Fizikaliq ximiya páninen “raul hám genri nizamliqlari”

II.2.ÁMELIY BÓLIM
Usıldıń fizikalıq mánisi: Dinamik usıl suyıqlıqtıń qaynaw temperaturasındaǵı toyınǵan puw basımı sırtqı basımǵa teń ekenligine tiykarlanǵan. Suyıqlıqtıń hár qıylı basımlarda qaynaw temperaturası anıqlanadı hám baylanıs úyreniledi.Bunda sırtqı basım gárezsiz ózgeriwshi bolıp, qaynaw temperaturası tájriybe alıp barıwshıǵa baylanıslı bolmaǵan jaǵdayda ornatıladı.
Jumıstıń orınalanıwı: Qaynatılıp atırǵan ıdısqa tekserilip atırgan suyıqlıq quyıladı. Suyıqlıqtıń qızıp ketiwi hám bunıń nátiyjesinde temperaturanıń nadurıs ólshewdiń aldın alıw maqsetinde qaynatatuǵın ıdıs ishine shiyshe kapillyar kirgiziledi. Qaynatılatuǵın suwıtqısh arqalı sistemadaǵı hawanı sorıp alıp, vakum payda etiwshi nasosqa hám bir tárepi ashıq bolǵan manometrge jalǵanǵan boladı. Suwıtqıshtıń waziypası suyıqlıq puwlarınıń sistemaǵa hámde manometrge kondensatsiyalanıwın aldın alıw esaplanadı. Vakum nasostan aldın sistemaǵa qosımsha ıdıs jalǵanǵan bolıp, onıń járdeminde sistemaǵa bir tegislikte hawa kirgiziliwi basqarıladı. Uyrenilip atırǵan suyıqlıqtıń bólme temperaturasında qaynap ketiwinen aldın, yaǵnıy basım onnan s.b. ǵa joqarılaw bolǵanda sistemadan hawa sorıp alıwdı toqtatıw lazım (máselen, suw ushın 18-20°C da sol basım s.b. ga teń), sebebi joqari vakumda suyıqlıq qızdırmastan burın qaynap ketedi hám ólshewlerdi alıp barıw múmkin bolmay qaladı. Sistemadan hawa sorıp alınǵannan keyin nasos óshiriledi hám tezlik penen vakum jolındaǵı kran hawa menen tutastırıladı, bolmasa atmosfera basımı astında nasostaǵı may vakum jolın toltıradı. Sistemanıń germetikligi tekseriledi: eger 10-15 minut dawamında sistemadaǵı basımnıń ózgerisi dan artpasa, sistema germetik esaplanadi. Qızdırǵısh jaǵıladı hám qızıw tezligi -5°C/min átirapinda bolıwına jetisiledi. Temperatura kóteriliwi toqtaǵannan keyin (yaǵnıy sol basımda suyıqlıq qaynaw jaǵdayına kelip, dinamik teńsalmaqlılıq ornaǵannan keyin), manometrdiń hám hámde termometrdiń kórsetkishleri jazıp alınadı. Keyin vakum sistemanı atmosfera menen baylanıstırıwshı kran ashıladı hám basım 10-15 mm s.b. ga ózgeremen degenshe sistemaǵa hawa jiberiledi. Bunda sistemada aldın ornaǵan dinamik teńsalmaqlılıq buzıladı. Jańa basımǵa tuwrı keletuǵın teńsalmaqlıq temperaturası payda bolaman degenshe suyıqlıqtı qızdırıwdı dawam ettiremiz hám jańa dinamik teńsalmaqlılıq jaǵdayına jetkende manometrdıń hám termometrdıń kórsetkishlerin jazıp alamız. Tap sol tártipte sistemadaǵı basım atmosfera basımı menen teńlesemen degenshe 15-20 dana ólshewler ótkeremiz.

Sistemadagı manometr ashıq bolǵanlıǵı sebepli niń mánisi barometrde ólshengen atmosfera basımı nıń qurılma ishindegi basımnan qansheli joqarı ekenligin kórsetti. Sol sebepli qaynaw gúzetilip atırǵan basım barometrik basım menen manometr kórsetilip atırǵan basım arasındagı parqqa teń boladı:

. (43)
Jumıstıń anıqlıǵı suyıqlıqtıń bir tegis qaynawına baylanıslı bolǵanı ushın, ásirese tájriybe basında sistemada joqarı vakum bolǵan jaǵdayda suyıqlıqtıń shashırap ketiwine jol qoymaw kerek. Bunıń ushın tájriybe baslanıp atırǵanda suyıqlıqqa jańa kapillyar túsiriw paydalı esaplanadı. Ólshewler termometrde 0,5°C hám manometrde 0,5 mm s.b. anıqlıǵında alıp barıladı. Tájriybe natiyjeleri tómendegi kestege jaziladi.