Fiziologiyasi va gigiyenasi

Q o‘z g ‘alishning o'tkazilishi. 
Yuzaga kelgan q o 'zg 'alish nerv 
tolalari bo'ylab tarqaladi. boshqa hujayralarga yoki o 'sh a hu­
jayralam ing boshqa qismlariga ham o'tadi. Bitta hujayrada yoki 
uning biron qismida hosil bo'lgan potensiallarning ta'siri q o 'zg 'a- 
lishni o'tkazilishini ta'm in etadi. bu esa. o 'z navbatida. qo'shni 
qismlarda q o 'zg 'alish chaqiruvchi q o'zg'atuvchi b o 'lib qoladi.
M ag'izli nerv tolalarining miyelinli p o 'stlo g 'i kuchli qarshilik 
ko'rsatish xususiyatiga ega va tok ionlariga qarshilik ko'rsatadi, 
natijada u o 'ziga xos elektr izolatori hisoblanadi. M iyelinlashgan 
tolalardagi q o 'zg 'alish uning miyelin bilan qoplanmagan qismlari- 
dagina. ya'ni Ranvye uzilishlarida "hosil bo'ladi. M ag'izli tolalarda 
q o 'zg 'alish lar bitta Ranvye uzilishidan ikkinchisiga sakrab-sak- 
rab o 'tish yo 'li bilan tarqaladi. Q o'zgalish tolaning po'stloq bilan 
qoplangan qismidan «sakrab o'tish» ikkinchi qismiga o'tadi. Bu 
holatni m ag'izli nerv tolalari bo'ylab qo'zg'alishini katta tezlikda 
(120 m/s. gacha) o'tishi bilan tushuntiriladi.
M ag'izsiz nerv tolalari bo'ylab q o 'zg 'alish sekin (1 dan 30 m/s. 
gacha) tarqaladi. Bu esa nerv membranasida bajariladigan va faoli- 
yat potensiallarini yuzaga kelishiga olib keluvchi ionli jarayonlar 
tolaning uzunligi bo'ylab har bir uchastkasidan o'tadi. Q o 'zg 'a- 
lishni o'tish tezligi bilan nerv tolasining orasida m a'lum bog'liq- 
lik mavjud: tola qanchalik y o 'g 'o n bo'lsa. q o 'zg 'alish shuncha tez 
o'tadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Q o‘zg ‘alishning sinapslardan o ‘tishi. 
Q o 'zg'alishlar bir nerv 
hujayrasidan ikkinchi nerv hujayrasiga qarab faqat bir yo'nalishda 
o'tkaziladi: neyronning bir aksonidan hujayra tanasiga va neyron- 
ning boshqa dendritlariga o'tadi,
K o'pchilik neyronlarning aksonlari boshqa nerv hujavralariga 
kelib shoxlanadi va shu hujayralarning tanasida va ularning den- 
dritlarida o'zlarining ju d a ko'plab uchiarini hosil qiladi. Bunday 
kontaktlarning joylari 
sinapslar
deb ataladi. Aksonlarning uchlari 
muskul tolalarida ham, bez hujayralarida ham hosil bo'ladi. Bitta 
neyron tanasida 100 ta va undan ham ko'p, bitta neyronning den- 
dritlarida esa bir necha mingta bo'ladi. Bitta nerv tolasi ko'plab 
nerv hujayralarida 1000 tagacha sinapslar hosil qilishi mumkin.
Sinapslar murakkab tuzilishga ega. U ikkita-sinapsoldi va 
sinapsorti membranalaridan hosil bo'lib. ularning orasida sinaps 
b o 'sh lig 'i mavjud. Sinapsning sinapsoldi qismi nerv uchlarida 
joylashgan bo'ladi. Nerv uchlari markaziy asab tizim ida tugma- 
cha, tikancha yoki toshmachalar shaklida bo'ladi. Har bir sinaptik 
tugm acha sinapsoldi membranasi bilan qoplangan bo'ladi. Sinaps- 
osti membranasi neyronning tanasida yoki dendritlarda joylashgan 
bo'lib, ularga nerv impulslari o'tkaziladi. Sinapsoldi joyida ko'plab 
mitoxondriylar jam langan b o ia d i.
Sinapslar orqali qo'zg'alish kimyoviy y o'l bilan sinaptik tosh- 
m alarda saqlanuvchi sinaptik pufakchalar maxsus moddalar - ora- 
liq yoki mediatorlar yordamida o'tkaziladi. Turli sinapslarda turli 
mediatorial' ishiab chiqiladi: atsetilxolin, adrenalin yoki noradrena- 
lin ko'proq ishiab chiqiladi.