Fiziologiyasi va gigiyenasi

Lizosomalar.
Sitoplazmaning universal organoidlari qatoriga 
kirib, hazm fermentlari bilan to ld irilg an membrana xaltachasidir.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ular dumaloq shaklda b o iib uning membranasi tipi к uch qatlamli 
tuziiishga ega.
Lizosomalarda saqlanuvchi fermentlar oqsillar. nuklein kislota­
lar. polisaxaridlarni parchalash xususiyatiga ega. Bunclan tashqari. 
lizosoma ferment lari hisobiga ayrim o'lgan hujayralam ing alohida 
tuzilmalari hamda o ig a n hujayra to iig 'ic h a hazmlanishi mumkin.
Ayniqsa. lizosomalarga donador leykotsitlar boy. chunki ular­
ning donachalari to'plangan lizosomalardan boshqa narsa emas.
Lizosomalarda oqsillarning. nuklein kislotalarning, lipidlarning 
yirik molekulalari. ferm entlar ta'sirida «qurilish bloklari»ga (ami- 
nokislotalar, glukoza. nukleotidlar) glitserin va yog* kislotalariga 
parchalanadi. Bu moddalar doimiy ravishda sitoplazmada. ayniqsa. 
endoplazmatik to ’r kanallarida aylanib yuradi.
Endoplazmatik to 'r deyarli yaqinda elektron mikroskop yor­
damida kashf etildi (1945-1946).
Endoplazmatik to 'r m embranalar bilan chegaralangan murak­
kab kanalchalar va sisternalar tizimi shaklida ko'rinadi. Uning 
membranasi ham uch qatlamli tuziiishga ega.
K o'pgina hujayralam ing endoplazm atik membranasining tashqi 
yuzasida ko'plab granulalar joylashgan. Bular ribosomalardir. en­
doplazmatik to'rning yuzasida ribosom alarsiz qismlar ham mav- 
jud. Shu munosabat bilan endoplazm atik to'rning ikkita: silliq va 
g'adir-budur yoki granulali tiplari farqlanadi. G 'adir-budurli endo­
plazmatik to 'r o'suvchi organizm hujayralarida. asab hujayralari- 
da. gormonlar, hazm shiralari sintezlovchi hujayralarda o'zlarining 
favqulodagi rivojlanishiga egadirlar. Bu tipdagi endoplazm atik to 'r 
oqsillar sintezida ham faol ishtirok etishi aniqlangan.
Silliq endopalzmatik to 'r esa glikogen va iipidlarni (yog' bezlari 
hujayralari va jig ar hujayralarida) sintezlovchi hujayralarda juda 
yaxshi rivojlangandir.
H ujayralam ing 
ribosomalari
juda mayda va ularni faqat e!ek- 
tron mikroskop ostida ko'rish mumkin.
Yuqorida qayd qilinganidek, ribosomalar g'adir-budurli en­
doplazmatik to'rning m em branasida joylashgan bo'ladi (jigar,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

m e'daosti bezi hujayralarida) g'adir-budur endoplazmatik to 'r yax­
shi rivojlanm agan hujavralarda, ribosomalar sitoplazmaning asosiy 
moddasida joylashadi. Ribosom alar hujayra vadrosida ham mav­
jud.
Ribosomalar tarkibiga oqsil va ribosomali RNK ham kiradi. Si­
toplazmaning asosiy moddasidan ribosomalarga transport RNKlar 
yordamida oqsilli m olekulalar sintezlanuvchi aminokislotalar. ti- 
nimsiz tushib turadi.
Yadrolardagi ribosomalardan yadro oqsillari sintezlanib turadi. 
Oqsillar sintezlanishida ancha faol rolni endoplazmatik to 'r mem- 
branasi bilan bog'latigan ribosomalar o'ynavdi. Bizning nazari- 
mizda. bu organoidlar hujay ralar bilan ishlab chiqiladigan oqsillar­
ni sintezlovchi va tashuvchi apparatlarini bir-biri bilan b o g ian g an
tizimini tashkil qilsa kerak.