Fizika” fani bo’yicha
Dipolning elektrik momenti
Yüklə 3,46 Mb.
|
|
Dipolning elektrik momenti
+Vektor kattalik bo‘lib miqdoran zaryadning yelka L (orisidagi masofaga) ko’paytmasi bilan aniqlanadi va yo’nalishi manfiy zaryaddan musbatga yo’nalgan bo’ladi -Ular bir jinsli maydonda dipolning xar bir zaryadiga ta’siri bilan aniqlanadi -U dipolning elektrik momenti va elektrik maydon kuchlanganligi vektor ko’paytmasiga teng Elektrik dipolda juft kuch paydo bo’ladi: -Vektor kattalik bo’lib miqdoran zaryadning yelka L (orasidagi masofaga) ko’paytmasi bilan aniqlanadi va yo’nalishi manfiy zaryaddan musbatga yo’nalgan bo’ladi +Ular bir jinsli maydonda dipolning xar bir zaryadiga ta’siri bilan aniqlanadi -U dipolning elektrik momenti va elektrik maydon kuchlanganligi vektor ko’paytmasiga teng Bir jinsli elektrik maydonda dipolga aylantiruvchi moment ta’sir qiladi: -Vektor kattalik bo‘lib miqdoran zaryadning yelka L (orasidagi masofaga) ko’paytmasi bilan aniqlanadi va yo’nalishi manfiy zaryaddan musbatga yo’nalgan bo’ladi -Ular bir jinsli maydonda dipolning xar bir zaryadiga ta’siri bilan aniqlanadi + U dipolning elektrik momenti va elektrik maydon kuchlanganligi vektor ko’paytmasiga teng Qutblangan molekulalarga ega bo’lgan dielektriklar: +Molekulalari assimetrik tuzilishga ega, ya’ni musbat va manfiy zaryadlarning og’irlik markazlari bir - biriga assimetrik mos kelmaydi. Bunday dielektriklarda molekulalari tashqi maydon bo‘lmaganda ham dipol momentiga ega bo‘ladi -molekulalari simmetrik tuzilishga ega bo’lgan ya’ni tashqi maydon bo’lmaganda musbat va manfiy zaryadlarning og’irlik markazlari bir - birlariga mos tushadi bunda dipol momentlari nolga teng bo’ladi Tashqi maydon ta’sirida qarama - qarshi zaryadlar bir -biriga nisbatan siljiydi va molekula dipol momentiga ega bo’ladi -Molekulalari ion tuzilishga ega moddalar kiradi. Bunday moddalarning tuzilishi turli ishorali ionlarning batartib takrorlanadigan fazoviy panjaradan iborat va ularni bir - biri tomon siljigan ikki xil ion panjaralarining sistemalari deb qarash mumkin Qutblanmagan molekulalarga ega bo’lgan dielektriklar: -Molekulalari assimetrik tuzilishga ega, ya’ni musbat va manfiy zaryadlarning og’irlik markazlari bir - biriga mos bunday di elektriklarda molekulalari tashqi maydon bo’lmaganda ham dipol momentiga ega bo’ladi +Molekulalari simmetrik tuzilishga ega bo’lgan ya’ni tashqi maydon bo’lmaganda musbat va manfiy zaryadlarning og’irlik markazlari bir - birlariga mos tushadi bunda dipol momentlari nolga teng bo’ladi Tashqi maydon ta’sirida qarama - qarshi zaryadlar bir -biriga nisbatan siljiydi va molekula dipol momentiga ega bo’ladi -Molekulalari ion tuzilishga ega moddalar kiradi bunday moddalarning tuzilishi turli ishorali ionlarning batartib takrorlanadigan fazoviy panjaradan iborat va ularni bir - biri tomon siljigan ikki xil ion panjaralarining sistemalari deb qarash mumkin Kristallik dielektriklar: -Molekulalari simetrik tuzilishga ega, ya’ni musbat va manfiy zaryadlarning og’irlik markazlari bir - biriga mos bunday dielektriklarda molekulalari tashqi maydon bo’lmaganda ham dipol momentiga ega bo’ladi -molekulalari simmetrik tuzilishga ega bo’lgan ya’ni tashqi maydon bo’lmaganda musbat va manfiy zaryadlarning og’irlik markazlari bir - birlariga mos tushadi bunda dipol momentlari nolga teng bo’ladi Tashqi maydon ta’sirida qarama - qarshi zaryadlar bir- biriga nisbatan siljiydi va molekula dipol momentiga ega bo’ladi +Molekulalari ion tuzilishga ega moddalar kiradi bunday moddalarning tuzilishi turli ishorali ionlarning batartib takrorlanadigan fazoviy panjaradan iborat va ularni bir - biri tomon siljigan ikki xil ion panjaralarining sistemalari deb qarash mumkin Dielektrikni pollyarizatsiya (qutblanish) holatini baholash uchun polyarizatsiya vektori (yoki qutblanganlik) kattaligi kiritiladi: +U birlik hajmdagi barcha molekulalarning elektrik momentlarining yig’indisi bilan hisoblanadi -U qo’yilgan elektr maydoni kuchlanganligiga to’g’ri proparsional -U dielektriklarning elektr maydonida qutblanish qobiliyatini miqdoran tavsiflofchi o’lchamsiz kattalik bo’lib, dielektrikning vakuumdagi maydon kuchlanganligini necha marta kuchsizlantirishini ko’rsatadi Izotrop dielektriklar uchun qutublanganlik: -U birlik hajmdagi barcha molekulalarning elektrik momentlarining yig’indisi bilan hisoblanadi +U qo’yilgan elektr maydoni kuchlanganligiga to’g’ri praporsional -U dielektriklarning elektr maydonida qutublanish qobiliyatini miqdoran tavsiflofchi o’lchamsiz kattalik bo’lib, dielektrikning vakuumdagi maydon kuchlanganligini necha marta kuchsizlantirishini ko’rsatadi Nisbiy dielektrik singdiruvchanlik: -U birlik hajmdagi barcha molekulalarning elektrik momentlarining yig’indisi bilan hisoblanadi -U qo’yilgan elektr maydoni kuchlanganligiga to’g’ri proparsional +U dielektriklarning elektr maydonida qutiblanish qobilyatini miqdoran tavsiflofchi o’lchamsiz kattalik bo’lib, dielektrikning vakuumdagi maydon kuchlanganligini necha marta kuchsizlantirishini ko’rsatadi Chiqish ishi: +Bu elektronlarni metall sirti yuzasidan vakuumga uzib chiqarishdagi yuza kuchlariga qarshi bajaradigan ishi -Bu metalldan chiqish ishiga teng yoki undan ortiq energiya beradigandagi elektronlarning metalldan chiqishi -potensiallar farqi 1 volt bo’lgandagi