Fizik a fanida n nazoratishi

1	2	3	4	5	6	7	8	9
10

Ishning bajarilishi.
3. rasmdagi chizma bo‘yicha asboblarni ulab zanjir yig‘iladi.
1. TG dan chiqishda 100 Hz va 10 V bo‘ladigan holga to‘g‘rilanadi.
2. Multimetrlarni o‘zgaruvchan kuchlanishni o‘lchaydigan va o‘lchash diapazoni
20 V bo‘lgan holatga o‘tkaziladi va ularni parallel holda kondensatorga
va g‘altakka ulanadi.
3. Kalitni ulab, kondensatorga (Uc) va g‘altakka (UL) ulangan multimetr
ko‘rsatishlari yozib olinadi. Bunda Uc > UL bo‘lishiga e’tibor beriladi.
4. Generator chiqishidagi o‘zgaruvchan tok chastotasini 10 Hz dan oshirib
borib, Uc va UL lar yozib boriladi.
5. Tajribani Uc = UL bo‘lgunga qadar davom ettiriladi. Natijalari jadvalga .


6. Uc = UL shart bajariladigan hol uchun 2πvL = _π dan zanjirning
rezonansz chastotasi hisoblanadi v_r = π² . Hisoblab topilgan chastotaning
qiymati tajribada aniqlangan chastota qiymati bilan solishtiriladi.

Tajriba №	TG chastotasi, Hz	Uc, V	UL, V
1.
2.

7*. Tajribani yana chastotani orttirib takrorlanadi.

8. Kondensatordagi Uc va induktiv g‘altakdagi UL kuchlanishlarning generator
chastotasiga bog‘liqlik grafigi chiziladi.
1. Induktivlik ortganda zanjirdagi tok kuchi oldin ortib, keyin kamaydi. Bunday o‘zgarishning sababi nimada?
2. Sig‘im ortganda zanjirdagi tok kuchi oldin ortib, keyin kamaydi. Bunday o‘zgarishning sababi nimada?
3. Agar induktiv g‘altak ichiga o‘zak kiritila boshlaganda kondensatordagi,
induktiv g‘altakdagi va aktiv qarshilikdagi kuchlanish tushuvlari o‘zgaradi. Sababi nimada?




Ishning bajarilishi. Asboblar o‘rnatiladigan qurilma (6) ustiga millimetrli
mashtabga ega bo‘lgan uzun chizg‘ich (3) o‘rnatiladi. Uning bitta uchiga
o‘rtasida tirqishi (5) bo‘lgan qora ekran (4) joylashtiriladi. Qora ekranda millimetrli
mashtabli qisga chizg‘ich mahkamlangan. Qora ekran uzun chig‘ich
bo‘ylab siljiy oladigan holatda o‘rnatiladi. Uzun chizg‘ichning ikkinchi uchidagi
tutqich (2) ga difraksion panjara (1) o‘rnatiladi. Yorug‘lik manbayi ishga
tushiriladi. Panjara va tirqish orqali yorug‘lik manbayiga qaralsa, tirqishning
ikkala tomonida difraksion spektrlarning birinchi, ikkinchi va h.k. tartiblari
ko‘rinadi. Tirqishli chizg‘ichni yoki difraksion panjarani uzun chizg‘ich
bo‘ylab surib, birinchi tartibdagi qizil nur shkaladagi butun son ro‘parasiga
keltiriladi. Tirqishdan tanlangan nurgacha bo‘lgan masofa y ni aniqlab olinadi
(4.19-rasm). So‘ngra difraksion panjaradan tirqishli chizg‘ichgacha bo‘lgan
masofa x ni o‘lchab olinadi. Bunda y << x ekanligidan sinφ ≈ tgφ deb olinadi. ^{tgφ =y/x} ekanligini hisobga olib (4–8) formuladan yorug‘likning to‘lqin
^{uzunligi hisoblanadi:}

(4–9)
bunda: λ – yorug‘lik nuri to‘lqin uzunligi, d – panjara doimiysi. Tajribani ikkinchi va uchinchi tartibdagi qizil nur uchun o‘tkaziladi. Shunga o‘xshash tajribalarni chap tomonda joylashgan spektrlar uchun bajariladi. O‘lchash va hisoblash natijalari quyidagi jadvalga yoziladi.

