməsinə maraq XX əsrdən başlanmışdır. Buna psixologiyanın təbabətdə tətbiq olunması səbəb olmuşdur. Nəzəri, fundamental psixologiya heç də həmişə təcrübədən, xüsusilə də kliniki təbabətdən xəbərdar deyildi. Psixologiyanın klinikada tətbiqi təqribən XX əsrin ortalarına təsadüf edir. “Xəstəliyin daxili mənzərəsi” anlayışının təcrübədə tətbiq olunmasında rus alimi R.A.Luriyenin böyük təsiri olmuşdur. Orta əsrlərdə isteriyanı xəstəlik kimi yox, şeytan əməli kimi qəbul edir, belə xəstələri isə təqib edir və hətta tonqalda yandırırdılar. Şərqdə, roma imperiyasında epilyepsiyanı müqəddəs xəstəlik hesab edir, onun Tanrı vergisi olduğu təlqin edilirdi. Sifilis və başqa zöhrəvi xəstəliklər rüsvayçılıq hesab edilir, buna görə də, onlarla lazımi tibbi mübarizə aparılmırdı. Çox vaxt bu xəstəliyi gizlətməyə çalışırdılar. Bu isə xəstəliyin geniş yayılmasına səbəb olurdu. Hal-hazırda QİŞS ətrafdakılarda qorxu, məhkum olma, damğalanma hissi oyadır və bu xəstəliyə tutulanlar dərin iztirab keçirməli olurlar. Stenokardiya, hipertoniya kimi xəstəliklərə tutulma nevrasteniya, yaxud isterik reaksiyalardan təhlükəsiz hesab edilir. Xəstəliyin daxili mənzərəsinin formalaşmasında əsas rolu pasiyentin öz sağlamlığına münasibəti oynayır. Məsələn, adi baş ağrısı, ürəkbulanma, yuxusuzluq birisi üçün normal hal kimi qəbul edildiyindən “xəstəliyin daxili mənzərəsi” formalaşmayacaq. Digərlərində isə bu əlamətlər şişin və insultun yaranma ehtimalınıln olması kimi qəbul olunur. Onlarda xəstəliyin daxili mənzərəsi tez yaranır və onlar təşviş keçirərək, həkimə müraciət edirlər. Deməli, xəstəliyin daxili mənzərəsinin formalaşmasına pasiyentin keçirdiyi hissiyyatın səviyyəsi təsir edir. Onun çoxluğu “xəstəliyin daxili mənzərəsi”nin tez və aktiv yaranmasına imkan verir. Bütün hallarda pasiyentin konstitusional durumu, onun xarakteri, emosional vəziyyəti, intellektual səviyyəsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Xəstə şəxs müvəffəqiyyətlə nəticələnən maraqlı işlə məşğul olursa, bu onu əyləndirir. Onun firavan ailəsi var, hətta ciddi xəstəliyin mövcudluğu zamanı o, daxili narahatlığı inkar edir və pessimist əhval-ruhiyyəni dəf edir. Belə olduqda xəstəliyin gedişi dəyişə bilər. əksinə, əgər xəstəlik insanı müvəffəqiyyətsizliyə düçar olduğu vaxtda yaxalayırsa, həyatın çətinliyi tamamilə başqa bir “xəstəliyin daxili mənzərəsi”ni formalaşdırır. Xəstəlik bəzən pozitiv məna kəsb edə bilər. Xəstəliyin köməyi ilə insan ona gərəkli olan dəstəyi, xüsusi münasibəti, hansısa maddi güzəştləri ala bilər. Xəstəliyə belə münasibət tez-tez uşaqlarda rast gəlinir. Xəstə uşaq bağçaya,
5
məktəbə getmir. O, yaxınlarının diqqəti ilə əhatə olunur, istədiyi şiriniyyatı, oyuncağı alır və beləliklə, xəstəliyin pozitiv inkişafı formalaşır. Təcrübi psixologiyanın klinikada tətbiqi birmənalı qarşılanmır və bir sıra problemlər meydana çıxarır. Belə problemlərdən biri də ağrı əlamətidir. Ağrı xəstəliyin xəbərdarlıq göstəricisidir. Bu –bizim orqanlarımızdan gələn siqnaldır. Ağrı hissiyatı insanın psixofiziki vəziyyətində ciddi pozuntular yaradır. Hər bir insan