maydondan elektron zaryadini o’tishida maydon kuchlariga qarshi bajargan ishi Elektronlar emissiyasi: -Bu elektronlarni metall sirti yuzasidan vakuumga uzib chiqarishdagi yuza kuchlariga qarshi bajaradigan ishi +Bu metallga chiqish ishiga teng yoki undan ortiq energiya beradigandagi elektronlarning metalldan chiqishi -Bu potensiallar farqi 1 volt bo’lgandagi maydondan elektron zaryadini o’tishida maydon kuchlariga qarshi bajargan ishi 1 elektronnovoltga (1 ev) teng chiqish ishi: -Bu elektronlarni metall sirti yuzasidan vakuumga uzib chiqarishdagi yuza kuchlariga qarshi bajaradigan ishi -Bu metallga chiqish ishiga teng yoki undan ortiq energiya beradigandagi elektronlarning metalldan chiqishi +Bu potensiallar farqi 1 volt bo’lgandagi maydondan elektron zaryadini o’tishida maydon kuchlariga qarshi bajargan ishi Elektronlar emissiyasi: +Bu metallardagi elektronlarga chiqish ishini bajara oladigan energiya berilgandagi elektronlarini bir qismini metallni tark etishi -Bu qizitilgan elektronlarning metallarini chiqarishi –yorug’lik kuchi ta’sirida moddalardan elektronlarini chiqarilishi Termoelektron emissiya: -Bu metallardagi elektronlarga chiqish ishini bajara oladigan energiya berilgandagi elektronlarini bir qismini metallni tark etishi +Bu qizitilgan metallardan elektronlarning chiqishi -yorug’lik kuchi ta’sirida moddalardan elektronlarini chiqarilishi Fotoelektron emissiya: -Bu metallardagi elektronlarga chiqish ishini bajara oladigan energiya berilgandagi elektronlarini bir qismini metallni tark etishi -Bu qizitilgan elektronlarning metallarini chikarishi +yorug’lik kuchi ta’sirida moddalardan elektronlarini chiqarilishi Gazlar ionizatsiyasi: +atom va molekulalardan elektronlarning uzulishi jarayoni, ya’ni musbat va manfiy zaryadlangan ionlarni paydo bulishi -Gazlardan elektr tokini o’tish jarayoni -Ionlarning neytral atom yoki molekulalarga aylanish jarayoni Gaz razryadi -: -Gaz ionizatsiyasi atom va molekulalardan elektronlarning uzulishi jarayoni, ya’ni musbat va manfiy zaryadlangan ionlarni paydo bo’lishi +Gazlardan elektr tokini o’tish jarayoni -Ionlarning neytral atom yoki molekulalarga aylanish jarayoni Rekombinatsiya: -Gaz ionizatsiyasi atom va molekulalardan elektronlarning uzulishi jarayoni, ya’ni musbat va manfiy zaryadlangan ionlarni paydo bulishi -Gazlardan elektr tokini utish jarayoni +Ionlarning neytral atom yoki molekulalarga aylanish jarayoni Nomustaqil zaryad: +Gazda tokning tashki ionlashtiruvchi ta’sirida vujudga keluvchi razryad, ya’ni elektr o’tkazuvchanlik -tashqi ionizatorning ta’siri tugaganidan keyin ham davom etadigan gaz razryadi (elektr o’tkazuvchanligi) -Bu moddaning alohida holati bo’lib, elektronlarning konsentratsiyasi musbat ionlarning konsentratsiyasiga taxminan teng bo’lgan kuchli ionlashgan gaz Mustaqil zaryad: -Gazda tokning tashqi ionlashtiruvchi ta’sirida vujudga keluvchi razryad, ya’ni elektr o’tkazuvchanlik +tashqi ionizatorning ta’siri tugaganidan keyin ham davom etadigan gaz razryadi (elektr o’tkazuvchanligi) -Bu moddaning alohida holati bo’lib, elektronlarning konsentratsiyasi musbat ionlarning konsentratsiyasiga taxminan teng bo’lgan kuchli ionlashgan gazni Plazma: -Gazda tokning tashqi ionlashtiruvchi ta’sirida vujudga keluvchi razryad , ya’ni elektr o’tkazuvchanlik -tashqi ionizatorning ta’siri tugaganidan keyin ham davom etadigan gaz razryadi (elektr o’tkazuvchanligi) +Bu moddaning alohida holati bo’lib, elektronlarning konsentratsiyasi musbat ionlarning konsentratsiyasiga taxminan teng bo’lgan kuchli ionlashgan gazni holati Elektrolitlar: +Erituvchida eriganda ionlarga ajraladigan moddalar bo’lib, ularda elektr toki ion o‘tkazuvchanligi bilan xarakterlanadi -Erituvchi ta’sirida erigan modda molekulalarini musbat va ma’nfiy zaryadlarngan ionlarga ajralishi -Elektrolitdan tok o‘tganda tarkibiga kiruvchi moddalarning elektrodlarda ajralib chiqishi -Elektrolitlardan tok o‘tganda ionlarga dissotsiatsiyalangan molekulalar sonining moddadagi molekulalarning umumiy soniga nisbati Elektrolitik dissotsiatsiya: -Erituvchida eriganda ionlarga ajraladigan moddalar bo’lib, ularda elektr toki ion o’tkazuvchanligi bilan xarakterlanadi +Erituvchi ta’sirida erigan modda molekulalarini musbat va manfiy zaryadlarngan ionlarga ajralishi -Elektrolitdan tok o‘tganda tarkibiga kiruvchi moddalarning elektrodlarda ajralib chiqishi -Elektrolitlardan tok o‘tganda ionlarga dissotsiatsiyalangan molekulalar sonining moddadagi molekulalarning umumiy soniga nisbati Elektroliz: -Erituvchida eriganda ionlarga ajraladigan moddalar bo’lib, ularda elektr toki ion o’tkazuvchanligi bilan harakterlanadi -Erituvchi ta’sirida erigan modda molekulalarini musbat va manfiy zaryadlarngan ionlarga ajralishi +Elektrolitdan tok o‘tganda tarkibiga kiruvchi moddalarning elektrodlarda ajralib chiqishi -Elektrolitlardan tok o‘tganda ionlarga dissotsiatsiyalangan molekulalar sonining moddadagi molekulalarning umumiy soniga nisbati Dissotsiatsiyalanish darajasi: -Erituvchida eriganda ionlarga ajraladigan moddalar bo’lib, ularda elektr toki ion o’tkazuvchanligi bilan harakterlanadi -Erituvchi ta’sirida erigan modda molekulalarini musbat va ma’nfiy zaryadlarngan ionlarga ajralishi -Elektrolitdan tok o‘tganda tarkibiga kiruvchi moddalarning elektrodlarda ajralib chiqishi +Elektrolitlardan