G. M. K. Djabbarova, Z. A. Mamatova, U. R. Yusupova, I. I. Karimova, S. O. Mirzakulov oliy nerv faoliyati va

47-rasm. O‘z qabilasidan ajratib qo‘yilgan aborigenning turli xabarlarga 
javoban yuz ifodasining ozgarish
i 
(
Pol Ekman tadqiqotlari bo’yicha) 
tashqari, ta‘sirotlarga sezgirlik ortadi. Demak, his-hayajonda vujudga kelgan 
qo‗zg‗alish organizmning foydalanmagan imkoniyatlarini yuzaga chiqaradi va 
maqsadga erishini yengillashtiradi. Bir tomondan, ehtiyojning paydo bo‗lishi, 
ikkinchi tomondan bu ehtiyojni qondirish uchun zarur bo‗lgan omil va 
imkoniyatlarning yetishmovchiligi hissiy zo‗riqishga olib keladi. Maqsadga erishish 
uchun kerak bo‗lgan omillarni bilim, ko‗nikmalar, tajriba, energiya va vaqt tashkil 
qiladi. Organizmda bulardan biri yetarlicha bo‗lmasa, zo‗riqish holati rivojlana 
boshlaydi.
Hissiy zo‘riqish
.
 
Maqsad va ehtiyojning ahamiyati qanchalik katta bo‗lsa, omil 
yetishmovchiligi qanchalik ko‗p bo‗lsa, zo‗riqish darajasi shunchalik kuchli bo‗ladi. 
Zo‗riqish ma‘lum darajaga yetganda hissiyotni uyg‗otadi. Uning 4 darajasi 

---

164 
farqlanadi: 1) organizmnning diqqat-e‘tibori va ish qobiliyati kuchayadi, ruhiy va 
jismoniy imkoniyatlarini ishga soladi. Bunday holat organizmni chiniqtiradi, ish 
qobiliyatini kuchaytiradi, foydali bo‗ladi; 2) ehtiyojni qondirish, maqsadga erishish 
uchun birinchi darajadagi zo‗riqish holatida ishga solingan imkoniyatlar yetarli 
bo‗lmasa, zo‗riqishning ikkinchi darajasi rivojlanadi, manfiy hissiyot paydo bo‗ladi, 
odam norozi bo‗ladi, jahli chiqadi. Ammo, u imkoniyatlarini iloji boricha ishga solib, 
oldida turgan masalani yechishga harakat qiladi; 3) agar qondirilishi zarur bo‗lgan 
extiyojlarni organizm ega bo‗lganidan ko‗p miqdorda talab qilinsa, organizmning 
imkoniyatlari turgan masalani yechish uchun yetarli bo‗lmasa, zo‗riqishning uchinchi 
darajasi rivojlanadi. Maqsadga yetishga ko‗zi yetmagan odam siqilib, eziladi. 
Zo‗riqishning bu darajasida organizm a‘zolari va tizimlarining faoliyati keskin 
salbiylashib ketadi. Aqliy va jismoniy imkoniyatlari kamayadi, odam hech bir ishga 
qo‗l urgisi kelmaydi, zarar yetkazuvchi omillarga qarshiligi pasayadi. Bunday 
holatning uzoq davom qilishi organizmga ziyon keltirib, turli kasalliklarning 
rivojlanishiga olib keladi. Shuning uchun zo‗riqishning uchinchi darajasini 
organizmning o‗ziga xos himoya reaksiyasi desa bo‗ladi; 4) imkoniyatlari yetarli 
emasligini bilgan organizm maqsadga erishishdan voz kechishga majbur bo‗ladi. 
Ammo, maqsadning ahamiyati, unga yetishish zaruriyati saqlanib qolsa, organizm 
mushkul ahvolga tushadi, endi zo‗riqish to‗rtinchi darajaga o‗tadi.