Geo graf iya

to g ‘ tizm alari
deb ataladi. Ularga And, 
Kordilyera, O ‘rta Osiyodagi Tyanshan, H isor tizm alari m isol b o ‘ladi. 
Juda katta m aydonlarni egallagan to g ‘ tizm alari, yakka-yakka to g ‘lar 
va vodiylar birgalikda 
to g ‘li o ‘lkalar
deyiladi.
edurtm_uz
58
Tayanch so‘z va tu sh u n ch alar
Ichki k u ch lar 
M a terik la r
o k e a n la r 
o r o lla r
Y arim orollar 
Tekislik
Tashqi k u ch lar 
Q ir
Tog‘li o‘lk alar 
c h o ‘qqi
Tog‘ tizm alari 
Tog‘
1. Materik nima? Orollar va yarimorollar deb nimalarga ay 
tiladi?
2. Tekisliklar va tog‘lar balandligiga qarab qanday turlarga 
bo ‘linadi?
3. Yozuvsiz xaritaga materiklar va ulardagi baland to g ‘ 
hamda eng katta tekisliklarning nomlarini yozing.
4. Quyidagi rasm da 1, 2, 3 va 4 raqam lari bilan qaysi 
okeanlarning o ‘rni k o ‘rsatilgan? Ulardan qaysinisi mam- 
lakatimizga eng yaqin, qaysi biri eng uzoqda joylashgan?

---

Q edurtm _uz
v
b o b
. 
y e r n i n g
s u v
q o b i g
‘
i
—
g i d r o s f e r a
1 7 - §. 
g i d r o s f e r a n i n g
t a r k i b i
. 
d u n y o
o k e a n i
Y erning suv qobig‘i 
gidrosfera
deb ataladi (yunoncha «hydro» -
suv, «sphaira» - shar degani). G idrosferada suv uch xil - suyuq, qattiq 
(m uz) va b u g ‘ holatida uchraydi. G idrosfera, asosan, ikki qism dan 
iborat (quyidagi jadvalga qarang).
Gidrosfera qismlari
Suv miqdorining nisbati, % his.
Suv miqdori, mln. km3
Dunyo okeani
96,5
1340
Quruqlikdagi suvlar
3,5
47,5
Gidrosferadagi suvning asosiy qismi okeanlarda yig‘ilgan (96,5 %). 
B iro q bu suv ju d a s h o ‘r b o ‘lg an lig i u ch u n u n dan ich ish g a ham , 
ekinlarni sug‘orishga ham foydalanib b o ‘lmaydi. Quruqlikdagi suvning 
deyarli yarm i sovuq o ‘lkalardagi m uzliklarda to ‘plangan. M uzliklar 
suvi chuchuk, toza suv, lekin odamlar yashaydigan joylardan uzoqda 
b o ‘lganligidan foydalanish qiyin. Issiq o ‘lkalarning baland to g ‘laridagi 
m uzliklar yozda daryolarga suv berib turadi.
Yer osti suvlari taxm inan m uzlik suvlaricha b o ‘lsa ham, ularning 
sifati har xil. Sho‘r yer osti suvlari ham k o ‘p.
Yer usti suvlari - daryo va k o ‘llarda to ‘plangan. U larda suv kam. 
Lekin suv aylanib kelaverganidan insoniyat foydalanishi uchun eng 
qulay. Yer usti suvlari Yer yuzida ju d a notekis taqsimlangan. Havodagi 
suv b u g ‘lari Yer yuziga y o g ‘adigan y o g ‘inlar manbayidir.
D unyoda suv to ‘xtovsiz aylanm a harakatda b o ‘ladi. Quyosh nuri 
okeanlardan ju d a k o ‘p suvni b u g ‘latadi. B ug‘ning bir qismi okeanlarga 
y o g ‘in b o ‘lib y o g ‘adi. Bir qism ini shamol quruqliklarga olib ketadi 
va u yerlarda y o g ‘in b o ‘lib yerga tushadi. Bu suv daryolarga tushib 
oqadi va yana okeanlarga quyiladi. Suvning okeanlardan havo orqali 
quruqliklarga va quruqlikdan daryolar orqali yana okeanlarga qaytib 
keladigan to ‘xtovsiz harakati