tok o‘tganda ionlarga dissotsiatsiyalangan molekulalar sonining moddadagi molekulalarning umumiy soniga nisbati Elektroliz uchun Faradeyning birinchi qonuni: +m = kq eki m = kJt -K = 1/F*A/n - m = 1/F*A/n*q Elektroliz uchun Faradeyning ikkinchi qonuni: m = kq yoki m = kJt + K = 1/F*A/n m = 1/F*A/n*q Elektroliz uchun Faradeyning uchinchi umumlashgan qonuni: m = kq eki m = kJt K = 1/F*A/n + m = 1/F*A/n*q Elektroliz uchun Faradeyning birinchi qonuni: +elektrodda ajralib chiqadigan moddani massasi elektrolitdan o’tgan zaryad miqdoriga proporsional -Moddani elektrokimyoviy ekvivalenti uning atom massasini valentlik nisbatiga to’g’ri proporsinol -Elektrolizda elektrodda ajralib chikadigan massa moddaning kimyoviy ekvivalentiga teng bo’lishi uchun elektrolitdan o’tishi kerak bo’lgan zaryad miqdorini ko’rsatadi Elektroliz uchun Faradeyning ikkinchi qonuni: -elektrodda ajralib chiqadigan moddani massasi elektrolitdan o’tgan zaryad mikdoriga proporsional +Moddani elektrokimyoviy ekvivalenti uning atom massasini valentlik nisbatiga to’g’ri proporsinol -Elektrolizda elektrodda ajralib chiqadigan massa moddaning kimyoviy ekvivalentiga teng bo’lishi uchun elektrolitdan o’tishi kerak bo’lgan zaryad miqdorini ko’rsatadi Faradeyning elektroliz uchun umumlashgan qonuni: -elektrodda ajralib chikadigan moddani massasi elektrolitdan o’tgan zaryad miqdoriga proporsional -Moddani elektrokimyoviy ekvivalenti uning atom massasini valentlik nisbatiga to’g’ri proporsinol +Elektrolizda elektrodda ajralib chiqadigan massa moddaning kimyoviy ekvivalentiga teng bo’lishi uchun elektrolitdan o’tishi kerak bo’lgan zaryad miqdorini ko’rsatadi Elektrodinamika -: +Fizikaning bir bulimi bo’lib, unda elektromagnit ta’sirlar o’rganiladi -Qo‘zg‘almas elektrik zaryadlarning xossalari va ta’sirlashuvi o’rganiladi -Tok kuchi va zichlikning vaqt utishi bilan o’zgarmas bo’lib qolishi, ya’ni zaryadlarning tartibli harakat tezligining o’zgarmasligi Elektrostatika -: -Fizikaning bir bo’limi bo’lib, unda elektromagnit ta’sirlar o’rganiladi +o’zgarmas elektrik zaryadlarning xossalari va ta’sirlashuvi o’rganiladi -Tok kuchi va vaqt o’tishi bilan uzgarmas bo’lib qolishi, ya’ni zaryadlarning tartibli harakat tezligining o’zgarmasligi O’zgarmas tok -: -Fizikaning bir bulimi bo’lib, unda elektromagnit ta’sirlar urganiladi -qo'zgalmas elektrik zaryadlarning xossalari va ta’sirlashuvi o’rganiladi +Tok kuchi va zichlikning vaqt utishi bilan o’zgarmas qolishi, ya’ni zaryadlarning tartibli harakat tezligining o’zgarmasligi Elektrik zaryad -: +Elektromagnit ta’sirini aniqlovchi elementar zarrachaning xarakteristikasi -Xar xil muxitlarda o’z zaryadlariga ega bo’lgan elektronlar, onlar va boshqa zaryadli zarrachalar -Moduli buyicha elektron (yoki proton) zaryadiga karrali bo’lgan zaryad miqdori, ya’ni e=1.6*10-19kl -o’lchamlarini shu zaryadning ta’sir kilish nuqtasiga bo’lgan masofaga nisbatan hisobga olmasa ham bo’ladigan zaryadlangan modda Zaryadlarni tashuvchi moddiy obektlar -: -Elektromagnit ta’sirini aniqlovchi elementar zarrachaning xarakteristikasi +Har xil muxitlatda uz zaryadlariga ega bo’lgan elektronlar, ionlar va boshqa zaryadli zarrachalar -Moduli bo’yiga elektron (yoki proton) zaryadiga karrali bo’lgan zaryad miqdori, -o’lchamlarini shu zaryadning ta’sir qilish nuqtasiga Har xil muxitlatda o’z zaryadlariga ega bo’lgan elektronlar, ionlar va boshqa zaryadli zarrachalar: +Moduli bo’yiga elektron (yoki proton) zaryadiga karrali bo’lgan zaryad miqdori, ya’ni e=1.6*10-19kl -O’lchamlarini shu zaryadning ta’sir kilish nuktasiga bo’lgan masofaga nisbatan xisobga olmasa ham bo’ladigan zaryadlangan modda Nuqtaviy zaryad - -Elektromagnit ta’sirini aniklovchi elementar zarrachaning xarakteristikasi -Har xil muhitlatda o’z zaryadlariga ega bo’lgan elektronlar, ionlar va boshqa zaryadli zarrachalar -Moduli buyiga elektron (yoki proton) zaryadiga karrali bo’lgan zaryad miqdori +o’lchamlarini shu zaryadning ta’sir kilish nuqtasiga bo’lgan masofaga nisbatan hisobga olmasa ham bo’ladigan zaryadlangan modda Elektromagnit ta’sirlashuv deb: +elektrik zaryadlangan zarrachalar yoki mikroskopik zaryadlangan moddalar ortasidagi uzaro ta’sir -materiyaning bir formasi bo’lib, bu orqali zaryadlangan zarrachalar yoki moddalarning elektromagnit o’zaro ta’siri namoyon bo’ladi -Elektromagnit maydonning bir ko’rinishi bo’lib, uning asosiy xususiyatlaridan biri shuki, unda bu maydon elektrik zaryadlar yoki zaryadlangan moddalar tomnidan yaratiladi, hamda ular bu ob’ektlarga harakatda yoki harakatsiz bo’lishidan qat’iy nazar ta’sir ko’rsatadi -Elektromagnit maydonning bir ko’rinishi bo’lib, ular tokli o’tkazgichlar, elektrik zaryadlangan zarrachalar va moddalarning harakati, hamda magnitlangan moddalar va o’zgaruvchan elektr maydoni ta’sirida vujudga keladi Elektromagnit maydoni deb: -elektrik zaryadlangan zarrachalar yoki mikroskopik zaryadlangan moddalar o’rtasidagi o’zaro ta’sir +materiyaning bir formasi bo’lib, bu orqali zaryadlangan zarrachalar yoki moddalarning elektromagnit o’zaro ta’siri namoyon bo’ladi -Elektromagnit maydonning bir ko’rinishi bo’lib, uning asosiy xususiyatlaridan biri shuki, unda bu maydon elektrik zaryadlar eki zaryadlangan moddalar tomonidan yaratiladi, hamda ular bu ob’ektlarga harakatda yoki harakatsiz bo’lishidan qat’iy