ağrıya özünəməxsus reaksiya verir, onu fərdi qaydada hiss edir və duyur. Bəziləri qışqırır, inildəyir, öz iztirablarını qabarıq əks etdirərək, özünü və ətrafdakıları narahat edir. Digərləri isə güclü ağrıya dözür, öz hisslərini göstərməməyə çalışırlar. Bəzən ekstremal vəziyyətdə, stress şəraitində insanlar ağrını hiss etmirlər. İdmançıların sınıqlarla, travmalarla oyunu davam etdirmələri məlum haldır. Yaxud da insan həyat üçün təhlükəli yarayla ağrını dəf edərək, bu və ya hərəkətlərlə özünə ilk yardım göstərir. Kliniki psixoloqun ağrının xarakterinin xəstəliyin diaqnostikası ilə əlaqədar olmasını bilməsi vacibdir. Baş ağrısı “dəbilqə” formasındadırsa, bu boyun və çiyin əzələlərinin patoloji prosesə qoşulmasını göstərir. Nəbzvari baş ağrısı tez- tez rast gəlinən damar pozuntusu əlamətidir. Xroniki ağrılar orqanizmin təhrif olunmuş reaksiyasını yaradır. Bir çox hallarda, pasiyent ağrıya xəstəliyin əsas əlaməti kimi baxır. “Heç bir yerim ağrımırsa, deməli sağlamam” düşünür. Kliniki psixoloqların qarşılaşdığı digər vacib məsələ - stasionarlaşdırmadır. Stasionarlaşdırma həmişə narahatçılıq, həyəcan, öz həyatı üçün qorxu yaradır. Pasiyentin əvvəllər rast gəlmədiyi şəraitə düşməsi gözlənilməz hisslərə səbəb olur. Baş ağrıları zamanı şiş və ya yaddaşın itirilməsinin mümkünlüyü qorxusu yarana bilər. Manipulyasiya aparılmamışdan əvvəl pasiyentlər yanlış diaqnoz qoyulmasından və buna müvafiq səhv müalicə aparılmasından qorxurlar. Hətta rentgenoloji müayinə, kompüter tomoqrafiyası kimi ən adi proseduralar bir çoxlarında qorxu, şüalanma və başqa hisslər yaradır. Bəzi hallarda isə belə əməliyyatlar “kanserofobiya”,”kardiofobiya”, “fanatofobiya”nın (ölüm qorxusu) yaranmasına səbəb olur. Stasionarlaşdırma zamanı bütün bunları nəzərə almaq lazımdır. Stasionarlaşdırma zamanı bütün bunları nəzərə almaq lazımdır. Belə ki, xəstəxanada qeydiyyata düşmə prosesini mümkün qədər qısa müddətdə həyata keçirmək, qəbul otağının rahatlığını təmin etmək,gərginliyi azaltmaq məqsədi isə xoş əhval-ruhiyyə yaratmaq lazımdır. Bundan əlavə, yaxşı olar ki, palatalar fərdi və ya az yerli olmaqla yanaşı xəstənin rahatçılığı təmin edilmiş 6
olsun. Stansionarda yerləşən pasiyentlər diaqnozundan və vəziyyətindən asılı olmayaraq, iztirabı və hər şeyə qarşı həssas olurlar.Ona görə də həkimlər, kiçik və orta tibb işçiləri tərəfindən onlara qarşı olan kobudluq, diqqətsizlik və etinasızlıq olduqda hətta ən yüksək keyfiyyətli müalicənin də səmərəsi azalır. Həkimə etibar etmək, onun müalicə məqsədi ilə etdiyi hər bir şeyə inanmaq müalicənin uğurla nəticələnməsində mühüm əhəmiyyətə malikdir. Dərmanlara, yeni aparatlara inam da bir psixoloji amil kimi müalicənin uğurla nəticələnməsində mühüm rol oynayır. Yeni tibbi texnika psixoloji əsaslarla tətbiq edilməlidir, çünki pasiyentlər bunu ecazkar təsir forması – “plasebo- effekt”i kimi qəbul edirlər. Həkimlə xəstənin münasibətində bir çox üsul və texnologiyalardan istifadə oluna bilər. Istənilən ixtisas sahibi olan həkim diaqnoz qoyur, müalicə təyin edir və profilaktik tədbirlər müəyyənıəşdirir. Bütün bunlar