Fizika kafedrasi kurs ish optikada dopler effekti va uning qo‘llanishi
Yüklə 0,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
C
va 2 1 1 2 1 bo’lgan ikki to’lqinning o’zaro ta’sirlashuvida yuzaga keluvchi farqli chastota f ga ega bo’lganurish signali xisoblangan.Skanirlovchi moslamali qurilma tezlikni yetarlicha keng oraliqda o’zgarishini amalga oshiradi. Mos farqli chastotalar 40-120 kgu chastotalarda o’lchandi va ularni qiyinchiliksiz boshqa turli usullar bilan o’lchash mumkin edi.(masalan , standart signallar generatoridan olingan sinusoidal urishlar manzarasini taqqoslab f=50 kgu chastotaga otsillogrof ekranida eksperimental egri chiziqning fotosurati ifoda etilgan . 16 Bu tajribada berilgan chastotaga mos keluvchi interorerometr ko’zgusining xarakat tezligi c cm 5 , 1 o’lchangan. Ifoda etilgan eksprimentda entrfrometr bitta chastota ion –geliy laziri bilan yoritiladi. Bu qo’zg’aluvchan M 2 bir necha metrga uzoqlashtirishga imkon beradi. Lazerni nurlanishi uchun kagrent uzunligi katta sm L kog 30 3 ligidan yo’llarning shunday farqiga entrfrensiya kuzatish mumkinligini namoyish etildi. Agar M 2 ko’zgu L kog dank am masofada siljitilsa a no l lg 0 yaqin entrometr ichidagi yorug’lik yo’llari taxminan teng l bir necha sm oraliqda o’zgaradi) u holda analogik interfrension manzara interferometrni odatdagi manba masalan dop kengligin gazorazryad plazma nurlayotga spectral chiziqlar bilan yoritilganda kuzatiladi. Bunga yuqorida ifoda etilgan Maykilsonning o’zining tajribalari ishontirdi. Bu tajribada interfrension halqaning kuzatuvchanligi V M 2 ko’zguni siljitish orqali hosil qilinga yo’llar farqining sekin asta kattalashuvida o’lchanadi. Ammo M 2 ko’zgu to’xtatilganda statsionar intrfrension manzara kuzatilsa unnig harakatidan bir statsionar holatdan ikk inchiga sekin asta o’tishi sodir bo’lishi kerak yani vaqt bo’yicha o’zgarishi sodir bo’lib va yugiruvchi interfrension manzara hosil bo’lishi kerak kengligi bo’lgan spectral chiziqlar bilan yoritilgan Maykilson entrfrometri ko’zgularidan birining tekis X tezlanishda uchish signalini kuzatish imkoniyatini kuzgudagi tassavurlar bilan taqqoslash qiyin emas.cccChastotasi w 1 bo’lgan har qaysi to’lqin unga mos bo’lgan c i 2 1 chastotali to’lqinni hosil qiladi va chiqishda farqli chastotali i c v f 2 2 Modulyatsiyalangan signal hosil qilib interfrensiyalanadi. Intrfrometrni odatdagi w 1 chastotali yorug’lik bilan yoritb avvalgiday chastotali w 1 va w 2 bo’lgan ikkita karriyatsiyalangan to’lqinlarning o’zoro tasirini kuzatish mumkin. Ko’zguning ketma ket harakatlari tezligini v ning doimiyligi ularning 17 karreksiya darajasini aniqlaydi. Tajriba shunday qo’yilganda o’tish signali kengligi kattalashadi va o’tish signali unchalik aniq bo’lmay qoladi. Bunda kvarxromatik to’lqin o’rganilayotgani va w 1 va w 2 = c 2 1 1 orasidagi karreksiya darajasi l ning L kog ga yo’l farqi qanchalik yaqin bo’lsa shunchalik kichik bo’lishidan interfrension manzaraning ko’rinishi ham kamayishi kerak. Agar l kogirentlik entrfrometr yoritilayotgan chiziqning dopler kengligi bilan aniqlanuvchi uzunligidan katta bo’lsa entrfrension manzara butunlay yo’qoladi. Shunningdek yaxshi signal shovqin nisbatiga erishishda qiyinchiliklar yuzaga keladi. Bunda odatdagi manbalar yorqinligi lazer yorqinligidan orqada qoladi. Enterfrometrni kengaygan spectral chiziqlar bilan yoritganda yuzaga keluvchi o’tish signalini kuzatishda hosil bo’luvchi texnik qiyinchiliklarni sanashni davom ettirish mumkin lekin ular muommoning prinspial qo’yilishda hech narsani o’zgartirmaydi. Ikkita o’rganilayotgan to’lqinlar orasida u yoki bu usul bilan karreksiyasini hosil qilib ular interfrensiyasini kuzatish mumkin. Agar tekshirilayotgan nurning qismi qaytadigan kuzguni bir tekis harakatlantirib w 2 chastota berilsa u holda birinchisidan farqli chastota f 2 ga farq qiluvchi boshqa w 2 chastota to’lqini spectral chizig’I konturi orasida yotuvchi ixtiyoriy w 1 chastotali to’lqin interfrensiyasi sodir bo’ladi. U holda o’tish signali kuzatilib, ko’zgu harakatining kichik tezliklarini aniqlashga imkon beradi, interfersion manzaraning kichik o’zgarishlarini qayd etish mumkin bo’lib qoladi.U holda tezlik ham o’lchanishi kerak bo’lgan v ning minimal qiymati tajriba shartlari bilan aniqlanad. Albatta bu gap borayotgan tezlikning ulkan qiymatlaridan ko’ra ancha tartibga kichikdir. Yuqorida olib borilgan Dopler effikti sek km 1 bilan nur tezliklarni astranomik o’lchashlar aniqligini baholash skorreliralanmagan yorug’lik manbalari bilan taqqoslashga mos keladi. Bu manbalar tekshirilayotgan o’sha spectral chiziqlarni nurlovchi yulduz va qandaydir yer yoritgich manbai bo’lishi mumkin. Ikkita jism nisbiy harakatlari kichik tezliklarini optik aniqlash imkoniyati amalda katta qizqish uyg’otadi. Bunday tajribalarda lazer nurlanishlarini qo’llash 18 tekshirilayotgan jismlar bir birida katta masofaga uzoqlashtirilganda yo’llar farqi katta bo’lganda interfrensiyani kuzatish imkonini beradi. Olib borilgan ko’rib chiqishlar o’z maqsadida o’quvchini qndaydir darajada oxirgi vaqtlarda kashf etilgan aniq optik o’lchashlarni amalgam oshirish imkoniyatini tushinishga tayyorlash bo’lgan. Bu optik o’lchashlar o’lchashlar ,,Dopler chiziqlari tomi ostida‘‘ olib boriladi. Optik spektoskopiyaning bunday zamonaviy usullari (atom holatlari interfrensiyaning ayrim usullari) izxor etish bu kitob darajasida mumkin emas. Yüklə 0,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|