nazar ta’sir ko’rsatadi -Elektromagnit maydonning bir ko’rinishi bo’lib, ular tokli o’tkazgichlar, elektrik zaryadlangan zarrachalar va moddalarning harakati, hamda magnitlangan moddalar va o’zgaruvchan elektr maydoni ta’sirida vujudga keladi Elektrik maydon deb: -elektrik zaryadlangan zarrachalar eki mikroskopik zaryadlangan moddalar o’rtasidagi o’zaro ta’sir -materiyaning bir formasi bo’lib, bu orqali zaryadlangan zarrachalar yoki moddalarning elektromagnit o’zaro ta’siri namoyon bo’ladi +Elektromagnit maydonning bir ko’rinishi bo’lib, uning asosiy xususiyatlaridan biri shuki, unda bu maydon elektrik zaryadlar eki zaryadlangan moddalar tomonidan yaratiladi, hamda ular bu obyektlarga harakatda yoki harakatsiz bo’lishidan qat’iy nazar ta’sir ko’rsatadi -Elektromagnit maydonning bir ko’rinishi bo’lib, ular tokli o’tkazgichlar, elektrik zaryadlangan zarrachalar va moddalarning harakati, hamda magnitlangan moddalar va o’zgaruvchan elektr maydoni ta’sirida vujudga keladi Magnit maydon deb: -elektrik zaryadlangan zarrachalar yoki mikroskopik zaryadlangan moddalar o’rtasidagi o’zaro ta’sir -materiyaning bir formasi bo’lib, bu orqali zaryadlangan zarrachalar yoki moddalarning elektromagnit o’zaro ta’siri namoyon bo’ladi -Elektromagnit maydonning bir ko’rinishi bo’lib, uning asosiy xususiyatlaridan biri shuki, unda bu maydon elektrik zaryadlar yoki zaryadlangan moddalar tomonidan yaratiladi, hamda ular bu ob’ektlarga harakatda yoki harakatsiz bo’lishidan qat’iy nazar ta’sir ko’rsatadi +Elektromagnit maydonning bir ko’rinishi bo’lib, ular tokli o’tkazgichlar, elektrik zaryadlangan zarrachalar va moddalarning harakati, hamda magnitlangan moddalar va o’zgaruvchan elektr maydoni ta’sirida vujudga keladi O’tkazgichlar - bu shunday moddalarki: +Bunda butun hajm bo’yicha erkin zaryad tashuvchilar mavjud bo’ladi -bunda amalda erkin elektronlar, ya’ni erkin zaryad tashuvchilar mavjud emas -ular o’tkazgich va dielektriklar orasida turuvchi Dielektriklar - bu shunday moddalarki: -bunda butun hajm bo’yicha erkin zaryad tashuvchilar mavjud bo’ladi +bunda amalda erkin elektronlar, ya’ni erkin zaryad tashuvchilar mavjud emas -ular o’tkazgich va dielektriklar orasida turuvchi Yarim o’tkazgichlar - bu shunday moddalarki: -bunda butun hajm bo’yicha erkin zaryad tashuvchilar mavjud bo’ladi -bunda amalda erkin elektronlar, ya’ni erkin zaryad tashuvchilar mavjud emas +ular o’tkazgich va dielektriklar orasida turuvchi Kulon konuni; +ikkita nuqtaviy zaryadlarning o’zaro ta’sir kuchi shu zaryadlar modullarining ko’paytmasiga to’g’ri proporsional va ular orasidagi masofaga teskari proporsional -yopiq sistemada elektrik zaryadlarning algebraic yigindisi o’zgarmas -vektor kattalikka ega bo’lgan kuch xarakteristikasi bo’lib, u berilgan maydonda nuqtaviy zaryadga ta’sir qilayotgan kuchning shu zaryad miqdori bilan xarakterlanadi -elektr maydon kuchlanganligi E bo’lgan maydondagi q zaryadga ta’siri Zaryadlarning saqlanish qonuni: -ikkita nuqtaviy zaryadlarning o’zaro ta’sir kuchi shu zaryadlar modullarining ko’paytmasiga to’g’ri proporsional va ular orasidagi masofaga teskari proporsional +yopiq sistemada elektrik zaryadlarning algebraic yig’indisi o’zgarmas -vektor kattalikka ega bo’lgan kuch xarakteristikasi bo’lib, u berilgan maydonda nuqtaviy zaryadga ta’sir qilayotgan kuchning shu zaryad miqdori bilan xarakterlanadi -elektr maydon kuchlanganligi bo’lgan maydondagi q zaryadga ta’siri Elektr maydon kuchlanganligi: -ikkita nuqtaviy zaryadlarning o’zaro ta’sir kuchi shu zaryadlar modullarining ko’paytmasiga to’g’ri proporsional va ular orasidagi masofaga teskari proporsional -yopiq sistemada elektrik zaryadlarning algebraic yig’indisi o’zgarmas +vektor kattalikka ega bo’lgan kuch xarakteristikasi bo’lib, u berilgan maydonda nuqtaviy zaryadga ta’sir qilayotgan kuchning shu zaryad miqdori bilan xarakterlanadi -elektr maydon kuchlanganligi bo’lgan maydondagi q zaryadga ta’siri Kuch: -ikkita nuqtaviy zaryadlarning o’zaro ta’sir kuchi shu zaryadlar modullarining ko’paytmasiga to’g’ri proporsional va ular orasidagi masofaga teskari proporsional -yopiq sistemada elektrik zaryadlarning algebraic yigindisi o’zgarmas -vektor kattalikka ega bo’lgan kuch xarakteristikasi bo’lib, u berilgan maydonda nuqtaviy zaryadga ta’sir qilayotgan kuchning shu zaryad miqdori bilan xarakterlanadi +elektr maydon kuchlanganligi E bo‘lgan maydondagi q zaryadga ta’siri Elektr zaryadining SI dagi birligi: +1 Kl=1 A*1 sek -1A =1 Kl/sek -1V=1J/Kl -1N=kg*m/s2 Butun hajm bo’yicha elektr zaryadini erkin o’tkazuvchi moddalar o’tkazgichlar deyiladi. Ular quydagi guruhlarga bo’linadi: A) metallar - ularda zaryad (erkin elektronlar) ko’chganda kimyoviy o’zgarish ro’y bermaydi V) eritmalar - ularda zaryad kuchish kimeviy o’zgarishlarga olib keladi S) moddalar - ularda zaryad kuchishi ruy bermaydi +1 AV -2 VS -3 SA -4 VSA Elektr maydonining kuchlanganligi -: +Elektr maydonining ma’lum nuqtasidagi musbat zaryadlangan birlik zaryadga ta’sir kuchi -S yuza orqali o’tuvchi elektr maydon kuchlanganlik vektorining kuch chiziqlari soni -ixtyoriy ko’rinishga ega bo’lgan yopiq yuza bo’yicha o’tuvchi elektr maydon kuchlanganlik vektori oqimining muxitning dielektrik singdiruvchanligiga ko‘paytmasi shu yuza ichidagi zaryadlarning algebraik yigindisiga teng -elektr