Fuqarolik jamiyati qurilishida qonun ustuvorligi tamoyilining

Uchinchidan, jamoat tashkilotlarining eng ommaviy shakllaridan biri hisoblangan kasaba

uyushmalari jamiyatning ijtimoiy taraqqiyotiga sezilarli darajada tahsir o’tkazadilar. Ta’kidlash

joizki, ushbu institutning ijtimoiy jarayonlardagi tahsiri faqatgina mehnat munosabatlari bilan

chegaralanib qolmasdan, balki undan ham kengroq doiraga qaratilgan.

Kasaba uyushmalarining ijtimoiy yo’naltirilgan funktsiyalarining mohiyati quyidagilarda

namoyon bo’ladi:

1.

jamiyatning integratsiyalashuviga erishish;

2.

ishlab chiqarish demokratiyasini rivojlantirish orqali fuqarolik jamiyatini

shakllantirish;

3.

davlatning ijtimoiy sohadagi siyosatini rivojlantirishga ko’maklashish;

4.

jamiyatning mehnat potentsiallarini saqlash va rivojlantirish;

5.

bozor munosabatlarini rivojlantirish, mehnat bozorini takomillashtirish;

6.

jamiyatda inson qadr-qimmatini oshirish va mehnat odatlarini rivojlantirish.

Mamlakatimizda ijtimoiy voqelikning jadal surhatlarda rivojlanib borishi, jamiyatda olib

borilayotgan keng qamrovli islohotlar fuqarolik jamiyatining asosiy institutlarining yangi

funktsiyalarini shakllanishiga olib kelmoqda.

Hozirgi kunda deyarli barcha jamoat tashkilotlari mamlakatni demokratik yo’nalishda

rivojlantirish, muayyan sohalar yuzasidan insonning huquq va erkinliklarini himoya qilish,

davlat hokimiyati organlari faoliyati ustidan samarali nazorat o’rnatish kabi masalalarga

o’zlarining asosiy faoliyat yo’nalishlari sifatida qaramoqdalar. Jamoat tashkilotlariga birlashgan

fuqarolar ular orqali o’zlarining turli xil manfaatlari va huquqlarini amalga oshirishni

ko’zlaydilar. Bunday sharoitda jamoat tashkilotlari oldiga fuqarolarning davlat ishlarini amalga

oshirishda ishtiroklarini ta’minlash hamda ularning mavjud qonunchilikka nisbatan ijobiy

munosabatlarini shakllantirish va shu orqali ularni qonunga itoatkor shaxs sifatida tarbiyalash

kabi yangi vazifalar qo’yilmoqda.

Jamiyat taraqqiyotining har bir bosqichida insoniyat oldiga muayyan maqsad va

vazifalarning qo’yilishi hamda yangidan-yangi muammolarning yuzaga kelishi o’z navbatida,

jamoat tashkilotlari faoliyat yo’nalishlarining o’zgarib borishi, o’z-o’zidan uning o’zgacha

mohiyat kasb etishiga olib keladi. Binobarin, jamoat tashkilotlari bugungi kunda jamiyatni

demokratlashtirish va isloh qilish jarayonining ajralmas va zaruriy bo’g’iniga aylanib bormoqda.

Bunday sharoitda ularning funktsiyalari doirasi kengayib borishi hamda turli xil shakllarda

namoyon bo’lishi ob’ektiv xususiyatga egadir.

---

81

Mamlakatimizda huquqiy demokratik davlat qurish jarayonida fuqarolik jamiyatining

muhim tarkibiy qismi hisoblangan fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlaridan biri –

mahallaning o’rni beqiyosdir. Mahalla – bu sharqona “demokratiya darsxonasi”. O’zbekistonda

fuqarolar yig’inlari va o’zini o’zi boshqarish organlari – mahallalarning soni 10 mingdan ortiqni

tashkil etadi.  “Mahalla” so’zi arabcha “mahallun” so’zidan olingan bo’lib “joy”,  “hudud”

mahnolarini

bildiradi.

O’zbekiston

davlat

mustaqilligiga

erishganidan

so’ng

mahalla

faoliyatining huquqiy asoslari yaratildi. Bunda mahallalar hayoti bilan bog’liq ko’p masalalar

bilan bir qatorda mahalla oqsoqolini saylash tartiblari ishlab chiqildi. Fuqarolar yig’ini raisi

(oqsoqoli) va uning maslahatchilari saylovi mamlakatimiz hayotida muhim o’rin tutadi. Bu

saylov demokratizm, oshkoralik va teng saylov huquqi asosida o’tkaziladi.

Fuqarolik jamiyati institutlari tizimida o’zini o’zi boshqarish organlari (mahalla)ning o’rni

beqiyosdir. CHunki boshqa mamlakatlardan farqli o’laroq, mahalla instituti yurtimizda ming

yillar davomida sinalgan va chuqur ildiz otgan, aholini birlashtirib turadigan ijtimoiy hodisa

sifatida rivojlanib kelmoqda. Ayniqsa, uning hozirgi bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida

xalqimizning urf-odatlari, anhanalari va qadriyatlarini saqlab qolish, ularni jipslashtirish kafolati

sifatida maydonga chiqayotganligini yaqqol ko’rib turibmiz (2.5.3-rasm).

Mahalla o’zini o’zi boshqarish organlarining eng yorqin ko’rinishi, ayni paytda fuqarolik

jamiyatining asosi va tayanchi deb tan olinganligi bilan ham o’zining yuksak mavqeiga ega.

Mustaqillik yillari mobaynida jamiyatdagi boshqaruv tizimlarini isloh qilish, davlat vazifalarini

jamoat tashkilotlariga bosqichma-bosqich o’tkazish, ya’ni kuchli davlatdan kuchli fuqarolik

jamiyatiga o’tish borasidagi ishlar izchil davom ettirib kelinmoqda.

Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish instituti – mahalla faoliyatining tashkiliy asoslarini

yanada takomillashtirish, uning vazifalari ko’lamini kengaytirish, davlat hokimiyati va

boshqaruv organlari bilan o’zaro yaqin munosabatlarini ta’minlash alohida dolzarb ahamiyat

kasb etmoqda. Ushbu vazifani hal qilishda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov

“Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi

Qonuniga tegishli o’zgartish va qo’shimchalar kiritish yuzasidan taklifni ilgari surar ekan, bunda

mahallani aniq yo’naltirilgan asosda aholini ijtimoiy qo’llab-quvvatlash, xususiy tadbirkorlik va

oilaviy biznesni rivojlantirish markaziga  aylantirish, shuningdek, uning davlat boshqaruv

organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazorati olib borish tizimidagi vazifalarini yanada

kengaytirishga jiddiy ehtibor qaratish lozimligini alohida ta’kidlab o’tdi. SHu bilan birga,

O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi

Qonunchilik palatasi va Senatining 2010 yil 12 noyabrg’ kuni bo’lib o’tgan qo’shma

yig’ilishidagi mahruzasida “Fuqarolar yig’ini raisi (oqsoqoli) va uning maslahatchilari saylovi

to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Qonuniga fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari

raislari saylovi tizimini yanada takomillashtirish bo’yicha oqsoqollar va ularning maslahatchilari

eng munosib fuqarolar ichidan saylanishini, fuqarolar ijtimoiy faolligini kuchaytirishda

mahallaning ahamiyati va roli oshirilishini tahminlaydigan chora-tadbirlarni nazarda tutadigan

o’zgartish va qo’shimchalar kiritish taklif qilinadi.