FəNN: makroiQTİsadiyyat

Dünya təsərrüfatının ikinci mərhələsi dünya sosialist təsərrüfa­tının meydana gəlməsi olmuşdur. Bunun bünövrəsi 1917-ci ildə bolşe­viklərin iqtisadi cəhətdən geridə qalmış Rusiyada hakimiyyəti zorla ələ keçirmələri nəticəsində dünyada qüvvələr nisbətinin dəyişməsi və keçmiş Sovet Ittifaqının güclü hərbi və iqtisadi qüvvəyə çevrilməsi ilə qoyulmuşdur. Ikinci dünya müharibəsinin gedişində isə bir sıra ölkə­lər­də yaranmış obyektiv və subyektiv amillərdən istifadə edən "mütərəqqi" qüvvələr hakimiyyətə gəldikdən sonra, onlar da Çar Ru­siyasının yolu ilə getmiş və beləliklə də "dünya sosialist təsərrüfatı" meydana gəl­miş­dir. Lakin möhkəm təməl üzərində qurulmamış bu "dün­ya təsərrüfatı" uzun müddət yaşaya bilməmiş və 1990-cı illərin əvvəl­lərində tarix mey­da­nında nüfuzdan düşüb dağılmışdır.

Buradan aydın olur ki, dünya kapitalist təsərrüfatı hazırda ye­ganə hakim təsərrüfatdır, ümumdünya təsərrüfatı onun bazasında for­malaşır və inkişaf edir. Bu, onunla izah edilir ki, dünyanın bütün öl­kə­ləri az və ya çox dərəcədə beynəlxalq əmək bölgüsünə (BƏB) daxil­dirlər və müasir ETI-nin təsiri ilə onun daha da dərinləşməsi iqtisadi əla­qələrin genişlənməsini sürətləndirir. Hər bir ölkənin iqtisadi müba­dilədə iştirak etməsi isə ona öz tələbatını daha tam və az xərclə ödəməyə imkan verir. Və bu əsas üzərində BƏB-in bütün iştirakçılarında qarşı­lıqlı əlaqələrin inkişaf etdiril-məsinə və deməli, iqtisadi əməkdaşlığa ma­raq yaradır. Bəs, beynəlxalq əmək bölgüsü nədir?

Beynəlxalq əmək bölgüsü, əmək bölgüsünün ən yük-sək for­ma­sıdır. BƏB dedikdə, ayrı-ayrı ölkələrin müəyyən məhsul növlərinin isteh­salı sahəsində ixtisaslaşmaları və həmin məhsulları öz aralarında müba­dilə etmələri nəzərdə tutulur. BƏB ilk dəfə XX əsrin əvvəllərində bey­nəlxalq kapitalist əmək bölgüsü formasında meydana gəlmişdir.

BƏB-in əsasını dünya bazarı və ölkələr arasındakı iqtisadi mü­na­sibətlərin digər formaları təşkil edir. Onun inkişaf etməsinin əsas sə­bə­­bi isə bütün bəşəriyyət üçün ümumi olan elmi-texniki tərəqqinin qa­nu­nauyğunluqlarıdır. Başqa sözlə, dünya birliyinə daxil olan ölkələr öz aralarında elmi-texniki, ən yeni məhsul növləri istehsalı, elmi-tədqi­qat­la­rın və konstruktor işlərinin nəticələrinin mübadiləsi sa­hə­sində əməkdaşlıq etməyə maraqlıdırlar. Müasir dövrdə nəinki isteh­sal dairə­sində, həmçinin elmi fəaliyyət sahəsində də əmək bölgüsünün zəruriliyi meydana çıxır. BƏB-ə coğrafi amillər, ayrı-ayrı regionlarda bu və ya di­gər təbii ehtiyatla-rın olması da təsir göstərir. Müasir şəraitdə ən kəs­kin vaxt-larda bir-birinə elektrik enerjisi verməklə energetika ehtiyat­la­rından, habelə dəniz və okeanların sərvətindən səmərəli isti­fa­də etmək sahəsində də ölkələrin öz aralarında iqtisadi əməkdaşlığa gir­mə­ləri im­kanları meydana gəlmişdir.