həkimlə pasiyentin qarşılıqlı ünsiyyətin mahiyyətinə, məzmununa və xarakterinə əhəmiyyətli təsir göstərir. Xəstə ilə həkim arasında müsbət ünsiyyət əlaqələrinin olması müalicənin keyfiyyətinə təsir göstərir. Həkim diqqətli dinləyici, dərin müşahidəçi, səriştəli klinisist və ünsiyyət sahəsində çox həssas olmalıdır. Xəstə ilə söhbət, müayinə rahat şəraitdə, təklikdə və çox diqqətlə aparılmalıdır. Pasiyentin verbal və qeyri-verbal söhbətlərini diqqətlə dinləmək, razılıq əlaməti olaraq baş yelləmək, adekvat suallar vermək etibar və səmimiyyət yaradır. Empatiya, hörmət,
mehribanlıq və
ruhlandırma interpersonal (şəxsiyytlərarası) münasibətlərin əsasını təşkil edir.
Endokrin pozuntulu xəstələrin psixoloji xüsusiyyətləri S.Bleyerə görə endokrin psixosindroma başqa xəstəlik nəticəsində psixi pozuntular daxildir. Müayinə zamanı bu psixi pozuntuların xüsusiyyətlərinə diqqət yetirmək vacibdir. Hipotireoz zamanı əvvəlcə sərinlik, sonra isə soyuqluq hissi yaranır və beləliklə istiyə tələbat artır. Ona görə də, belə pasiyentlər daim pəncərə və nəfəslikləri örtülü saxlamağı xahiş edir, yaxşı isinmək üçün əlavə örtük və isitqac istəyirlər. Bütün bunlar pasiyentin şıltaqlığı və ya tərsliyi deyil, yalnız ona əziyyət verən hisslərə qarşı reaksiyasıdır. Hipoqlikemiyalı xəstələrdə daima aclıq və yüksək iştaha hissi olur. Bu pasiyentlər təfəkkürün ləngiməsi ilə fərqlənirlər. Bu xüsusiyyət müayinə zamanı onlara əlavə vaxt sərf olunmasına məcburiyyət yaradır. 7
Akromeqaliya zamanı ön planda duran əlamətlərə, süstlük, yuxuculuq, emosional düşkünlük və s. aiddir. Bir sözlə, onlar özlərinə və öz yaxınlarına qarşı laqeyd olurlar. Bununla yanaşı, bu pasiyentlər dəymədüşər, əsəbi, öcəşkən (hər şeyə bəhanə axtaran, irad tutan) olurlar. Onların davranış və əhval- ruhiyyələrində tez-tez dəyişiklik müşahidə edilir. Endokrin xəstəliklər zamanı xəstəyə təsir edən əsas amillər onun xarici görünüşünün, yaxınları ilə münasibətinin dəyişməsi, uzun müddət xəstəxanada qalmasıdır. Pasiyent belə hallarda çox narahat olur. Bu narahatçılıqlar onun psixologiyasında öz əksini tapır. Şəkərli diabet – geniş yayılmış endokrin xəstəliklərdən biridir. Xəstəliyin əvvəlində davranışın və əhvali-ruhiyyənin dəyişikliyi müşahidə olunur. Xəstələr, adətən, əsəbi, emosional və yorğun olurlar. Onlar çox vaxt nədənsə narazı, dəymədüşər olduqları üçün ətrafdakılarla tez-tez münaqişələrə girməli olurlar. Belə xəstələr yaddaşın zəifləməsindən, unutqanlıqdan şikayət edirlər. Tireotoksikozun yaranmasında psixi travma böyük rol oynayır. Xəstələr daha da həyəcanlı, əsəbi, tez özündən çıxan, tələskən olurlar. Onları yuxusuzluq, yorğunluq, əmək qabiliyyətinin enməsi, əhvalın geniş miqyasda dəyişməsi, diqqətlərini cəmləyə bilməmək narahat edir. Xəstələr istiyə və fiziki gərginliyə tab gətirə bilmirlər. Onlar söhbət zamanı çox səbirsiz olurlar, fikri başa çatdırmamış asanlıqla bir mövzudan digərinə keçirlər. Belə xəstələr xəstəxanaya düşəndə, qarşıda onları gözləyən cərrahiyyə əməliyyatı ilə bağlı çox təlaş keçirirlər. Bu səbəbdən də onlar psixoloji köməyə, əməliyyatın xüsusiyyətini aydınlaşdıran psixoterapevtik müdaxiləyə ehtiyac duyurlar. Bəzən hipereozla bağlı əməliyyatdan sonra hipotireoz əlamətləri yaranır. Xəstələr süst, düşkün, ləng və laqeyd olurlar. Bu zaman əmələ gələn pozuntular əhəmiyyətsiz dəyişikliklərdən kobud psixi pozuntulara və psixozun inkişafına qədər müxtəlif dərəcələrdə ola bilər. Belə halda mütləq psixoterapevtə müraciət etmək lazımdır.
