30-rasm. O‘rta miyaning yoqori tepaliklari darajasidagi ko‘ndalang kesimi.
asablarning yirik hujayrali yadrolaridan impulslar kelib turishi tufayli ko‗z reflex
yo‗li bilan harakatlanadi. To‗rt tepalikning oldingi do‗mboqlari qorachiq refleksining
yuzaga chiqishida qatnashadi. O‗rta miyaning birlamchi ko‗ruv markazlari bilan
aloqador reflekslarga ko‗z akkomodasiyasi va ko‗ruv o‗qlarining bir nuqtaga
kelishi — konvergensiya kiradi.
To‘rt tepalikning orqa do‘mboqlari birlamchi eshituv markazlari
bo‗lib, tovush
kelayotgan tomonni chamalab bilish reflekslarining yuzaga chiqishida: hayvonlarning
qulog‗ini ding qilishida, boshi va gavdasini yangi tovush kelayotgan
tomonga
burishida qatnashadi.
O‗rta miyasi butun qolgan hayvondagi chamalash reflekslarida harakat
reaksiyalari bilan bir qatorda ba‘zi vegetativ reflekslar ham kuzatiladi; yurak faoliyati
ritmining o‗zgarishi, arterial bosimning o‗zgarishi va hokazolar shular jumlasidandir.
To‗rt tepalik yadrolari «soqchilik» refleksining yuzaga chiqishida qatnashadi.
Bu refleksning organizm uchun ahamiyati shuki, u organizmni to‗satdan yangi
ta‘sirotga reaksiya ko‗rsatishga tayyorlaydi. Bu murakkab refleksning muhim
komponenti shuki, mushak tonusi qayta taqsimlanadi — bukuvchi mushaklar tonusi
oshib, hayvonning qochib ketishiga yoki hujum qilishiga yordam beradi. To‗rt tepalik
75
sohasi zararlangan kishi bexos ta‘sirotga javoban tez reaksiya ko‗rsata olmaydi (31-
rasm).
Qora substansiya (substantia nigra ) ovqat yutish va chaynash reflekslari kabi
murakkab aktlarning koordinasiyalanishiga bevosita daxldor. Qora substansiyaga
elektr toki bilan ta‘sir etilganda ovqat yutish harakatlari yuzaga chiqib, nafas olish
tegishlicha o‗zgaradi. Qora substansiya plastik tonusni boshqarishda qatnashadi va
qo‗l barmoqlarining juda aniq bajariladigan mayda harakatlarini yuzaga chiqarishda
va, binobarin, tonusning nozik boshqarilishida rol o‗ynaydi, degan ko‗rsatmalar ham
bor.
Boshqa
hayvonlarga
nisbatan
odamda
qora
substansiya
ko‗proq
rivojlanganligini, aftidan, shu bilan tushuntirsa bo‗lar. Urta miyaning shu qismi (qora
substansiya) zararlanganda mushaklar tonusi oshib ketadi, ya‘ni gipertonus ro‗y
beradi. Ammo, bu gipertonusni faqat qora substansiyaning roli bilan izohlab
bo‗lmaydi, chunki u shikastlangan taqdirda mushaklar tonusining boshqarilishiga
bevosita dahldor bo‗lgan qizil yadro va retikulyar formasiya bilan aloqasi uziladi.
|
