Фирузя мяммядли

çu, - çü
şəkilçilərdən istifadə edilir.
 
Bu
 
şəkilçi
 
rus dilində 
işlənən
 
traktorist, 
kolxoznık 
strelok, 
jeleznedarojnik, lyotçik, prizivnik, tankist və 
s. 
kimi sözlərdə işlənən
 
-ist, -çik
,
-lo k
 
şəkilçilərini 
əvəz edir. Dilimizə rus dilindən keçən
 traktor
(çu), 

---

558 
Фирузя Мяммядли 
kolxoz
(çu) sözləri 
-çu 
şəkilçilərinin artrılması ilə 
işlənir.
Düzəltmə söz
 
kimi formalaşan kalkalarda 
nəzərə
 
çarpan bu cəhət onları aşağıdakı
 
kimi 
qruplaşdırmağa imkan vcrir: 
1. 
Alınma sözlə
 -çı, -çi, -çu, -çü 
şakilçilərinin 
birləşməsindən 
əmələ 
gələnlər: 
traktor
+çu,
 
kolxoz+çu, 
kran+çı, 
piano+çu, 
klarnet+çi, 
kombayn+çı, liftçi, hektar+çı 
və s.
2.
Kalka edilərək 
-çı, 
-çi, 
-çu, 
-çü 
şəkilçilərinin əlavəsi ilə işlənən sözlər: 
nişan+çı, 
çağırış+çı, təyyarə+çi, əmək+çi, sərhəd+çi, 
beynəlmiləl+çi (lik). 
3.
Kalka edilmiş sadə sözlə düzəltmə sözün 
birləşməsindən 
əmələ 
gələn 
sözlər:
 
jeleznedorojnik-dəmir+yolçu, pyatiletka-beş+illik. 
b)
Sintaktik üsulla 
kalka edilən sözlər 
aşağıdakı kimi formalaşır: 
1)
Birincı tərəfi mənsubiyyət şəkilçisı qəbul 
etmiş iki sözün birləşməsindən:
Samokritika - 
özünütənqid.
2)
İkinci növ təyini söz birləsməsi 
formulunda kalka edilənlər: 
trudoden-əməkgünü, 
prodovolstvennaya 
proqramma-ərzaq proqramı, trudovaya dissiplina-
əmək intizamı
, 
kor ma vaya
yedintsa-yem vahidi
və s,
 
3)
İki sadə sözün birləşməsı yolu ilə kalka 
edilənlər:
protivotankovoy-əleyhtank, kontrolnıye 

---

559 
Сечилмиш ясярляри 
lX 
sıfrı - kantrol rəqəmlər, iskustvenniy sputnik-süni 
peyk, radio apparat-radio cihaz; 
4)
feli sifət tərkibi formulunda kalka edilənlər: 
plisos – 
tozsoran. 
Bunlardan əlavə qrammatik yolla söz yaratma 
modelində kalka edilən sözlər:
-
ici; -ucu 
şəkilçili: 
xolodelnik- soyuducu, priemnik - qəbuledici, 
r
adiopriyemnik – radioqəbuledici,
və
 
s.
 
kımi də for-
malaşdırılmışdır. 
B) Semanik üsulla yaranan kalkalar. 
Semantik üsulla yaranan kalkalara daha çox 
məcazi məna əsasında əmələ galənlər daxildir. 
Professor N.Xudiyevin fikrincə, belə kalkalar 
obyekti ifadəetmə xüsusiyyətinə görə normativ 
mənalı kalkalardan fərqlənir. (9,208). Belə ki, 
burada obyekt bir, ifadə vasitələri müxtəlif ola 
bilər. (9.205) Bu obyektə aid olan bir neçə ifadə 
vasitəsi emosional xüsusiyyətlərinə görə bir-
birindən seçilir. Onların emosiannallığında məcazi 
mənalılıq daha çox rol oynayır. Bu cür kalkalar 
elm
 
və texnikanın ən yüksək nailiyyətlərinə aid 
məfhumları ifadə etmək məqsədi ilə işlədilir. 
Bunlardan 
kosmos, kosmonavtika, elektrotexnika
ilə əlaqədar olan məcazi mənalı kalkalar xüsusilə 
səciyyəvidir. Məsələn: 
Evlərin qapısında göz qırpa-qırpa yanan 
elektrik lampası deyil, mənim misralarımdır.
(S.Rüstəm) 

---

560