Nur rangi	x, mm	y, mm	n, spektr tartib raqami	λ, nm	λo‘rt, nm	Δλ = |λo‘rt–Δλ|	Δλo‘rt	Nisbiy xatolik Enis = =Δλo‘rt /λo‘rt

№3 Laboratoriya ishi
Yoritilganlikning yorug‘lik kuchiga bog‘liqligi


Ishning maqsadi. Yoritilganlikning, yorug‘lik manbayi, yorug‘lik kuchiga bo‘liqligini eksperimental ravishda tekshirish.
Kerakli asbob va jihozlar. Yoritilganlik qonunlarini o‘rganadigan qurilma, yorug‘lik manbayi, lyuksmetr, o‘lchov tasmasi yoki chizg‘ich.
1  2  3
^{O O'}



r

r
1 2
4.32-rasm.


Ishning bajarilishi. Ishni bajarish qurilmasining chizmasi 4.32-rasmda keltirilgan. Bunda 1- va 3-yorug‘lik kuchi ma’lum bo‘lgan cho‘g‘lanma tolali lampochkalar. 2-lyuksmetrning fotoelementi.

1. 
   1-lampochkani kuchlanishi o‘zgartiriladigan tok manbayiga ulanadi. 2-lampochkani esa nominal kuchlanishli (lampochkaga yozilgan) tok manbayiga ulanadi. 1-lampochkadan lyuksmetrgacha bo‘lgan r1 masofa
   

o‘lchab olinadi. 1-lampochkaga 40 V kuchlanish beriladi. Lyuksmetrda uning hosil qilgan yoritilganligi (E1) aniqlanadi. 1-lampochka o‘chirilib, 2-lampochka yoqiladi. Luksmetr 2-lampochkaga qaratiladi r2 masofa o‘zgartirilib, lyuksmetr ko‘rsatishi E1 ga teng bo‘lgan joyda qoldiriladi.

2. 
   =
   
3. 
   

formulada I₁ = I₂ , birinchi lampochkaning 40 V

kuchlanishdagi yorug‘lik kuchi hisoblab topiladi. 1-lampochkaga berilgan kuchlanishni 80 V, 120 V, 160 V, 200 V ga o‘zgartirib, unga mos kelgan E2, E3, E4 va E5 lar aniqlanib jadvalga yoziladi.

r1 = const.

Tajriba t/r	1-lampochka kuchlanishi, V	r2, m	E, lx	I, kd
1.	40
2.	80
3.	120
4.	160
5.	200

3. Tajriba natijalariga ko‘ra, yoritilganlikning yorug‘lik manbayi yorug‘lik

kuchiga bog‘liqlik Ee = f(Ie) grafigi tuziladi.
4*. 1-lampochkaga nominal kuchlanish berilib, 2-lampochka o‘chiriladi. r1 ni o‘zgartirib, unga mos kelgan yoritilganlik, lyuksmetrdan yozib olinadi.

Olingan natijalarning o‘rtacha qiymati, absolut va nisbiy xatoliklar hisoblanadi.

Natijalarni o‘ng va chap tomonlar uchun solishtiriladi.
1. Tajribalarning aniqligi spektrning tartib raqami ortib borishi bilan
qanday o‘zgaradi?
2. Difraksion panjara davrining ortib borishi o‘lchashlar aniqligiga
qanday ta’sir ko‘rsatadi?
3. Tajribani monoxromatik nur (lazer nuri) bilan o‘tkazilsa, qanday
manzara ko‘rinadi?
4. Oq nur bilan tajriba o‘tkazilsa, difraksion manzara markazida nima
sababdan oq polosa hosil bo‘ladi?


Ishning natijasi:
:
Xulosa