Geo graf iya

chekka
dengizlar
deyiladi. Masalan, Hind okeanidagi Arabiston dengizi, Tinch 
okeandagi Bering dengizi. Lekin ayrim dengizlar quruqlikning ichiga 
ancha kirib borib, okeanlar bilan b o ‘g ‘izlar orqali tutashgan. Bunday

---

Q edurtm _uz
41-rasm. 
Okean tagi relyefi.
dengizlar 
ichki dengizlar
deb ataladi. O ‘rta dengiz, Qizil dengiz, Qora 
dengiz ichki dengizlardir.
Okean, dengiz va k o ‘llarda q o ‘ltiqlar ham b o ‘ladi. 
Q o ‘ltiq
deb 
okean, dengiz va k o ‘llarning quruqlik ichkarisiga kirib borgan kichik 
va sayoz qism lariga aytiladi. H ind okeanining B engaliya va Fors 
qo‘ltiqlari, A tlantika okeanining Biskay qo‘ltig ‘i bor.
Okean, dengiz va k o ‘llarning ikkita katta qismini tutashtirib tura­
digan suvli tor y o ‘lakka 
b o ‘g ‘iz
deyiladi. M asalan, G ibraltar b o ‘g ‘izi 
A tlantika okeanini O ‘rtayer dengiz bilan tutashtirib turadi.
O k e a n la r tag i relyefi. Okeanlar tagi ham quruqliklar yuzasi kabi 
notekis. Okeanlarning materiklarga tutashgan chekka qismlarida quruq- 
likning suv tagidagi davomi -
materik sayozligi,
y a ’ni 
sh e lf
joylashgan. 
U ning chuqurligi 200 m dan oshm aydi. K engligi har xil. M aterik 
sayozliklari foydali qazilmalarga, ayniqsa, neft va gazga boy b o ‘ladi.
200 m etrd an 2 5 0 0 -3 0 0 0 m etr ch u q u rlik k ac h a b o ‘lg an jo y la r 
m aterik y o n b a g ‘ri
deyiladi. Undan chuqurda okean tagi boshlanadi. 
Okean tagida keng tekisliklar, tog‘lar, juda chuqur botiqlar mavjud. Suv 
osti tog‘ tizmalari minglab kilom etrga cho‘zilgan (41-rasm). Dengiz va 
okeanlarning chuqurligi 
exolot
deb ataladigan asbob bilan o ‘lchanadi 
(42-rasm). Bunda okean yoki dengiz tubiga qarab exolotdan tovush 
to ‘lqini yuboriladi. Suvda tovush to ‘lqini 1 sekundda 1500 m tezlik
Y
E
R
N
IN
G
SU
V
Q
O
B
IG
T
— 
G
ID
RO
SFE
RA

---

Y
E
R
N
IN
G
SU
V
Q
O
B
IG
‘I 
— 
GIDRO
SFE
RA
Q edurtm _uz
42- rasm.