Cərrahiyyədə tibbi psixologiya Cərrahiyyə şöbəsində də psixoloji problemlərin yaranması istisna deyil, əksinə onların miqdarı çoxdur. Belə ki, əməliyyatdan qabaq klinikaya gətirilmiş insanların bir çoxu qorxu hissi keçirir. Əgər onlar burada əməliyyatı uğursuzluqla nəticələnmiş xəstə ilə rastlaşsalar, qorxu hissləri daha da artır. Həkimə inanmaq, ona etibar etmək əməliyyatın uğurla nəticələnməsi üçün başlıca amillərdən biridir. Bunu nəzərə alaraq cərrahla yanaşı kliniki psixoloq
8
əməliyyat ərəfəsində və ondan sonra pasiyentə baş çəkməli, qorxunu və həyəcanı azaltmaq və aradan qaldırmaq üçün tədbirlər aparmalı, əməliyyatın uğurla başa çatacağına inam yaratmalıdır. Əməliyyatdan sonra xəstələr adətən zəif və köməksiz olur, başqalarının köməyinə ehtiyacları olduğu üçün özlərini narahat hiss edirlər. Xəstələrə əməliyyatın nəticəsi haqqında məlumat vermək, onlarda inam yaratmaq, ən başlıcası isə ağrıları azaltmaq lazımdır. Çünki psixi pozuntuların əmələ gəlməsində ağrı sindromu həlledici rol oynayır.
Patoloji prosesin müxtəlif inkişaf mərhələlərində onkoloji xəstələrin psixologiyasında bir sıra xüsusiyyətlər qeyd olunur. Hələ diaqnozu müəyyənləşənə qədər onkoloji xəstəliyin ilkin mərhələsində psixoloji dəyişikliklər somatik xəstəliklərdə olduğu kimi inkişaf edir və şəxsin fərdi keyfiyyətlərindən asılı olur. “Qəti diaqnoz” qoyulandan sonra onkoloji xəstələrin psixologiyası dəyişilir. Onların psixologiuyasının dəyişməsinin bir səbəbi də daxili orqanların funksional pozuntularının olmasıdır. Beləliklə, bu xəstələr mütəəssir olur, ətrafdakılardan uzaqlaşır, heç nəyə sevinə bilmirlər. Hərdən xilas xatirinə yalan ifadələr də işlətmək olar. Ancaq həkim hər bir halda pasiyentinə ümid, həyatla mübarizə arzusu yaratmalıdır ki, o, bütün gücünü və daxili imkanlarını səfərbər edib, müalicəni uğurla nəticələnməsinə şərait yaratsın. Bəzən ümidsiz vəziyyətlərdə mənfi nəticələr müşahidə olunur, lakin buna baxmayaraq, həkim hər bir vəziyyətdə ağrını ardan qaldırmağa, iztirabları yüngülləşdirməyə və nikbinhisslər oyatmağa çalışmalıdır. Ümumi somatik, herontoloji, cərrahi, onkoloji və digər klinikalarda həkimlər tez-tez yaşlı insanların psixoloji problemləri ilə rastlaşırlar. Psixoloqların işi belə xəstələrə illər keçdikcə cavan və sağlam olmayacaqlarını, müəyyən mərhələyə qədər qüvvələrinin sərf olunacağını izah etməkdən ibarət olmalıdır. Hal-hazırda psixoloqlar ölümcül xəstələrlə də işləyirlər. Qərbin bir çox tibbi-psixoloji xidmətinin işi daha çox ölümcül və sağalmaz xəstələrlə məşğul olmağa yönəlmişdir. Məsələn, xospislərdə aparılan işlər. Bu iş həkimdən və psixoloqlardan xüsusi psixoloji hazırlıq və yüksək şəxsi keyfiyyətlər tələb edir.
