Fozilov ilxom suzish va uni o‘qitish metodikasi

Ikkinchi jahon urushi yillarida O‘zbekistonda suzishning rivojlanishiga 
oid qo‘shimcha fakt va ma’lumotlar: 
1. Sovet hokimiyati urush yillarida sportni, jumladan, suzishni 
rivojlantirishga ustuvor ahamiyat berishda davom etdi. Qiyin sharoitlar va 
cheklangan resurslarga qaramay, ular harbiylar va tinch aholi uchun jismoniy 
tayyorgarlik va salomatlik muhimligini tan oldilar. 
2. Suzish urush yillarida ham aholi orasida mashhurligicha qoldi, ko‘p 
odamlar urush xavfiga qaramay daryo va ko‘llarda suzishni davom ettirdilar. 
3. Suzish bo‘yicha musobaqalar va o‘quv dasturlari urush yillarida ham 
davom etdi, garchi avvalgidan kichikroq miqyosda bo‘lsa ham. Ko‘plab suzish 
bo‘yicha murabbiylar va sportchilar harbiy xizmatga chaqirildi, bu esa bir xil 
tayyorgarlik va musobaqalarni saqlab qolishni qiyinlashtirdi. 
4. Ba’zi suzish havzalari urush yillarida zarar ko‘rganligi yoki mablag‘ 
yetishmasligi sababli yopilgan, biroq boshqalari ochiq qolgan va mashg‘ulotlar va 
dam olish uchun ishlatilgan. 
5. Urushdan keyin O‘zbekistonda suzish sportining rivojlanishiga ham urush 
o‘z ta’sirini o‘tkazdi. Mamlakat urushdan keyingi qayta qurish davriga duch keldi, 
bu esa sportni rivojlantirish uchun mavjud resurslarni chekladi. Biroq, Sovet 
hokimiyati sport va jismoniy tayyorgarlikka ustuvor ahamiyat berishda davom etdi 
va suzish O‘zbekistonda va boshqa O‘rta Osiyo respublikalarida ommaviy sport 
turi bo‘lib qoldi. 
Ikkinchi jahon urushi davrida Sovet Ittifoqi resurslar va mehnat resurslari 
jihatidan jiddiy muammolarga duch keldi. Mamlakat katta resurslarni, jumladan 
oziq-ovqat, yoqilg‘i va sanoat materiallarini urush harakatlariga yo‘naltirishi kerak 

---

46 
edi. Bunday qiyinchiliklarga qaramay, Sovet hukumati urush yillarida sportni, shu 
jumladan suzishni rivojlantirishga ustuvor ahamiyat berishda davom etdi. 
Buning sabablaridan biri ham askarlar, ham tinch aholi uchun jismoniy 
tayyorgarlik va salomatlik muhimligini tan olish edi. Sovet rahbariyati jismonan 
sog‘lom va sog‘lom aholi jang maydonida ham, ish joyida ham jangovar harakatlar 
talablarini yengish uchun yaxshi jihozlanadi, deb hisoblardi. Suzish mashqlarning 
ayniqsa samarali shakli sifatida qaraldi, chunki u butun tanani mashq qilishni 
ta’minladi va uni yopiq joylarda, elementlardan himoyalangan suzish havzalarida 
qilish mumkin edi. 
Urush yillarida suzishning rivojlanishini qo‘llab-quvvatlash uchun Sovet 
hukumati bir qator choralar ko‘rdi. Ular yangi suzish havzalari va sport 
inshootlarini, jumladan, harbiy xizmatchilar uchun maxsus mo‘ljallanganlarini 
qurilishni davom ettirdilar. Shuningdek, ular sportni ommalashtirish, harbiylar va 
fuqarolar o‘rtasida ma’naviyatni yuksaltirish maqsadida suzish bo‘yicha musobaqa 
va tadbirlarni tashkil etishni rag‘batlantirdilar. 
Og‘ir sharoitlar va cheklangan resurslarga qaramay, ko‘plab sovet 
suzuvchilari urush yillarida mashq qilish va musobaqalarda qatnashishdi. Ba’zilar 
hatto 1942-1943 yillarda suzish bo‘yicha Sovet Ittifoqi milliy chempionatlarida 
g‘olib chiqqan Vladimir Dolgov kabi muhim muvaffaqiyatlarga erishdilar. 
Umuman olganda, Ikkinchi jahon urushi yillarida O‘zbekistonda suzishni 
rivojlantirish Sovet hukumatining aholi o‘rtasida jismoniy tayyorgarlik va 
salomatlikni mustahkamlashga qaratilgan keng ko‘lamli say-harakatlarining bir 
qismi edi. Urushning qiyinchiliklariga qaramay, Sovet rahbariyati ma’naviyatni 
saqlash va mamlakatni mojaro talablariga tayyorlashda sport va jismoniy mashqlar 
muhimligini tan oldi. 
Urush natijasida yuzaga kelgan og‘ir sharoit va xavf-xatarlarga qaramay, 
suzish urush yillarida ham O‘zbekiston aholisi orasida mashhur bo‘lib qoldi. Ko‘p 
odamlar daryo va ko‘llarda suzishni davom ettirdilar, garchi ular portlamay qolgan 
bombalar va minalar kabi urush xavfidan ehtiyot bo‘lishlari kerak edi. 

