FUTBOL (ing. foot — oyoq, ball — toʻp) — sport oʻyini, 2 darvoza (7,32×2,44 m) li maxsus maydon (90—120 x 45 — 90) da toʻp bilan jamoa boʻlib oʻynaladi. Futbol toʻpining ogʻirligi 410—450 g, aylana diametrining uz. 68—70 sm, oʻyinning asosiy vaqti 90 min. (45 min. dan 2 boʻlim, 12—15 min. tanaffus). Maydonda ikkala jamoada 11 kishidan boʻladi. Oʻyindan maqsad raqib darvozasiga toʻpni oyoq yoki gavda qismlari bilan (qoʻldan tashqari) kiritishdan iborat. Faqat darvozabonlargina qoʻl bilan oʻynashi mumkin (jarima maydonchasida).
Futbolga oʻxshash oʻyinlar mil. av. Misr va Sharq mamlakatlarida maʼlum boʻlgan, keyin Yevropaga oʻtgan. 1848-y. da Buyuk Britaniyadagi Kembrij un-ti oʻqituvchilari Futbolning dastlabki zamonaviy qoidalarini ishlab chiqishgan. 1857-y. da shu mamlakatdagi Sheffild sh. da ilk Futbol klubi tashkil etilgan. 1863-y. da Angliya F. uyushmasi tuzilib, Futbol qoidalari tasdiqlangan. 18-a. ning oxiri — 19-a. ning boshlarida Yevropa va Jan. Amerika davlatlarida ham Futbol uyushmalari tashkil kilindi. 1896-y. F. olimpiada oʻyinlari dasturiga kiritildi. 1904-y. da xalkaro futbol federatsiyasi — FIFA tuziddi. F. Braziliya, Germaniya, Italiya, Argentina, Buyuk Britaniya kabi davlatlarda keng rivojlangan. Pele, Maradona, F. Bekkenbauer, L. Yashin, 3. Zidan, R. Ronaldo va boshqa Futbol chilar bu oʻyinning jahonda ommaviylashishiga hissa qoʻshishdi.
1871 yilda Angliyada mamlakat Kubogining yo’nalishi tasdiqlandi. Bu kubok uchun hozirda ingliz futbol klublari kurash olib boradilar xalqaro miqyosdagi ilk futbol uchrashuvi Angliya va Shotlandiya jamoalari rtasida 1873 yilda blib o’tdi. 0 ’yinchilar soni 11 kishidan ortiq bo’lsa, ularning jamoadagi joylashishi hozirgidan boshqacharoq bolgan. Angliya jamoasida 7 ta o’yinchi hujumda, 1 tasi yarim himoyada blgan, shuningdek, 2 ta himoyachi va 1 ta darvozabon bo’lgan. Shotlandiya jamoasi tarkibida esa 6 ta hujumchi, 2 ta yarim himoyachi boMgan edi. XIX asming 80-yillarida futbol o’yini Yevropa qit’asidagi mamlakatlarga yoyila boshladi. 1875 yilda futbol Gollandiyaga, keyinroq esa Daniyaga kirib keldi. 1882 yildan boshlab Shveysariyada, 1890 yildan Chexiyada, 1897 yildan esa Rossiyada futbol o’ynay boshladilar. 1882 yilda xalqaro uyushmalar boshqarmasiga asos solindi. Nihoyat, 1904 yil 21 mayda Fransiya tashabbusiga ko’ra hozirda 200 dan ortiq davlatlar a’zo blgan Xalqaro Futbol Uyushmasi - FIFA tashkil etildi. FIFA bilan bir qatorda 1954 yildan boshlab Yevropa Futbol ittifoqi - UEFA ham faoliyat ko’rsatadi. 1930 yildan boshlab har 4 yilda futbol bo’yicha jahon chempionati, 1958 yildan boshlab esa milliy terma jamoalar qatnashadigan Yevropa chempionatlari o’tkazilib kelinmoqda. 