Pediatriya, mamalıq və ginekologiyada tibbi-psixoloji problemlər 9
Hamiləlik fizioloji bir prosesdir. Ancaq o,qadın orqanizmində bir sıra dəyişikliklər yaradır. Bəzi hallarda, bu dəyişikliklər toksikoz və nevrozlaşma formasında, müxtəlif somatik pozuntularla özünü göstərir. Qadının hamiləliyə münasibəti bir sıra amillərlə - sosial, iqtisadi, mənəvi, etik, o cümlədən qadının öz şəxsiyyət problemləri ilə bağlı olur. Hamiləlik arzuolunan və arzuolunmaz ola bilər ki, bu da özünəməxsus problemlər yaradır. Bəzən hamiləliyin əvvəlində əsəbilik, müxtəlif iylərə qarşı həssaslıq, bəzi qidalardan çəkinmək, yuxuculluq, yorğunluq və s. əlamətlər yarana bilər. Ürəkbulanma və qusma hamiləlik toksikozu üçün xarakterikdir. Toksikozun bir çox səbəbləri vardır. Onlardan ən əhəmiyyətli psixogen amillərdir. Qadınların əksəriyyətində hamiləlik heç bir dəyişkənlik yaratmır. Doğuş gərgin fiziki və psixi güc tələb edir. Buna görə də hamiləlik, xüsusən də doğuşqabağı dövrdə təcrübi hazırlıq məşğələlərinin keçirilməsi hamilə qadınların doğuş ağrılarından qorxusunu, ümumiyyətlə, mənfi emosiyaları kənarlaşdırmağa, onların doğuş prosesində fəal iştirak etməsinə kömək edir. Doğuşdan sonrakı dövrdə qadın uşağa qulluq etməlidir. Depressiv əlamətlər vegetativ, emosional dəyişikliklərə müşayiət olunaraq, bir neçə gündən 3-4 aya qədər davam edə bilər. Bu halları aradan qaldırmaq üçün psixoloji korreksiya, psixoterapevtik müdaxilə və fiziki kömək tələb olunur. Qadınlar psixoloji cəhətdən klimaks dövrünə hazırlamaq da mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bu dövrdə qadın əsəbi və yorğun olur, yuxusu pozulur, i. Qabiliyyəti azalır, əhvalı dəyişkən (çox vaxt məyus) olur. Pasiyentlər müxtəlif somatik şikayətlər və vegetativ pozuntularla həkimə müraciət edirlər. Pasiyentlər ginekoloji cərrahiyyə əməliyyatlarına hazırlayarkən də bir sıra psixoloji problemlər meydana çıxır. Belə ki, qadın bir daha ana olmayacağını və əməliyyatdan sonra qadın kimi yararsız hala düşəcəyini düşünərək, bu prosesə pis münasibət göstərir. Belə pasiyentlərlə psixoterapevtik söhbətlər kənar şəxslərin iştirakı olmadan, təklikdə aparılmalıdır. Yüklə 206,77 Kb. Dostları ilə paylaş:
|