---

47 
Urush paytida yuzaga kelgan qiyinchiliklarga qaramay, Sovet hukumati 
harbiylar va fuqarolar uchun jismoniy tayyorgarlik va salomatlik muhimligini tan 
olib, sportni, shu jumladan suzishni rivojlantirishga ustuvor ahamiyat berishda 
davom etdi. Suzish bo‘yicha musobaqalar va o‘quv dasturlari avvalgidan kichikroq 
bo‘lsa-da, davom etdi, chunki suzish bo‘yicha ko‘plab murabbiylar va sportchilar 
harbiy xizmatga chaqirildi, bu esa bir xil tayyorgarlik va musobaqa darajasini 
saqlab qolishni qiyinlashtirdi. 
Ba’zi suzish havzalari urush paytida zarar ko‘rganligi yoki resurslarning 
yetishmasligi tufayli yopilgan, ammo boshqalar ochiq qolgan va mashg‘ulotlar va 
dam olish uchun ishlatilgan. Sovet hokimiyati ham targ‘ibot ishlari doirasida aholi 
o‘rtasida jismoniy tayyorgarlik va suzishning afzalliklarini targ‘ib qilish maqsadida 
suzish bo‘yicha tadbirlar tashkil etdi. 
Urushdan keyin O‘zbekiston urushdan keyingi tiklanish davriga to‘g‘ri 
keldi, bu esa sportni, jumladan, suzishni rivojlantirish uchun mavjud resurslarni 
cheklab qo‘ydi. Biroq, Sovet hokimiyati sport va jismoniy tayyorgarlikka ustuvor 
ahamiyat berishda davom etdi va suzish O‘zbekistonda va boshqa O‘rta Osiyo 
respublikalarida ommaviy sport turi bo‘lib qoldi. Sport klublari va suzish 
havzalarining tashkil etilishi, o‘quv dasturlari ishlab chiqilishi bu davrda 
O‘zbekistonda suzish sportining o‘sishi va ommaviylashishiga xizmat qildi. 
Umuman olganda, Ikkinchi jahon urushidan keyingi davrda O‘zbekistonda 
suzish ommaviy sport turi va dam olish turi sifatida rivojlanishda davom etdi. 
O‘zbekiston suzish federasiyasi o‘tgan asrning 50-yillari boshida tashkil etilgan 
bo‘lib, u butun mamlakat bo‘ylab suzish bo‘yicha musobaqa va tadbirlarni tashkil 
etish va ommalashtirishga yordam bergan. 
Federasiya shuningdek, yosh suzuvchilarni o‘qitish va rivojlantirish 
imkoniyatlarini yaratib, sportdagi iste’dodlarni aniqlash va tarbiyalashga 
ko‘maklashdi. Natijada, bu davrda O‘zbekistondan bir qancha muvaffaqiyatli 
suzuvchilar yetishib chiqdi, jumladan, Yelena Mazovka va Aleksandr Popov kabi 
Olimpiya o‘yinlari sovrindorlari. 

---

48 
1960-1970 yillarda O‘zbekistonda suzishni ommaviy sport turi sifatida 
rivojlantirishga sarmoya kiritish davom etdi, yangi suzish havzalari qurildi, sport 
klublari va o‘quv markazlari tashkil etildi. 1970-yilda Toshkentda O‘zbekiston 
milliy suzish markazi ochilgan bo‘lib, mashg‘ulotlar va musobaqalar uchun jahon 
andozalari darajasida sharoitlar yaratilgan. 
Sovet hokimiyati ham aholi o‘rtasida jismoniy tayyorgarlik va salomatlikni 
mustahkamlash vositasi sifatida suzishni targ‘ib qilishni davom ettirdi. Suzish 
Sovet jamiyatida tobora keng tarqalgan harakasiz turmush tarziga qarshi 
kurashning, sog‘lom odatlar va gigiyena qoidalariga rioya qilishning muhim usuli 
sifatida qaraldi. 
Sobiq sovet davrida O‘zbekistonda suzish sportning ommaviy turi bo‘lib 
qoldi, mamlakat bo‘ylab yangi suzish to‘garaklari va inshootlari tashkil etildi. 
O‘zbekistonda so‘nggi yillarda bir qancha muvaffaqiyatli suzuvchilar yetishib 
chiqdi, ular orasida Olimpiya o‘yinlari sovrindori Ravil Nachayev va jahon 
chempionati sovrindori Vladislav Mustafin ham bor. 
Umuman 
olganda, 
O‘zbekistondagi suzish tarixi an’anaviy suv 
mashg‘ulotlari, sovet davridagi jismoniy tayyorgarlik va salomatlikni targ‘ib qilish 
hamda dam olish va musobaqa shakli sifatida sportga doimiy sarmoya kiritish bilan 
bog‘liq holda shakllangan. Bugungi kunda suzish O‘zbekistonda barcha yoshdagi 
odamlar uchun ommabop sport turi bo‘lib qolmoqda, bu jonli musobaqalar sahnasi 
va mustahkam suzish an’analariga ega.