Fotoeffekt yorug’lik ta'sirida jismdan elektron ajralib chiqishidir. Bu

 
J
f
=
kФ
(2.2) 
(bu yerda 
J
f
- fototok, k - proportsionallik koeffitsienti,
Ф
- tushayotgan 
yorug’lik oqimi). Shuningdek, grafikdan ko’ramizki (2.2 a) rasm.)tushayotgan 
yorug’likning intensivligi ortgan sari (2.2 a) rasmda
I
1
>
I
2
>
I
3
) to’yingan fototok 
(chiqayotgan elektronlar soni) ham ortib boradi. Lekin elektronlarning kinetik 
energiyasi o’zgarmay qoladi. Endi bu holni chuqurrok ko’raylik. K va A plastinkalar 
orasiga manfiy potentsial ayirma beraylik, ya'ni 
U
=-
U
0
bulsin. A - anodga manfiy 
potentsial quyilgani uchun K bilan A elektrodlar orasidagi elektr maydon 
fotoelektronlarning anodga tomon harakatiga to’sqinlik qiladi, ya'ni u to’xtatuvchi 
potentsial vazifasini bajaradi. Energiyasi katta bo’lgan fotoelektronlargina 
to’xtatuvchi potentsialni yengib A ga etib kelishi mumkin. To’xtatuvchi 
potentsialning ma'lum bir qiymatida A ga etib keluvchi fotoelektronlar qolmaydi va 
fototok nolga teng buladi (2.2 rasm.). Shu sababdan ham to’xtatuvchi potentsialning 
bu qiymati fotoelektronlarning maksimal kinetik energiyasini o’lchovi sifatida 
muhim ro’l o’ynaydi. A- elektrodga etib kelgan fotoelektronlarning maksimal 
kinetik energiyasi 
U
0 
ni qiymati bilan quyidagicha bog’langan
 
К
max
=
eU
0
, (2.3) 
bu yerda e - elektron zaryadi.

---

2.3 – rasm. Fototokning patensial ayirmaga bog’liqlik grafigi 
2.3 - rasmdagi grafiklardan ko’ramizki, mazkur chastotada yorug’lik 
intensivligining 
I
1
,
I
2
,
I
3
qiymatlari uchun 
U
0
ni qiymati o’zgarishsiz qolgan. 
To’xtatuvchi potentsial 
U
0
ni qiymati o’zgarishsiz qolgani uchun (2.3) ifodaga 
binoan fotoelektronning maksimal kinetik energiyasi 
К
max
ham o’zgarishsiz qoladi. 
To’xtatuvchi potentsial tushayotgan monoxromatik yorug’lik nurlanishi 
intensivligiga bog’lik emas. (2.3) formulaga muvofik fotoelektronlarning K - 
maksimal kinetik energiyasi, metall sirtiga tushayotgan monoxromatik yorug’lik 
nurlanishining intensivligiga bog’lik emas degan xulosa kelib chikadi. Tushayotgan 
yorug’lik intensivligini o’zgarishi, fakat metall sirtidan chikayotgan elektronlarning 
sonini o’zgartiradi. Bu eskperimental faktlar klassik fizikaning tasavvuriga 
tamomila zid edi.
Birok yorug’lik intensivligini o’zgarishsiz qoldirib, yorug’lik chastotasini 
(rangini) o’zgartirsak ahvol tamomila boshqacha bo’ladi. Bu holda metall sirtdan 
chiqayotgan fotoelektronning soni o’zgarmaydi (I
фmax
=const) va aksincha 
tushayotgan nurlanishning chastotasiga mos ravishda fotoelektronlarning maksimal 
kinetik energiyasi o’zgaradi (2.3 b - rasm). 2.3 b) rasmdan ko’ramizki to’yinish toki 
yorug’lik intensivligiga bog’lik, chastotaga bog’lik emas.To’xtatuvchi 
potentsialning absolyut kiymati, tushayotgan yoruglikning chastotasiga boglik. 
Tushayotgan yorug’likning chastotasiga mos ravishda to’xtatuvchi potentsialning 
U
0
qiymati o’zgaradi va bu bog’lanish chiziqlidir. Shunday qilib, to’xtatuvchi 
potentsialning qiymati tushayotgan yorug’likning chastotasiga bog’lik.
Tushayotgan yorug’likning katta chastotasiga to’xtatuvchi potentsialni katta 
qiymati to’g’ri keladi.
U
0
bilan 
v 
ni chizikli boglanish o’z navbatida metall sirtidan 
chikayotgan metallarning maksimal kinetik energiyasini (2.3) ifoda ko’rinishidagi 
bog’lanishiga olib keladi. Demak, metall sirtidan chiqayotgan fotoelektronlarning 
maksimal kinetik energiyasi (tezligi) tushayotgan nurning chastotasiga bog’lik va 
nurlanishni intensivligiga bog’lik emas. Eskperimentning bu xulosasi klassik 
nazariya printsipiga mutlako ziddir.

---

Nihoyat, 
U
0
to’xtatuvchi potentsialning chastotaga bog’liqlik grafigi to’g’ri 
chiziqdan iborat bo’lib, u 2.3 v) rasmda tasvirlangan. Fotoeffekt yuz beradigan eng 
kichik yorug’lik chastotasi 
v
0
ga fotoeffektning qizil chegarasideyiladi. Qizil 
chegara emitter (K - katod) materialiga bog’lik. Keyinroq ko’ramizki 2.3 
v)rasmdagi ordinata o’qida joylashgan A – kattalik fotoeffektning chiqish ishi 
deyiladi va uning kattaligi ham emitter materialiga boglik. 1-jadvalda ayrim 
metallar uchun chiqish ishi A ni qiymatlari keltirilgan. A kattalik elektronni metal - 
vakuum sirti bilan bog’lanish energiyasini harakterlaydi. Grafikni to’g’ri chiziqdan 
iborat bo’lishi fotoelektronlarning maksimal kinetik energiyasi fotoelektron 
chiqaruvchi plastinkaning (emitterni) materialiga bog’lik emasligini ko’rsatadi.
1-jadval.
metall
А, eV
metall
А,eV
metall
А, eV
Alyuminiy
Kaliy Nikel
Bariy
Kobalt
Platina
3,74
2,15
4,84 2,29
4,25
5,29
Vismut
Volfram
Oltin
Temir
Litiy
Mis
4,62
4,50
4,52 4,36
2,39
4,47
Molibden
Natriy
Kumush
Titan
Tseziy
Rux
4,27
2,27
4,28 
3,92
1,89
3,74