G. M. K. Djabbarova, Z. A. Mamatova, U. R. Yusupova, I. I. Karimova, S. O. Mirzakulov oliy nerv faoliyati va
Ikkinchi signal tizimining funksiyalarida miya po‘stlog‘idagi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
5.3. Ikkinchi signal tizimining funksiyalarida miya po‘stlog‘idagi
turli zonalarning ahamiyati «Dinamikani strukturaga to‗g‗ri keltirish», boshqacha aytganda, markaziy asab tizimi faoliyatining muayyan ko‗rinishlarida har xil asab tuzilmalarining ahamiyatini aniqlash fiziologiyaning muhim vazifalaridan biri, deb hisoblagan edi I. P.Pavlov. Bu vazifani hal etish ikkinchi signal tizimiga kelganda g‗oyatda muhim vazifadir. Bu masalada bir necha nuqtai nazar bor. Bir nuqtai nazar — psixomorfologik oqim tarafdorlarining faraz qilishicha, odam intellekti bilan bog‗langan oliy asab funksiyalarining turli ko‗rinishlari miyaning muayyan qismlarida joylashgan. Masalan, ba‘zi mualliflar bosh miya po‗stlog‗ining «funksional xaritalari»ni tuzishgan va psixik faoliyatning «faol tafakkur», «son tasavvurlari» kabi ko‗rinishlarini va hatto «shaxsiy, ijtimoiy va diniy «men» larini miya po‗stlog‗ining turli qismlariga joylashtirishgan edi. Ikkinchi nuqtai nazar oliy asab faoliyatining eng murakkab ko‗rinishlarini va ikkinchi signal tizimining funksiyalarini muayyan asab tuzilmalariga bog‗lash mutlaqo mumkin emas, deydi. Bu tasavvurga ko‗ra, xulq- atvorning har qanday murakkab aktida umuman butun miya po‗stlog‗i qatnashadi. Ikkala nuqtai nazar ham xatodir. Avvalo, ikkinchi signal tizimining funksiyalarida bosh miya chap va o‗ng yarim sharlarining ahamiyati birday emasligini ko‗rsatib o‗tish kerak. Aksari kishilar (o‗naqaylar)da bosh miyaning chap yarim shari ustun turadi va muayyan qismlari shikastlanganda, jarohatlanganda, qon quyilganda yoki o‗smadan zararlanganda nutq funksiyalari, tanib olish va maqsadga muvofiq ish ko‗rish funksiyalari, ya‘ni odamga xos, ikkinchi signal tizimi bilan bog‗langan funksiyalar buziladi. Chapaqaylar miyasining o‗ng yarim shari chap yarim sharidan ustun bo‗ladi, ularning o‗ng yarim shari shikastlanganda yuqoridagi kabi hodisalar kuzatiladi. Bu faktlar ikki yoqlama diqqatga sazovordir; birinchidan, 156 ular ikkinchi signal tizimining funksiyalarida bir yarim sharning ahamiyati kattaroq ekanligini ko‗rsatadi; ikkinchidan, ular bir yarim sharning ko‗proq ahamiyatga ega ekanligi mehnat faoliyatida katta rol o‗ynaydigan qo‗lga qandaydir bog‗liq ekanligini ko‗rsatadi. Ikkinchi signal tizimi normal ishlashi uchun miya po‗stlog‗ining keng zonalari kerak. Ammo, ikkinchi signal tizimining faoliyatida miyaning ba‘zi qismlari kattaroq rol o‗ynashi shubhasiz. Nutq, so‗zlarning ma‘nosini tushunish, ularni aytish, buyumlarni tanib, maqsadga muvofiq ish ko‗rish, ish natijasini oldindan bilish bilan bog‗liq bo‗lgan murakkab funksiyalar yuzaga chiqishi uchun dinamik jihatdan vujudga keluvchi murakkab asab strukturalari, ya‘ni miya po‗stlog‗ining birgalashib ishlovchi ko‗p apparatlari kerak. Ana shu apparatlar juda ko‗p neyronlar va ularning zanjirlaridan iborat «burjlarni», ya‘ni funksional tizimlarni hosil qiladi. Miya katta yarim sharlari po‗stlog‗ida faqat birinchi yoki faqat ikkinchi signal tizimlariga taalluqli asab elementlari anatomiya nuqtai nazaridan bir-biridan chegaralanmaganligini nazarda tutish kerak. Odamda buyumni tanib olish, maqsadga muvofiq ish ko‗rish va nutq funksiyalari ko‗proq buziladi, ularni anatomiya-klinika nuqtai nazaridan kuzatish ikkinchi signal tizimi asab strukturalarining lokalizasiyasini aniqlashda asosiy metod hisoblanadi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|