1900 yilda futbol olimpiya sport turiga aylandi, ammo rasmiy jihatdan u Olimpiya o’yinlari dasturiga 1908 yilda kiritilgan. Osiyo Futbol konfederatsiyasi (OFK) 1954 yili tuzilgan bo’lib, hozirgi vaqtda 44 ga yaqin mamlakatlami birlashtiradi. O’zbekiston Futbol federatsiya 1994 yildan FIFA va OFKga a’zo bo’lgan, hozirda FIFA va OFK tomonidan o’tkaziladigan barcha rasmiy musobaqalarda qatnashib kelmoqda. 1.1.0’zbekistonda futbolning rivojlanisbi O’zbekistonda zamonaviy futbol o’tgan asming boshlarida paydo bo’ldi va tezda mashhur o’yinga aylandi. Uning rivojlanish joylari Farg’ona, Toshkent, Andijon, Qo’qon va Samarqand edi. Ilk bor futbolni Farg’ona shahrida o’ynaganlar. Xuddi shu yerda 1911 yilning oxirida birinchi futbol jamoasi tashkil topgan. Farg’onada tuzilgan futbol jamoalari soni 1912 yil avgustida "Futbolchilar jamoasi"ga birlashishga yo’l berd
1871 yilda Angliyada mamlakat Kubogining yo’nalishi tasdiqlandi. Bu kubok uchun hozirda ingliz futbol klublari kurash olib boradilar xalqaro miqyosdagi ilk futbol uchrashuvi Angliya va Shotlandiya jamoalari rtasida 1873 yilda blib o’tdi. 0 ’yinchilar soni 11 kishidan ortiq bo’lsa, ularning jamoadagi joylashishi hozirgidan boshqacharoq bolgan. Angliya jamoasida 7 ta o’yinchi hujumda, 1 tasi yarim himoyada blgan, shuningdek, 2 ta himoyachi va 1 ta darvozabon bo’lgan. Shotlandiya jamoasi tarkibida esa 6 ta hujumchi, 2 ta yarim himoyachi boMgan edi. XIX asming 80-yillarida futbol o’yini Yevropa qit’asidagi mamlakatlarga yoyila boshladi. 1875 yilda futbol Gollandiyaga, keyinroq esa Daniyaga kirib keldi. 1882 yildan boshlab Shveysariyada, 1890 yildan Chexiyada, 1897 yildan esa Rossiyada futbol o’ynay boshladilar. 1882 yilda xalqaro uyushmalar boshqarmasiga asos solindi. Nihoyat, 1904 yil 21 mayda Fransiya tashabbusiga ko’ra hozirda 200 dan ortiq davlatlar a’zo blgan Xalqaro Futbol Uyushmasi - FIFA tashkil etildi. FIFA bilan bir qatorda 1954 yildan boshlab Yevropa Futbol ittifoqi - UEFA ham faoliyat ko’rsatadi. 1930 yildan boshlab har 4 yilda futbol bo’yicha jahon chempionati, 1958 yildan boshlab esa milliy terma jamoalar qatnashadigan Yevropa chempionatlari o’tkazilib kelinmoqda. 1900 yilda futbol olimpiya sport turiga aylandi, ammo rasmiy jihatdan u Olimpiya o’yinlari dasturiga 1908 yilda kiritilgan. Osiyo Futbol konfederatsiyasi (OFK) 1954 yili tuzilgan bo’lib, hozirgi vaqtda 44 ga yaqin mamlakatlami birlashtiradi. O’zbekiston Futbol federatsiya 1994 yildan FIFA va OFKga a’zo bo’lgan, hozirda FIFA va OFK tomonidan o’tkaziladigan barcha rasmiy musobaqalarda qatnashib kelmoqda. 1.1.0’zbekistonda futbolning rivojlanisbi O’zbekistonda zamonaviy futbol o’tgan asming boshlarida paydo bo’ldi va tezda mashhur o’yinga aylandi. Uning rivojlanish joylari Farg’ona, Toshkent, Andijon, Qo’qon va Samarqand edi. Ilk bor futbolni Farg’ona shahrida o’ynaganlar. Xuddi shu yerda 1911 yilning oxirida birinchi futbol jamoasi tashkil topgan. Farg’onada tuzilgan futbol jamoalari soni 1912 yil avgustida "Futbolchilar jamoasi"ga birlashishga yo’l berd
