Gen muhandisligi va biotexnologiya

YAngi biotexnologiyaning dastlabki asosiy bosqichlari

1973 yil Birinchi gen klonlangan
1974
1975 yil Birinchi gibridoma yaratilgan
1976
1980
1981
1982
1983

Tirik organizmlar irsiy axborotini sun’iy yo’l bilan ma’lum maqsadga muvofiq o’zgartirish jarayoni genetik muxandislik fanining asosiy ustqurmasi hisoblanadi. Genetik muxandislik hujayra, xromosoma va gen darajasida amalga oshiriladi:

• 1. Hujayra darajasidagi genetik muxandislik ikki hujayrani o’zaro qo’shish yo’li bilan amalga oshiriladi.
• 2. Xromosoma darajasidagi genetik muxandislik hujayra yadrosiga qo’shimcha xromosomalar kiritish orqali amalga oshiriladi.
• 3. Gen darajasidagi genetik muxandislik yoki gen muxandisligi eng murakkab bo’lib, quyidagi bosqichlar asosida amalga oshiriladi:
• a. qimmatli xo’jalik ahamiyati kasb etadigan gen funksiyasi orqali qidirib topiladi, ajratib olinadi, klonlanadi va tuzilishi o’rganiladi.
• b. Ajratib olingan gen xromosoma DNK si bilan rekombinasiyalanuvchi biror fag genomi, traspozon yoki plazmid DNK si bilan biriktirilib vektor konstruksiya yaratiladi.
• s. Vektor konstruksiya transformasiya usuli bilan hujayraga kiritiladi va transgen hujayra olinadi.

Transpozonlarning kashf etilishi genetik muxandislikning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo’ldi.

• Ko’chib yuruvchi genetik elementlar-transpozonlarni o’simlik organizmida AqSH olimasi
• Barbara Mak Klintok, mikroorganizmlarda AqSH olimi Axmad Buxoriy va xasharotlarda Rossiya
• olimi Georgiy Georgiev kashf etgan.
• Ko’chib yuruvchi genetik elementlar ayni vaqtda transpozision elementlar yoki
• transpozonlar deb ham ataladi. Transpozonlar xilma-xil strukturaga ega bo’lsalar-da, barcha
• transpozon molekulalarining ikki chetida maxsus nukleotidlar izchilligi, markaziy qismda esa
• DNK molekulasining belgilangan joyida "yopishqoq" uchlar hosil qilib notekis kesuvchi
• transpozaza fermentini sintez qiluvchi gen mavjuddir.
• Transpozaza fermenti hujayradagi DNK molekulasini " yopishqoq" uchlar hosil qilib kesadi
• va ayni paytda transpozon uchlariga qovushtiradi. Hosil bo’lgan xromosoma DNKsi va
• transpozon DNKsidan iborat qovushma hujayra DNK bo’laklarini bog’lovchi ferment ligaza
• ta’sirida o’zaro bog’lanadi. Transpozonlarning hujayra DNKsiga integrasiyasi quyidagicha
• amalga oshadi.