maydon kuchlanganligi E bo‘lgan maydondagi q zaryadga ta’siri Kuchlanganlik vektor oqimi: -Elektr maydonining ma’lum nuqtasidagi musbat zaryadlangan bir kulon jismga ta’sir kuchi +S yuza orqali o’tuvchi elektr maydon kuchlanganlik vektorining kuch chiziqlari soni -Vakuumdagi ixtyoriy ko’rinishga ega bo’lgan yopiq yuza bo’yicha o’tuvchi elektr maydon kuchlanganlik vektori oqimi shu yuza ichidagi zaryadlarning algebraik yig’indisini elektrik o’zgarmas E ga nisbatiga teng - elektr maydon kuchlanganligi E bo‘lgan maydondagi q zaryadga ta’siri Ostrogradskiy Gauss teoremasi: -Elektr maydonining ma’lum nuqtasidagi musbat zaryadlangan bir kulon jismga ta’sir kuchi -S yuza orqali o’tuvchi elektr maydon kuchlanganlik vektorining kuch chiziqlari soni +ixtyoriy ko’rinishga ega bo’lgan yopiq yuza bo’yicha o’tuvchi elektr maydon kuchlanganlik vektori oqimining muhitning dielektrik singdiruvchanligiga ko‘paytmasi shu yuza ichidagi zaryadlarning algebraik yigindisiga teng -elektr maydon kuchlanganligi E bo‘lgan maydondagi q zaryadga ta’siri Elektrostatik maydon energetik xarakteristikasi qilib, uning potensiali tushiniladi. Bu skalyar kattalik: +son jihatdan birlik musbat zaryadning ma’lum bir nuqtasidagi potensial energiyasi WP ga teng -son jiatdan birlik musbat zaryadni boshlang’ich va oxirgi nuqtalari orasida harakati natijasida elektrostatik maydon kuchlarini bajargan ishiga teng -son jihatdan kuch chiziqlarining birlik uzunligiga to’g’ri keladigan potensial o’zgarishiga teng -elektr maydon kuchlanganligi E bo‘lgan maydondagi q zaryadga ta’siri Potensiallar farqi (yoki kuchlanish): -son jihatdan birlik musbat zaryadning ma’lum bir nuqtasidagi potensial energiyasi Wp ga teng +son jihatdan birlik musbat zaryadni boshlang’ich va oxirgi nuqtalari orasida harakati natijasida elektrostatik maydon kuchlarini bajargan ishiga teng -son jihatdan kuch chiziqlarining birlik uzunligiga to’g’ri keladigan potensial o’zgarishiga teng -elektr maydon kuchlanganligi E bo‘lgan maydondagi q zaryadga ta’siri Kuchlanganlik va potensiallar farqi orasidagi bog’lanish, bunda ixtiyoriy nuqtadagi maydon kuchlanganligi: -son jihatdan birlik musbat zaryadning ma’lum bir nuqtasidagi potensial energiyasi Wp ga teng -son jihatdan birlik musbat zaryadni boshlang’ich va oxirgi nuqtalari orasida harakati natijasida elektrostatik maydon kuchlarini bajargan ishiga teng +son jihatdan kuch chiziqlarining birlik uzunligiga to’g’ri keladigan potensial o’zgarishiga teng -elektr maydon kuchlanganligi E bo‘lgan maydondagi q zaryadga ta’siri Potensiallar farqi (yoki kuchlanish) SI da: -1kl=1A*1sek -1A=1Kl/sek +1v=1J/Kl -1N=kg*m/s2 O‘zgarmas elektr tok kuchi: +J=q/t -j=J/S -E=A/q -J=U/R Tok zichligi: -J=q/t +j=J/S -E=A/q -J=U/R Elekrt yurituvchi kuch (EYUK): - J=q/t -j=J/S +ε=A/q -J=U/R Tok kuchi: +elektr tokining miqdoriy o’lchovi bo’lib, o’tkazgichning ko’ndalang kesim yuzasidan vaqt birligida o’tuvchi elektr zaryadi bilan aniqlanadigan skalyar kattalik -vektor kattalik bo’lib, uning moduli tok kuchining,zaryadlarning tartibli harakati yo’nalishiga perpendikulyar bo’lgan yuzaga nisbati -zaryadi 1 kulon bo‘lgan musbat zaryad tashuvchilarning butun zanjir bo’ylab ko’chirishda tashqi kuchlar bajaradigan ishi -elektr maydon kuchlanganligi E bo‘lgan maydondagi q zaryadga ta’siri Tok zichligi: -elektr tokining miqdoriy o’lchovi bo’lib, o’tkazgichning ko’ndalang kesim yuzasidan vaqt birligi o’tuvchi elektr zaryadi bilan aniqlanadigan skalyar kattalik +vektor kattalik bo’lib, uning moduli tok kuchining, zaryadlarning tartibli harakati yo’nalishiga perpendikulyar bo’lgan yuzaga nisbati -birlik musbat elektr zaryadini butun zanjir bo’ylab ko’chirishda tashqi kuchlar bajaradigan ishi -elektr maydon kuchlanganligi E bo‘lgan maydondagi q zaryadga ta’siri Manbaning elektr yurituvchi kuchi (EYUK): -elektr tokining miqdoriy o’lchovi bo’lib, o’tkazgichning ko’ndalang kesim yuzasidan vaqt birligi o’tuvchi elektr zaryadi bilan aniqlanadigan skalyar kattalik - vektor kattalik bo’lib, uning moduli tok kuchining, zaryadlarning tartibli harakati yo’nalishiga perpendikulyar bo’lgan yuzaga nisbati +zaryadi 1 kulon bo‘lgan musbat zaryad tashuvchilarning butun zanjir bo’ylab ko’chirishda tashqi kuchlar bajaradigan ishi -elektr maydon kuchlanganligi E bo‘lgan maydondagi q zaryadga ta’siri Tok kuchi birligi qilib, SI da: +I= 1amper(A)=1kulon(kl)/sek -j= 1A/m2 -E= 1volt(V) -1N=kg*m/s2 Zanjirni bir qismi uchun Om qonuni: +J=U/R -R=U/J -J=E/R+r -F=ma Kuchlanish birligi: -I= 1amper(A)=1kulon(kl)/sek -j= 1A/m2 +E= 1volt(V) -1N=kg*m/s2 Zanjirni bir qismi uchun Om qonuni: +o’tkazgichdagi tok kuchi uning uchlaridagi kuchlanishga to’g’ri proporsional va o’tkazgich qarshiligiga teskari proporsional -kuchlanish 1v bo’lganda, o’tkazgich orkali 1A tok o’tgandagi shu o’tkazgich qarshiligi kattaligi -zanjirdagi tok kuchi shu zanjirdagi EYUK ga to’g’ri proporsional va zanjirning ichki va tashqi qarshiliklar yig’indisiga teskari proporsional -elektr maydon kuchlanganligi E bo‘lgan maydondagi q zaryadga ta’siri Qarshilik birligi Zanjirining elektr qarshiligi elektrik xarakteristi-kalardan biri bo’lib, u om larda o’lchanadi 1 Om qarshilik kattaligi deb: - o’tkazgichdagi tok kuchi uning uchlaridagi kuchlanishga to’g’ri proporsional va o’tkazgich qarshiligiga teskari pro porsional + kuchlanish 1v bo’lganda, o’tkazgich orkali 1A tok o’tgandagi shu o’tkazgich qarshiligi kattaligi - zanjirdagi tok kuchi shu zanjirdagi EYUK ga to’g’ri proporsional va zanjirning ichki va tashqi qarshiliklar yig’indisiga teskari proporsional -elektr maydon kuchlanganligi E bo‘lgan maydondagi q zaryadga ta’siri To’la zanjir uchun Om qonuni: - o’tkazgichdagi tok kuchi uning uchlaridagi kuchlanishga to’g’ri proporsional va o’tkazgich qarshiligiga teskari proporsional - kuchlanish 1v bo’lganda, o’tkazgich orkali 1A tok o’tgandagi shu o’tkazgich qarshiligi kattaligi + zanjirdagi tok kuchi shu zanjirdagi EYUK ga to’g’ri proporsional va zanjirning ichki va tashqi qarshiliklar yig’indisiga teskari proporsional -elektr maydon kuchlanganligi E bo‘lgan maydondagi q zaryadga ta’siri SI da qarshilik o’lchov birligi: +1om=1v/a -1Simens(sm)=1 / Om =1a/v -1 om*m=1om*1m2/m -1Sm/m=1/1om*m SI da o’tkazuvchanlikni o’lchov birligi: -1 om=1v/a +1Simens(Sm)=1/ Om=1a/v -1 om*m=1om*1m2/m -1 Sm/m=1/1om*m SI da solishtirma qarshilik o’lchov birligi: -1om=1v/a -1Simens(sm)=1/ Om =1a/v +1 om*m=1om*1m2/m -1 Sm/m=1/1om*m SI da solishtirma o’tkazuvchanlik o’lchov birligi: -1om=1v/a -1Simens(sm)=1 Om-1=1a/v -1om*m=1om*1m2/m +1 Sm/m=1/1om*m; Kirxgofning birinchi qoidasi: +zanjirning tugunlarida uchrashayotgan tok kuchlarining algebraik yig’indisi nolga teng -zanjirning ixtyoriy yopiq konturi uchun tok kuchlarini ularning mos qarshilik-lariga ko’paytmasining algebraik yig’indisi shu konturdagi barcha EYUK larning algebraik yig’indisiga teng -vaqt birligi ichida tok kuchining bajargan ishi -o’tkazgichdan tok o’tganda ajralib chiqadigan issiqlik miqdori tok kuchiga, o’tkazgichdan o’tish vaqtiga va undagi kuchlanishga to’g’ri proporsional Kirxgofning ikkinchi qoidasi: - zanjirning tugunlarida uchrashyotgan tok kuchlarining algebraik yig’indisi nolga teng + zanjirning ixtyoriy yopiq konturi uchun tok kuchlarini ularning mos qarshilik-lariga ko’paytmasining algebraik yig’indisi shu konturdagi barcha EYUK larning algebraik yig’indisiga teng - vaqt birligi ichida tok kuchining bajargan ishi -o’tkazgichdan tok o’tganda ajralib chiqadigan issiqlik miqdori tok kuchiga, o’tkazgichdan o’tish vaqtiga va undagi kuchlanishga to’g’ri proporsional Elektr tok quvvati: - zanjirning tugunlarida uchrashyotgan tok kuchlarining algebraik yig’indisi nolga teng - zanjirning ixtyoriy yopiq konturi uchun tok kuchlarini ularning mos qarshilik-lariga ko’paytmasining algebraic yig’indisi shu konturdagi barcha EYUK larning algebraik yig’indisiga teng + vaqt birligi ichida tok kuchining bajargan ishi - o’tkazgichdan tok o’tganda ajralib chiqadigan issiqlik miqdori tok kuchiga, o’tkazgichdan o’tish vaqtiga va undagi kuchlanishga to’g’ri proporsional Joul - Lens qonuni: - zanjirning tugunlarida uchrashyotgan tok kuchlarining algebraik yig’indisi nolga teng - zanjirning ixtyoriy yopiq konturi uchun tok kuchlarini ularning mos qarshilik-lariga ko’paytmasining algebraik yig’indisi shu konturdagi barcha EYUK larning algebraik yig’indisiga teng - vaqt birligi ichida tok kuchining bajargan ishi + o’tkazgichdan tok o’tganda ajralib chiqadigan issiqlik miqdori tok kuchiga, o’tkazgichdan o’tish vaqtiga va undagi kuchlanishga to’g’ri proporsional Optika: +yorug’lik hodisalari va qonunlari ,yorug’likning tabiati ,hamda uning modda bilan o’zaro ta’sirini o’rganuvchi fizikaning bir bo’limi -yorug’lik to’lqinlari yorug’lik manbai atrofidagi fazoga energiya tarqatadi. SHu yorug‘lik energiyasini o’lchash usulini o’rganuvchi bo’lim -yorug’likning to’g’ri chiziq bo’ylab tarqalishi qaytish va sinish qonunlarini o‘rganuvchi bo’lim -Bunda difraksiya ,interferensiya ,yorug’likning qutblanishi kabi optik hodisalar yorug’likning to’lqin nazariyasi nuqtai nazaridan tahlilini o‘rganadi. Fotometriya: - yorug’lik hodisalari va qonunlari ,yorug’likning tabiati ,hamda uning modda bilan o’zaro ta’sirini o’rganuvchi fizikaning bir bo’limi + yorug’lik to’lqinlari yorug’lik manbai atrofidagi fazoga energiya tarqatadi. SHu yorug‘lik energiyasini o’lchash usulini o’rganuvchi bo’lim -yorug’likning to’g’ri chiziq bo’ylab tarqalishi qaytish va sinish qonunlarini o’rganuvchi bo’lim - Bunda difraksiya ,interferensiya ,yorug’likning qutblanishi kabi optik hodisalar yorug’likning to’lqin nazariyasi nuqtai nazaridan taxlilini o‘rganadi. Geometrik optika: - yorug’lik hodisalari va qonunlari ,yorug’likning tabiati ,hamda uning modda bilan o’zaro ta’sirini o’rganuvchi fizikaning bir bo’limi - yorug’lik to’lqinlari yorug’lik manbai atrofidagi fazoga energiya tarqatadi. SHu yorug‘lik energiyasini o’lchash usulini o’rganuvchi bo’lim + yorug’lik ning to’g’ri chiziq bo’ylab tarqalishi qaytish va sinish qonunlarini o’rganuvchi bo’lim - Bunda difraksiya ,interferensiya ,yorug’likning qutblanishi kabi optik hodisalar yorug’likning to’lqin nazariyasi nuqtai nazaridan taxlilini o‘rganadi. To’lqin optikasi: - yorug’lik hodisalari va qonunlari ,yorug’likning tabiati ,hamda uning modda bilan o’zaro ta’sirini o’rganuvchi fizikaning bir bo’limi - yorug’lik to’lqinlari yorug’lik manbai atrofidagi fazoga energiya tarqatadi. SHu yorug‘lik energiyasini o’lchash usulini o’rganuvchi bo’lim - yorug’lik ning to’g’ri chiziq bo’ylab tarqalishi qaytish va sinish konunlarini o’rganuvchi bo’lim + Bunda difraksiya ,interferensiya ,yorug’likning qutblanishi kabi optik hodisalar yorug’likning to’lqin nazariyasi nuqtai nazaridan tahlilini o‘rganadi. molekulyar optika: - yorug’lik hodisalari va qonunlari ,yorug’likning tabiatib,hamda uning modda bilan o’zaro ta’sirini o’rganuvchi fizikaning bir bo’limi - yorug’lik ning to’g’ri chiziq bo’ylab tarqalishi qaytish va sinish qonunlarini urganuvchi bo’lim - Bunda difraksiya ,interferensiya ,yorug’likning qutblanishi kabi optik hodisalar yorug’likning to’lqin nazariyasi nuqtai nazaridan taxlilini o‘rganadi + yorug’lik bilan muhit orasidagi o’zaro ta’sirini o’rganadi. Bunda yorug’lik dispersiyasi, yorug’lik ni yutilishi va sochilishi, spektral analizning nazariy asoslari tahlil qilinadi Kvant optikasi: - yorug’lik hodisalari va qonunlari ,yorug’likning tabiati ,hamda uning modda bilan o’zaro ta’sirini o’rganuvchi fizikaning bir bo’limi - yorug’lik to’lqinlari yorug’lik manbaidan atrofidagi fazoga energiya tarqatadi. SHu yorug‘lik energiyasini o’lchash usulini o’rganuvchi bo’lim - yorug’lik ning to’g’ri chiziq bo’ylab tarqalishi qaytish va sinish qonunlarini o’rganuvchi bo’lim + yorug’lik bilan muxit orasidagi o’zaro ta’sirini o’rganadi. Bunda yorug’lik dispersiyasi, yorug’lik ni yutilishi va sochilishi, spektral analizning nazariy asoslari tahlil qilinadi Yorug’lik o’zi eltadigan energiya nuqtai nazaridan bir qator kattaliklar bilan xarakterlanadi. Bu kattaliklardan yoru’glik oqimi: +vaqt birligi ichida tashilayotgan nurlanish quvvati bilan o’lchanadigan kattalik - yorug’lik oqimining bu oqim tarqalyotgan fazoviy burchak kattaligiga nisbati bilan o’lchanadigan kattalik - yorug’lik oqimining o’zi tushayotgan sirt yuzasiga nisbati bilan o’lchanadigan kattalik - yorug’lik manbaining yuza birligidan barcha yo’nalishlar bo’yicha nurlanyotgan oqimiga son jihatdan teng bo’lgan kattalik Manbaning yorug’lik kuchi: -vaqt birligi ichida tashilyotgan nurlanish quvvati bilan o’lchanadigan kattalik + yorug’lik oqimining bu oqim tarqalyotgan fazoviy burchak kattaligiga nisbati bilan o’lchanadigan kattalik - yorug’lik oqimining o’zi tushayotgan sirt yuzasiga nisbati bilan o’lchanadigan kattalik - yorug’lik manbaining yuza birligidan barcha yo’nalishlar bo’yicha nurlanyotgan oqimiga son jihatdan teng bo’lgan kattalik Yoritilganlik: - vaqt birligi ichida tashilyotgan nurlanish quvvati bilan o’lchanadigan kattalik - yorug’lik oqimining bu oqim tarqalyotgan fazoviy burchak kattaligiga nisbati bilan o’lchanadigan kattalik + yorug’lik oqimining o’zi tushayotgan sirt yuzasiga nisbati bilan o’lchanadigan kattalik - manba sirtining yuzaga birligidan ma’lum yo’nalishda yuzaga normal ravishda chiqyotgan yorug’lik nuriga son jihatdan teng bo’lgan kattalik Yorqinlik: - vaqt birligi ichida tashilyotgan nurlanish quvvati bilan o’lchanadigan kattalik - yorug’lik oqimining bu oqim tarqalyotgan fazoviy burchak kattaligiga nisbati bilan o’lchanadigan kattalik - yorug’lik oqimining o’zi tushayotgan sirt yuzasiga nisbati bilan o’lchanadigan kattalik + yorug’lik manbaining yuza birligidan barcha yo’nalishlar bo’yicha nurlanyotgan oqimiga son jihatdan teng bo’lgan kattalik Ravshanllik: -vaqt birligi ichida tashilyotgan nurlanish quvvati bilan o’lchanadigan kattalik - yorug’lik oqimining bu oqim tarqalyotgan fazoviy burchak kattaligiga nisbati bilan o’lchanadigan kattalik - yorug’lik oqimining o’zi tushayotgan sirt yuzasiga nisbati bilan o’lchanadigan kattalik + manba sirtining yuzaga birligidan ma’lum yo’nalishda yuzaga normal ravishda chiqyotgan yorug’lik nuriga son jihatdan teng bo’lgan kattalik Yorug’likni qaytish qonuni: a)tushuvchi A nur va ikki muhit chegarasida nurning tushish nuqtasidan chiqarilgan perpendikulyar qaysi tekislikda yotsa qaytgan nur V xam shu tekislikda yotadi v) qaytish burchagi tushish burchagiga teng, ya’ni b=g s) tushuvchi A nur va ikki muxit chegarasida nurning tushish nuqtasiga o’tkazilgan normal qaysi tekislikda yotsa, singan nur D xam shu tekislikda yotadi d) tushish burchagi sinusining sinish burchagi sinusiga nisbatan berilgan ikki muhit uchun o’zgarmas kattalik bo’lib, nisbiy sindirish ko’rsatkichi bo’ladi +a, v -v ,s -s ,d -a ,d Yorug’likni sinish qonunlari: a)tushuvchi A nur va ikki muxit chegarasida nurning tushish nuqtasidan chiqarilgan perpendikulyar qaysi tekislikda yotsa qaytgan nur V xam shu tekislikda yotadi v) qaytish burchagi tushish burchagiga teng, ya’ni b=g s) tushuvchi A nur va ikki muxit chegarasida nurning tushish nuqtasiga o’tkazilgan normal qaysi tekislikda yotsa, singan nur D xam shu tekislikda yotadi d) tushish burchagi sinusining sinish burchagi sinusiga nisbatan berilgan ikki muxit uchun o’zgarmas kattalik bo’lib, nisbiy sindirish ko’rsatkichi bo’ladi a ,v -v ,s +s ,d -a ,d Linzaning bosh optik o’qi: +sferik sirtlarning markazlari orqali o’tgan to’g’ri chiziqqa aytiladi -yupqa linzaning nurlar yo’nalishi o’zgarmay o’tadigan nuqtasi -optik markazdan fokusgacha bo’lgan masofa F ga aytiladi -Fokus masofaga teskari kattalik Dga aytiladi Linzaning optik markazi: -sferik sirtlarning markazlari orqali o’tgan to’g’ri chiziqqa aytiladi +yupqa linzaning nurlar yo’nalishi o’zgarmay o’tadigan nuqtasi -optik markazdan fokusgacha bo’lgan masofa F ga aytiladi -Fokus masofaga teskari kattalik Dga aytiladi Linzaning fokus masofasi: -sferik sirtlarning