G. M. K. Djabbarova, Z. A. Mamatova, U. R. Yusupova, I. I. Karimova, S. O. Mirzakulov oliy nerv faoliyati va
Shartli reflekslarni hosil qilish qoidalari
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 43-rasm. Itda so’lak ajralish shartli refleksini hosil qilish.
|
.5. Shartli reflekslarni hosil qilish qoidalari
I.P. Pavlov laboratoriyasida o‗tkazilgan ko‗pgina tadqiqotlar shartsiz ta‘sirot boshlanishdan oldin indifferent (bo‗lajak shartli) signal ta‘sir eta boshlagandagina shartli refleks hosil qilish mumkinligini ko‗rsatgan. Shartli va shartsiz ta‘sirotlar boshqacha qo‗llanilsa, ya‘ni ikkala ta‘sirlovchi bir vaqtda berilsa yoki shartsiz ta‘sirot boshlangani holda shartli signal qo‗shilsa shartli refleks vujudga kelmaydi, bordi-yu vujudga kelgan bo‗lsa, juda zaif bo‗lib, tez so‗nib qoladi. Keyingi tadqiqotlar bu qoidani birmuncha oydinlashtirishga imkon berdi. Shartli 121 signalni shartsiz ta‘sirotdan bir qadar minimal vaqt ilgari bera boshlash kerak ekan. Himoyalanish harakat shartli reflekslari uchun bu minimal vaqt 0,1 sekundga teng ekan. Interval bundan kaltaroq bo‗lsa, shartli refleks vujudga kelmaydi. Shartli reflekslar hosil qilishning muqarrar sharti shuki, miya katta yarim sharlari normal faol holatda bo‗lishi, organizmda patologik jarayonlar bo‗lmasligi, tekshirilayotgan shartli va shartsiz reflekslardan tashqari orientirovka refleksini yoki visseral reflekslarni vujudga keltiruvchi qandaydir yot ta‘sirotlar ham bo‗lmasligi kerak (43-rasm). 43-rasm. Itda so’lak ajralish shartli refleksini hosil qilish. 122 Shartli reflekslarni o‘rganish metodikasi. Shartli reflektor faoliyatning qonuniyatlarini tekshirish uchun so‗lak ajratish va himoyalanish harakat shartli reflekslarini o‗rganish maxsus fazilatlarga egadir. Bu reflekslarni o‗rganishning xususiyatlari reaksiyalarni sodda va aniq qayd qilish, reaksiyalarning tez boshlanishi, reaksiya xarakterining stereotipligi, shuningdek shartli reflekslarning birmuncha oson hosil bo‗lishi va so‗nishidan iborat. I.P. Pavlov shartli reflekslarni o‗rganish uchun original tadqiqot metodikasini ishlab chiqqan. Tekshiriladigan hayvon yoki odam eksperimentatordan va tajriba uchun keraksiz yot tashqi ta‘sirlardan yakkalab qo‗yiladi. Shartli reflekslarning g‗oyatda o‗zgaruvchanligi va turli tashqi ta‘sirlarga bog‗liq ekanligidan shu shartga rioya qilinadi. Tajriba qilinadigan hayvon yoki tekshiriladigan odam maxsus kameraga qo‗yiladi, bu kameraga yot tovush, hid, temperatura va yorug‗lik kirmasligi kerak. Shartli va shartsiz ta‘sirotlar uchun zarur asboblarning hammasi kamera ichida turadi. Odatda hushtak, qo‗ng‗iroq, har xil tonlar, metronom tovushi, yorug‗lik signallari, turli shakllarning ekrandagi tasvirlari, mexanik ta‘sirot, badanni sovutish yoki isitish va shunga o‗xshashlar shartli ta‘sirotlar bo‗lib xizmat qiladi. Itlar ustidagi tajribalarda shartsiz ta‘sirot uchun avtomatik ravishda ochiladigan kormushka (ovqat kataklari) dan ovqat beriladi, lunjga mahkamlangan suyuqlik solinadigan idish yordamida og‗izga turli eritmalar quyiladi yoki o‗zgarmas yoki o‗zgaruvchan elektr toki teriga qadalgan elektrodlar orqali beriladi. Eksperimentator, shartli va shartsiz ta‘sirotlar uchun zarur asboblarni ishga soladigan mexanizmlar, shuningdek harakat, sekretor, tomir shartli reflekslarini qayd qilish va miqdoriy hisobga olish apparatlari kameradan tashqarida turadi (44-rasm). Bolalarda shartli reflekslarni tekshirish usullarini A. G. Ivanov-Smolenskiy ishlab chiqqan. U shartli signallarni ovqatlanish, nutq yoki orientirovka reaksiyalariga sabab bo‗luvchi ta‘sirotlar (rasmlar ko‗rsatish) bilan mustahkamladi. Ovqatlanish harakat reflekslari tekshirilganda bola shartli ta‘sirot berilgan paytda qo‗lidagi rezinka ballonni qisib, konfet (ovqat) oladi. Ballonni qisish ovqatlanish 123 shartli refleksini qayd qiladigan usul hamdir. Shartli reflekslar hosil qilishda shartsiz ta‘sirotdan odatda 1-5 sekund ilgari signal beriladi. Tajribalar shunday qilinganda shartsiz ta‘sirot ta‘siri bilan deyarli bir vaqtga to‗g‗ri keladigan shartli refleks paydo bo‗ladi. Bu refleks vujudga kelib mustahkamlangach, shartli ta‘sirotning boshlanishi bilan shartsiz ta‘sirotning boshlanishi o‗rtasidagi interval uzaytiriladi: shartsiz ta‘sirot shartli ta‘sirotning Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|