G. M. K. Djabbarova, Z. A. Mamatova, U. R. Yusupova, I. I. Karimova, S. O. Mirzakulov oliy nerv faoliyati va
-rasm. Ovqatlanish shartli reflekslari tekshiriladigan sharoitning sxematik
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.6. Shartli refleks signallari
|
44-rasm. Ovqatlanish shartli reflekslari tekshiriladigan sharoitning sxematik
tasviri (I.P.Pavlovdan). boshlanishidan «keyinda qoldiriladi». Ovqatlanish reflekslarini hosil qilishda bunday kechikish odatda 20-30 sekundni tashkil etadi, himoyalanish harakat reflekslarini hosil qilishda teriga elektr toki bilan ta‘sir etish esa 8-10 sekund keyinda qoldiriladi. Shartli ta‘sirotning shartsiz ta‘sirotdan keyinda qoldirilishi shartli refleks miqdorini o‗lchashga imkon beradi. Maymunda shartli reflekslarni yuzaga chiqargan vaqtda katta yarim sharlar po‗stlog‗idagi ayrim hujayralarning elektr faolligini qayd qilish metodikasi Jasper laboratoriyasida ishlab chiqilgan. Hayvon maxsus yasalgan stanokka 124 qimirlamaydigan qilib yotqiziladi. Katta yarim sharlar po‗stlog‗ining turli chuqurligiga mikroelektrod kiritish imkonini beradigan qurilma kalla suyagiga joylanadi. Tajriba vaqtida yarim sharlar po‗stlog‗ining ayrim hujayralaridan ta‘sir berishdan oldin va har xil shartli ta‘sirlovchilarni qo‗llanib, harakat potensiallari ajratib olinadi. 4.6. Shartli refleks signallari Tashqi muhitning yoki organizm ichki holatining har qanday o‗zgarishi muayyan intensivlikka yetib, katta yarim sharlar po‗stlog‗ida idrok etilgach, shartli ta‘sirlovchi bo‗lib qola oladi. Tabiati jihatidan turli-tuman ta‘sirlar — tovushlar (tonlar va shovqinlar), yorug‗lik intensivligi, yoritilgan narsalarning konturlari, ranglar, hidlar, ta'mli moddalar, teriga tegish, bosim, issiq va sovuq ta‘siri, mushaklarning taranglanish darajasi, qisqarishi va bo‗shashuvi, gavdaning fazodagi holati, ichki a‘zolar holati, shilliq pardasining ta‘sirlanishi, shuningdek organizmda modda va energiya almashinuvining o‗zgarishlari shartsiz ta‘sirotlar bilan birga qo‗llanilganda ular shartli reflekslarning signallariga aylanadi. Shunday qilib, eksteroreseptiv, visseroreseptiv va proprioreseptiv ta‘sirotlarning hammasi shartli refleks signallari bo‗lib qolishi mumkin. Dastlab indifferent bo‗lgan ta‘sirotlargina emas, odatda organizmning biron bir reaksiyalarini, jumladan shartsiz reflekslarni yuzaga chiqaradigan ta‘sirotlar ham shartli signallarga aylanishi mumkin. Qanday bo‗lmasin shartsiz refleksni yuzaga chiqaradigan ta‘sirot boshqa shartsiz ta‘sirot bilan birga ko‗llanilganda ba‘zan ikkinchi (o‗z tabiatiga ko‗ra boshqa) shartsiz refleksning shartli signali bo‗lib qoladi. Pavlov laboratoriyasida o‗tkazilgan tajribalarda kuchli himoyalanish shartsiz refleksini vujudga keltiradigan ta‘sirotlar ovqatlanish refleksining shartli signallariga aylantirilgan edi. Shu maqsadda hayvonning oyoq panjasidan elektr toki o‗tkazish bilan bir vaqtda ovqat berib ham turilgan. Shunga o‗xshash bir qancha tajribalarda hayvon oyog‗idan elektr toki o‗tkazish yo‗li bilan ovqatlanish shartli reflekslari, 125 jumladan so‗lak ajratish refleksi vujudga keltirilgan. Himoyalanish shartsiz refleksi — oyoq bukish refleksi sekin-asta susayib, ovqatlanish shartli refleksi mustahkamlanadigan paytgacha butunlay yo‗qolgan, tormozlangan. Bu holda asab jarayoni bir shartsiz refleks markazidan boshqa asab markazlariga o‗tdi, asab markazlari o‗rtasida vaqtincha aloqa vujudga kelishi tufayli himoyalanish shartsiz refleksini yuzaga chiqaruvchi ta‘sirot ovqatlanish shartli refleksining signaliga aylandi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|