Fizika kafedrasi kurs ish optikada dopler effekti va uning qo‘llanishi

c
km
ga 
teng. Ma’lumki yer va osmon yoritgichlarning nisbiy nur tezliklarini bunday aniq 
aniqlashlar yulduz nurlanayotgan spektrial chiziqlar siljishini yer yoritgichlari 
nurlanayotgan chiziqlarga nisbatan aniqlashga asoslangan astranomik tadqiqotlarni 
amalgam oshirishda qo’llaniladi. Lekin ekspriment shartlarini o’lchashda nuqta 
aniqlik bilan 
v
v

nisbatini o’lchash mumkin bo’ladi. Shuning uchun dopler 
siljishi yordamida nisbiy harakatning qaysi minimal tezligini aniqlash mumkin 
degan savolni to’liq muhokama qilish kerak.
Ma’lumki ikki monoxramatik to’lqinlar fazalari doimo skorimerlangan va bu 
yaqin chastotali to’lqinlar uchrashib interfrinsiyalanadi. Fotoelektrik ko’paytgich 
(yoki kvadratik dediktor kabi ishlovchi boshqa yorug’lik qabul qilgich) chastotalari 
w
1
va w
2
bo’lgan boshqa monaxramatik manba bilan yoritilsin yani




2
2
20
2
1
1
10
1
cos
,
cos








t
E
E
t
E
E
Bu yerda 
0
0
2
1










l
ikkita ko’rilayotgan to’lqinning mumkin bo’lgan 
yurish farqi 
0
l

kirgan boshlang’ich fazalarning doimiy farqi Fotokuchaytirgich 
chiqishda elektr signalni baholashda 






2
2
1
E
E
barcha yuqori chastotali 
tebranishlar 




r
chastotala
2
1
,
2
1
2
,
2





yorug’lik 
qabul 
qilgich 
o’rtachalashtiradi va fototokning o’zgaruvchan qismi turli modullangan signal kabi 
namayon bo’ladi
2
1
2





f
unning intensivligi uchun

---

15 









 








0
20
10
2
cos
l
ft
ni yozish mumkin. 
Ikkita to’lqin interfrensiyasini eksprimental hosil qilish uchun yuqorida 
ko’rilgan qurilma yani Maykilson entrfrometrini qo’llaymiz. Unnig ko’zgularidan 
biri maxsus moslama yordamida 


tezlik bilan 
l

qismi bo’yicha 
harakatlanadi. Intrfrometr w
1
fiksirlangan chastotali yorug’lik bilan yoritilsin 
ko’paytgich oldida dumoloq yoki tirqichli diafragma o’rnatiladi va elektr signal 
otsillagraf yordamida qayd etiladi. Bizning holda 
c



2



shuni yorug’lik 
manbai va qabul qilgichning nisbiy tezligi uni v tezlik bilan harakatlanayotgan 
kuzatuvdan qaytganda 2v gat eng bo’ladi. Signal intensivligi yuqoridagi formula 
ko’rinishiga ega bo’lib farqli chastota f esa 2
1
2










c
f
dan aniqlanadi. Bunda 
entrfrometr chiqishda nostatsianar (yuguruvchi)rengion manzara hosil boladi va u 
otsialagraf ekranda f chastotali sinusoidal ko’rinishga ega Shunday qilib ilgari 
o’tkazilgan vaqtda chiziqli 
t



bog’liq bo’lgan yo’llar farqida bir 
chastotaning ikki to’lqini interfrensiyasini o’rganish natijasi bilan Dopler effektini 
qo’llab olingan natijalar mos kelishi kuzatiladi.Dopler effekti qo’llanilganda
ikkita chastotalari





 
