Fotoeffekt yorug’lik ta'sirida jismdan elektron ajralib chiqishidir. Bu

Fotoelektronlar uchun Eynshteyn tenglamasi
Yuqoridagi mulohazalardan ko’rdikki, fotoeffekt jarayonini klassik fizika 
nuqtai nazarida turib tushuntirishning umuman imkoni yo’q. Bu effekt yangi goya, 
yangi tushuncha talab qilar edi. Yangi g’oyani 1905 yilda A.Eynshteyn Plank 
gipotezasiga va o’zining yorug’likning fotonlar nazariyasiga asoslanib berdi. 
Eynshteyn taklifiga ko’ra yorug’lik zarralardan tashkil topgan. Shu sababli metall 
elektronlari bilan o’zaro ta'sir jarayonida elektromagnit maydon 
hv
energiya 
ulushlari tarzida yutiladi. Foton va elektron to’knashuvida uyin yakkama-yakka 
bo’ladi. Har foton bitta elektron tomonidan yutiladi va har bir elektronga fakat bitta 
foton to’g’ri keladi. Bu jarayon oldin keltirilgan zarralar to’qnashuvi qonuniga mos 
keladi va ular uchun saqlanish qonunlari yaxshi bajariladi. Oldingi energiyaning 
saqlanish qonuniga ko’ra
hv
+
Е
=
hv
1
+
Е
1
. 
Bu ifodani fotoeffekt uchun yozamiz, ya'ni
hv
-
А
=0+
K
max
(2.4)

---

(bu yerda 
Е
=
-А
- chiqish ishi, 
hv
1
=0 chunki foton yutiladi, 
Е
1
=
K
max
metall 
sirtidan chiqayotgan elektronlarning maksimal kinetik energiyasi, 
hv
-tushayotgan 
yorug’likning nurlanish energiyasi).
(2.4) ni qulay shaklda yozaylik:
K
max
=
еU
0
=
 hv
-
А.
(2.5) 
(2.5) tenglamaga fotoeffekt uchun Eynshteyn tenglamasi deyiladi.
Shunday qilib, yorug’likning to’lqin tabiatidan fotoeffekt qonunlarini 
tushuntirib berib bo’lmaydi.Yorug’likni 
hv
-
energiyaga teng bo’lgan fotonlar 
oqimidan iborat deb qarasak, hammasi joyiga tushadi, barcha qiyinchiliklar 
yo’qoladi.Boshqacha aytganda, fotoeffekt korpuskulyar hodisadir.
Foton zarra metall sirtida yutiladi va barcha energiyasini bitta elektronga 
beradi va bu energiya elektronning metall bilan bo’lgan bog’lanish energiyasidan 
katta bo’lsa elektron metall sirtini tashlab chiqib ketadi.
(2.5) tenglama 
y=kx+b
funktsiyaga o’xshagan chiziqli funktsiyadir. 
2.4rasmda uchta turli metall uchun 
K
max
ni n ga bog’lik grafiklari keltirilgan. Bu 
to’g’ri chiziqlar bir-biriga parallel va bir-birining ustiga tushmaydi. Tug’ri chiziqni 
abtsissa o’qi bilan hosil qilgan burchagining tangensi Plank doimiysi h ga tengdir. 
Ordinata 0’qini kesib o’tgan to’g’ri chiziq hosil qilgan kesma - A chiqish ishidir. 
Metall sirtidan elektronni uzib chiqarish uchun kerak bo’lgan eng kichik energiya 
chiqish ishi deyiladi. Chiqish ishi metall turiga va metall sirtining holatiga bog’lik. 
Turli metallar uchun chiqish ishi har xil. Shu sababli (2.5) formulaga binoan barcha 
to’g’ri chiziqlar parallel va abtsissa o’qiga bir xil og’gan, ya'ni h bir hil.

---

2.4– rasm. Metall sirtidan ajralgan fotoelektronlarning tushayotgan yorug’lik 
chastotasiga bo’gliqlik grafigi.
K
max
=0 da 
v
=
v
0
. Bu erda 
v
0
-chegaraviy chastota, ya'ni metall sirtidan 
elektronlarni urib chikarish uchun kerak bo’lgan eng minimal chastota.Yuqorida
aytganimizdek, bu chastotani fotoeffektning qizil chegarasi deyiladi. 
K
max
=0 da
hv
0
=
А
(2.6)
(2.6) formuladan metallarni chiqish ishini aniklashda foydalaniladi.
Elektronlarning chiqish ishini boshqa tajribalardan, masalan, termoelektron 
emissiya hodisasidan ham