markazlari orqali o’tgan to’g’ri chiziqqa aytiladi -yupqa linzaning nurlar yo’nalishi o’zgarmay o’tadigan nuqtasi +optik markazdan fokusgacha bo’lgan masofa F ga aytiladi -Fokus masofaga teskari kattalik Dga aytiladi Linzaning optik kuchi: -sferik sirtlarning markazlari orqali o’tgan to’g’ri chiziqqa aytiladi -yupqa linzaning nurlar yo’nalishi o’zgarmay o’tadigan nuqtasi -optik markazdan fokusgacha bo’lgan masofa F ga aytiladi +Fokus masofaga teskari kattalik Dga aytiladi Linzaning optik kuchi: +D=1/F -1/F=1/d+1/f - K=H/h=f/d -F=(n-1)(1/R1-1/R2) Linza formulasi: -D=1/F +1/F=1/d+1/f -K=H/h=f/d -F=ma Linzaning chiziqli kattalashtirishi: -D=1/F -1/F=1/d+1/f +K=H/h=f/d -F=ma Yorug’lik (ko’rinuvchan): +to’lqin uzunligi 400 nm dan 780 nm gacha bo’lgan elektromagnit tebranish-larning fazoda tarqalishi -bir xil chastotali va fazolar farqi o’zgarmas bo’lgan tebranishlarni yuzaga keltiruvchi to’lqin manbai -ikki kogerent to’lqinning fazoda qo’shilib, ular energiyasi (intensivligi) ning qayta taqsimlanishiga, ya’ni o’zaro kuchayishi yoki susayishi -optik yo’llar farqi toq to’lqin soniga teng bo’lsa Kogerent yorug’lik manbalari: -to’lqin uzunligi 400 nm dan 780 nm gacha bo’lgan elektromagnit tebranish-larning fazoda tarqalishi +bir xil chastotali va fazalar farqi o’zgarmas bo’lgan tebranishlarni yuzaga keltiruvchi to’lqin manbai -ikki kogerent to’lqinning fazoda qo’shilib, ular energiyasi (intensivligi) ning qayta taqsimlanishiga, ya’ni o’zaro kuchayishi yoki susayishi -optik yo’llar farqi tok to’lqin soniga teng bo’lsa Yorug’lik interferensiyasi: -to’lqin uzunligi 400 nm dan 780 nm gacha bo’lgan elektromagnit tebranish-larning fazoda tarqalishi -bir xil chastotali va fazolar farqi o’zgarmas bo’lgan tebranishlarni yuzaga keltiruvchi to’lqin manbai +ikki kogerent to’lqinning fazoda qo’shilib, ular energiyasi (intensivligi) ning qayta taqsimlanishiga, ya’ni o’zaro kuchayishi yoki susayishi -optik yo’llar farqi tok to’lqin soniga teng bo’lsa Yorug’lik interferensiyasi maksimumlik sharti: +optik yo’llar farqi juft to’lqin soniga teng bo’lsa -optik yo’llar farqi tok to’lqin soniga teng bo’lsa -yorug’lik absolyut sindirish ko’rsatkichi n ning, muhitda bosib o’tgan yo’li x ga ko’paytmasi -bir xil chastotali va fazolar farqi o’zgarmas bo’lgan tebranishlarni yuzaga keltiruvchi to’lqin manbai Yorug’lik interferensiyasi minimumlik sharti: - optik yo’llar farqi juft to’lqin soniga teng bo’lsa +optik yo’llar farqi toq to’lqin soniga teng bo’lsa -yorug’lik absolyut sindirish ko’rsatkichi n ning, muhitda bosib o’tgan yo’li x ga ko’paytmasi -bir xil chastotali va fazolar farqi o’zgarmas bo’lgan tebranishlarni yuzaga keltiruvchi to’lqin manbai Optik yo’l uzunligi: -optik yo’llar farqi juft to’lqin soniga teng bo’lsa -optik yo’llar farqi tok to’lqin soniga teng bo’lsa +yorug’lik absolyut sindirish ko’rsatkichi n ning, muhitda bosib o’tgan yo’li x ga ko’paytmasi -bir xil chastotali va fazolar farqi o’zgarmas bo’lgan tebranishlarni yuzaga keltiruvchi to’lqin manbai Quyidagi faktlarning qaysilari Paskal qonuni bilan bog’liq; 1) futbol topi unga xaho damlanganda shar shaklini oladi 2) tish pastasi idishi ezilganda uning bo’g’zidan pasta tashqariga chiqadi 3) gazlar o’ziga berilgan hajmni to’liq egallaydilar -Faqat 1 -Faqat 2 -1va2 +hammasi Suyuqlik, gaz va qattiq jismlarning bosimni uzatishida qanday farq bor? -qattiq jismlarda bosim xamma yo’nalishlarda bir xil uzatiladi, suyuqlik va gazlarda esa ta’sir qilaetgan kuch yo’nalishida uzatiladi +suyuqlik va gazlarda bosim hamma yo’nalishlarda bir xil uzatiladi, qattiq jismlarda esa ta’sir qilayotgan kuch yo’nalishida uzatiladi -suyukliklarda bosim hamma yo’nalishlarda bir xil uzati ladi, qattiq jismlarda va gazlarda esa ta’sir qilaetgan kuch yo’nalishida uzatiladi -gazlarda bosim hamma yo’nalishlarda bir xil uzatiladi, kattik jismlarda va suyuqliklarda esa ta’sir qilayotgan kuch yo’nalishida uzatiladi Berk zanjir uchun Om konuni ifodasini ko’rsating: -J=U/R +J=E/(R+r) -m=k*q -R=R0(1+at) Konturdan o’tayotgan tok tufayli vujudga kelayotgan mag nit oqimining formulasini ko’rsating: -dF=-Einddt -dF=BdS -l=(Eind-dF/dt)/R +F=LI Tebranish konturining chastotasi formulasini ko’rsating: +Wo=(LC)^1/2 -Wo=2p/n -Wo=(k/n)^1/2 -Wo=(g/l)^1/2 Quyidagi formulalardan qaysi biri elektr tokining formulasini ifodalaydi: +I=q/t -I=U/R -q=It -j=I/S Lorens kuchining ko’rsating: -F=-qg/4poEr^2 -F=I[l1B] +F=IBdl Sinα Magnit induksiyasi vektorining (V) sirt oqimini ko’rsating: +Fv=BS*cosa -Fv=BS -F=LI -dF=-Edt O’zgaruvchan tok kuchlanishining effektiv qiymatini ko’rsating: -U=IR +Uef=Um/2^1/2 -U=EI -A=Uq Induksion elektr yurituvchi kuchning formulasini ko’rsating: -Ei=At/q +Ei=-dФ/dt -Ei=Bl*Sina -Ei=V(T1-T2) Elektron nima: +1,6*10-19 Kl manfiy zaryadga ega bo’lgan elementar zarracha -1,6*10-19 Kl musbat zaryadga ega bo’lgan elementar zarracha -geliy atomining ioni -Uglerod atomi yadrosining 1/12 qismi Tranzistor nimalardan tashkil topgan: -katod va anoddan -emitter va kollektordan -baza va emitterdan +emitter, baza va kollektordan -anod, katod va to’rdan Kuchlanish qanday asboblarda o’lchanadi: 1. Ampermetr 2. Millivoltmetr 3.Reostat 4. Vatt 5.Voltmetr -3,4 -1,2 -3,5 +2,5 Aralashmasiz yarim o’tkazgichlar qanday turdagi o’tkazuvchan- Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|