Fiziologiyasi va gigiyenasi

Akseleratsiya sabablari. 
Akseleratsiya sabablariga nisbatan 
hozirgacha umumiy ravishda qabul qilingan biror fikr shakllanma- 
gan.
K o’pchilik olimlarning fikricha rivojlanishning barcha o'zga- 
rishlarida asosiy aniqlovchi rolni oziqlanishning o'zgarishi deb 
hisoblaydilar. Buni esa to 'la qimmatli oqsillar va natural yog'lar- 
ni aholi jon boshiga iste'm ol qilishni ortishiga bog'laydilar, shu- 
lar qatoriga sabzavot va mevalarni yil davomida doimiy ravishda 
iste’mol qilinishini, ona va bola organizmini vitaminlanishini or- 
tishini qo'shdilar.
Akseleratsiyaning gameogenli nazariyasi bola organizmiga 
quyosh nurlarining ta'sir ko'rsatishiga jiddiy o'rin berilgan, ho- 
zircla bolalar quyosh radiatsiyalari ta'siriga ko'proq uchramoqda. 
Akseleratsiya jarayoni shimoliy mamlakatlarda, janubiy mamlakat- 
lardagiga qaraganda bir xil tezlikda borayotganligi hisobga olinsa, 
yuqorida qayd qilingan fikr unchalik ham ishonarli chiqmaydi.
Kam dozadagi ionlantiruvchi nurlanishni organizm uchun 
stimullovchi xususiyatga egaekanligi haqida ham m a’lumotlar bor.
Oziqlanishning yaxshilanishi bilan bir qatorda tibbiyotning 
umumiy yutug'i bilan bog'liq bo'lgan chaqaloqlik va bolalikda ka- 
sallanishlarning umumiy pasayishini ham asosiy sabablardan biri 
deb hisoblaydilar.
Fan va texnikaning rivojlanishi odamlar organizmiga ko'plab 
yangi omillarning ta'sirini yuzaga chiqishiga olib keldi, ya'ni ushbu 
omillarning xususiyatlari va ta'siri amalda haligacha to'liq aniqlan- 
magan (bu verda gap sanoatda, qishloq xo'jaligida qo'llanilayotgan 
kimyoviy moddalar, dorivor vositalar va boshqalar haqida bormoq- 
da).
Ayrim mualliflar akseleratsiyaga tarbiyalash va o'qitishning 
yangi shakllari va usullari, ilgarigiga nisbatan doimimy va tez-tez 
o 'g 'il va qizlar o'rtasidagi muloqot. sport, jism oniy madaniyatlarga 
jiddiy e ’tibor berilmoqda.
Shahar hayotining ta'sir tempining qo'zg'atuvchanlik xususiya- 
tini ham akseleratsiya bilan bog'lam oqdalar. Bunga keng miqyos-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

dagi surfiy yoritish (reklamalarni ham qo'shib), radio vatelevizion 
stansiyalarni ishlashi paytida yuzaga keluvchi elektromagnitli 
to'lqinlarning stimullovchi ta'siri shaharning va harakatlanuvchi 
tran sp o rte r shovqini. radio, kino va televideniyelarning intellek- 
tual va seksual rivojlanishlarning erta boshlanishiga ta'siri.
A kseleratsiyaning kelib chiqish sabablarini genetik jihatdan 
izohlash uchun izlanishlar olib borilmoqda. Yevropa, A m erika va 
Osiyoning iqtisodiy jihatdan rivojlangan m amlakatlarida texnik 
progressning katta shaharlarda aholining konsentratsiyalanishi- 
ga olib keldi. Transport va aloqani rivojlanishi ilgari ju d a uzoq 
bo'lgan masofalar yaqin bo'ldi. Turmushga chiqish, ya'ni oila qu- 
rish geografyasi kengaydi. genetik jihatdan izolatsiyalar buzilmoq- 
da. Bu esa. o 'z navbatida, irsiyatning o'zgarishi uchun qulay imkon 
yaratmoqda. Yosh avlod ota-onasidan b o'yi jihatidan uzun va erta 
yetiladi. K o'plab m am lakatlarda olib borilgan tadqiqiotlar shuni 
ko'rsatdiki, yaxshi ta'm inlangan oilalarning bolalarida jinsiy yeti­
lishi tabiiy muddatidan ancha oldin boshlanadi.
A kseleratsiya muammosi qanchalik munozarali boTishidan q at'i 
nazar, faqat bir narsa aniq. u ham bo'lsa, uning aniq ko'rsatkichlar- 
ga ega ekanligidir. Bu yerda gap mebelning, poyabzalning yoki ki- 
yim -kechaklarning standartlarining o'zgarishi haqida borayotgani 
yo'q . aksincha. bola va o'sm irlarning tashqi muhit shart-sharoit- 
lari ta'siri ostida antropom etrik ko'rsatkichlarni o'zgarishi haqida 
boradi. shu sababli akseleratsiya o'quv-tarbiyaviy jaravonlarni, 
m ehnat va dam olish tartiblarini tashkil qilishda hisobga olinishi 
zarur; u esa. o 'z navbatida. turli yosh davrlarida tarbiyaning shakl 
va usullarini jiddiy darajada o'zgarishiga olib keladi. Bolalar juda 
erta jism oniy yetilsalarda. ish bajarash qobiliy ati ularning jism oniy 
yetilishidan orqada qoladi: ko'pgina m a'lum otlarning ko'rsatishi- 
cha ijtimoiy yetilish bolalarning jism oniy rivojlanishi singari o ‘sha 
m asshtabda akseleratsiyalanmaydi. A kseleratsiya bilang b o g iiq
holda o'quvchilarni jinsiy tarbiyalash muammosi m uhim dolzarb- 
likni oladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---