Fiskal siyosat soliq byudjet

4. Fiskal siyosatning rivojlanishida jahon tajribasi.
Rivojlangan mamlakatlarda soliq siyosatining muhim yo`nalishi soliq imtiyozlarini taqdim etish, foydadan soliq stavkasining pasaytirilishi hisoblanadi. Buyuk Britaniyada kichik korxonalar foydasiga nisbatan pasaytirilgan 24 foizlik stavkada soliq solinadi. Bu stavka boshqa korxonalar uchun 33 foiz qilib belgilangan. Frantsiya soliq qonunchiligida kichik biznes sub`ektlari uchun soddalashtirilgan va umumbelgilangan soliqlarni to`lash rejimlari joriy qilingan. Mikrofirma va kichik korxonalar soddalashtirilgan soliq tizimiga o`tishlari uchun yillik tovar aylanmasi bo`yicha me`yor belgilangan bo`lib, shu me`yor doirasida tovar aylanmasiga ega bo`lgan korxonalargina soddalashtirilgan tartibda soliq to`laydilar. Bu tizimga o`tgan korxonalar QQSdan ozod qilinganlar.Umumbelgilangan tartibda soliq to`lovchi yuridik shaxslar foydasiga solinadigan soliq ularning oladigan sof foydasidan undriladi va asosiy stavkasi 33,3% qilib belgilangan. Kichik biznes sub`ektlari uchun 15 foizli stavka amal qiladi. Lekin shuni ham ta`kidlash joizki, soliq imtiyozi hisobiga bo`sh qolgan mablag` korxonaning ustav kapitalini oshirishga va ishlab chiqarishni kengaytirishga yo`naltirilish lozim. Yaponiyada korxonalar daromad (korporativ) solig`ini to`laydilar. Korxonalar daromad solig`i stavkasi daromadlilik darajasi va ustav jamg`armasi miqdoriga qarab belgilanadi. Ko`rinib turibdiki, Yaponiyada kichik korxonalarga korporatsiya solig`i bo`yicha amaldagi 30 foizli stavka o`rniga pasaytirilgan 22 foizli stavkalar joriy etilgan. Korporatsiya bo`yicha pasaytirilgan stavkalarning qo`llanilishi uchun, birinchi navbatda ushbu korxonaning ustav jamg`armasi miqdori cheklangan, ikkinchi navbatda, uning yillik daromadi miqdori mezon qlib olingan. Agar korxonaning ustav jamg`armasi 100,0 mln. yendan kam bo`lsada, tovar aylanmasi 8,0 mln yendan yuqori bo`lsa, imtiyozli stavkadan foydalanish huquqiga ega bo`lmaydi.
Rossiyada kichik biznes sub`ektlari uchun soddalashtirilgan soliq tizimi 2003 yil 1 yanvardan boshlab qo`llanila boshlangan. Korxonalar va tadbirkorlar faoliyati ixtiyoriy ravishda qonunchilikda belgilangan uchta asosiy mezonga mos kelgan taqdirda soddalashtirilgan soliq tizimiga o`tishlari mumkin. Ya`ni korxonaning 9 oylik daromad miqdori 15 mln rubldan yuqori bo`lmasligi, korxonada ishlovchilar soni 100 kishidan ko`p bo`lmasligi hamda asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar qoldiq qiymati 100 mln rubldan yuqori bo`lmasligi lozim. Ushbu tizim soliq to`lovchilari bir qancha soliqlar va yig`imlar o`rniga yagona soliq to`laydilar. Jami daromad yoki xarajatlarga kamaytiriluvchi daromad yagona soliqning ob`ekti hisoblanadi. Yagona solqning stavkasi jami daromaddan 6% va xarajatlarga kamayuvchi daromaddan 15 % miqdorida belgilangan. Ushbu tartibni korxonalar yoki tadbikorlar ixtiyoriy ravishda tanlash huquqiga egalar. Daromaddan chegiriluvchi xarajatlar soliq kodeksida belgilab qo`yilgan. Shuningdek, Rossiyada kichik va xususiy biznes uchun quyidagi imtiyozlar joriy etilgan. Qishloq xo`jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish va qayta ishlash, oziqovqat mahsulotlari ishlab chiqarish, xalq iste`mol mollari, qurilish materiallari, tibbiyot texnikasi, dori-darmon ishlab chiqarish, uy-joy, ijtimoiy hamda ishlab chiqarish ob`ektlri qurish bilan shug`ullanuvchi kichik va xususiy korxonalar birinchi 2 yil davomida soliq to`lamaydilar. AQSHda federal darajadagi eng yuqori korporatsiya solig`i bilan bir qatorda (hozirgi kunda bu soliq 35 foizni tashkil qiladi) kichik va xususiy korxonalar uchun 15 va 25 foizlik stavkalardan foydalaniladi. AQSH va Rossiya Fedratsiyasida byudjet daromadlari tarkibida kichik va xususiy biznes korxonalari to`laydigan soliq korxonalar foydasidan undiriladigan soliq tarkibida hisobga olinadi. Xitoyda kichik va o`rta korxonalarda xodimlar soni 500 kishidan oshmaydi. 2000 yilga borib bu mamlkatda kichik va o`rta korxonalar soni 9 mln dan oshib ketdi. Bunday korxonalar jami sanoat maxsulotining 60 foizini ishlab chiqarmoqda va dvlat xazinasiga umumiy soliqlar yig`imining 40 foizdan ko`prog`ini tushirib, mamlakat mehnatga layoqatli aholisining 75 foizini ish bilan ta`minlamoqda. XXRda kichik va o`rta korxonalar tadbirkorlik faoliyati uchun tadbirkorlik solig`ini to`laydilar. Bu soliqni korxona va fuqarolr ham to`laydi. Soliq ob`ekti yalpi tushum hisoblanadi.
Xitoyda kichik va o`rta biznesni bunday jadal rivojlanib, mamlakat iqtisodiyotida muhim o`rin tutishi, uning davlat tomonidan qo`llabquvvatlanishidan iborat oqilona siyosat natijasidir. Bu iqtisodiy siyosat quyidagi tadbirlarni amalga oshirishda namoyon bo`ladi:
 Texnologiya sohasidagi yangiliklarning ishlab chiqarishag joriy ejetilishi va mehnat samaradorligining oshrilishi;
 Kichik va o`rta korxonalrni texnologiyalar bilan yangilashga qaratilgan maxsus fondning yaratilishi;
 Moliya imtiyozlari berilish va soliq yukining kamaytirilishi.
Kichik biznes sub`ektlarini soliqqa tortishda xorijiy mamlakatlar tajribasi ko`rsatishicha, kichik biznes sub`ektlarini aniqlash mezonlariga faoliyat turiga qarab ishchilar soni, yillik daromadi, kapital qo`yilmalari miqdori ham qo`shilgan.
Yuqorida ko`rib o`tilgan mamlakatlar amaliy tajribalardan ko`rinib turibdiki, kichik biznes sub`ektlari uchun foyda solig`i bo`yicha pasaytirilgan soliq stavkalari joriy etilishi kichik biznes sub`ektlarining moliyaviy barqarorlik darajsini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi va o`z navbatida, kichik biznesning mamlakatda yanada jadallik bilan rivojlaniishga zamin yaratadi. Bu esa moliyasoliq siyosatining samarali olib borilayotganligidan dalolat beradi.