Geo graf iya

102
m u s t a q i l
o ‘QISH 
u c h u n
i n s o n
 
v a
 
t a b i a t
Hozirgi vaqtda Yer yuzida 7 m lrd 800 m ln atrofida odam yashaydi 
(2020-y). Lekin ular butun Yer yuzida bir xilda taqsimlanmagan. Dunyo 
aholisining yarm idan k o ‘pi Osiyo q it’asida joylashgan. Jonajon Vata- 
nim iz O ‘zbekistonda esa 34 m ln dan ortiq odam yashaydi (2020-y).
A holining soni o ‘zgarib turadi. Aholi sonining k o ‘payishi har yili 
qancha bola tu g ‘ilib, qancha odam o ‘lishiga b o g ‘liq. Yer yuzida odam 
paydo b o ‘lganiga 2 m ln yil b o ‘lgan deb taxm in qilishadi. Lekin ilgari 
odamlar soni ju d a sekin k o ‘paygan. Ilgarilari odamlar turli kasalliklar, 
urushlar, tabiiy ofatlar natijasida k o ‘plab qirilib turgan. Lekin X IX va 
XX asrlarda tibbiyot fanining rivojlanishi bilan Yer yuzida aholi soni 
ju d a tez k o ‘paydi.
Aholi Yer yuzida bir tekisda joylashm agan. Odamlar tabiiy sharoiti 
inson yashashi, x o ‘ja lik yuritishi uchun qulay iqlim li tekisliklarda, 
dengiz b o ‘ylarida, vodiylarda o ‘rnashib qolgan. Hozirgi vaqtda Xitoy, 
Hindiston, Amerika Q o‘shma Shtatlari, Indoneziya va Braziliya aholisi 
eng k o ‘p mamlakatlardir.
Inson o ‘zig a k e ra k li ham m a n arsan i tab iatd a n oladi. Ish latib
b o ‘lgan, keraksiz chiqindilarni esa tabiatga chiqarib tashlaydi. Qadim 
zam onda Yer yuzida odamlar kam, insonning tabiatga ta ’siri kuchsiz 
b o ‘lgan vaqtda uning tabiatga yetkazadigan zarari deyarli sezilm as 
edi. Ilm-fan, texnika rivojlangani sari insonning tabiatga ta ’siri ju d a 
kuchayib ketdi. Yer yuzida o ‘rm onlar kam aydi, c h o ‘llar k o ‘paydi, 
havoga k o ‘p m iqdorda tutun, turli zararli m oddalar chiqariladigan, 
suvga ham chiqindilar tashlanadigan b o ‘ldi. Yer p o ‘sti kavlanib, turli 
foydali qazilm alar olinmoqda.
In so n n in g t a ’siri a tm o sferad a 1 8 -2 0 km b ala n d lik k a ch a , Yer 
yuzidagi, tuproq, o ‘simlik va hayvonlarga, Yer p o ‘stida 3 -4 km chu- 
qurlikkacha, ayniqsa, kuchli b o ‘ladi. Biosferaning odam yashaydigan va 
tabiatga ju d a katta ta ’sir k o ‘rsatadigan shu qismi 
noosfera
deb ataladi. 
N oos - yunoncha aql degani. N oosfera aqllilar qobig‘i, y a ’ni odam 
yashaydigan qobiq degani.
edurtm_uz

---

Inson tabiatdan olib, foydalanadigan, odamlarning yashashi uchun 
zarur b o ‘lgan barcha narsalar