Geografik koordinatalar tizimi hamda chiziqlarni oriyentlar

Geografik koordinatalar tizimi hamda chiziqlarni oriyentlar

Reja:

• 
  1. Geografik koordinatalar
  
• 
  2. Geografik koordinatalar sistemasi
  
• 
  

Geografik koordinatalar — yer sathidagi nuqtaning vaziyatini ekvator tekisligi va boshlang’ich meridian tekisligiga nisbatan o’lchangan kenglik va uzunlik deb ataluvchi burchak qiymatlari. Astronomik va geodezik G. k. bo’ladi. Referens-ellipsoid sirtida geodezik o’lchashlar natijasida olingan va hisoblangan kenglik va uzunlik geodezik koordinatalar deyiladi. Ular, odatda, V va J harflari bilan belgilanadi. Astronomik koordinatalar o’sha nuqtalarning referens-ellipsoid sirtida osmon yoritqichlarini kuzatish orqali aniqlangan koordinatalarg a aytiladi. Bu koordinatalar r va u bilan belgilanadi. Geodezik koordinatalar berilgan nuqtadan referens-ellipsoid ustiga tushirilgan normal chizig’iga bog’liq, G. k. esa o’sha nuqtadan tushirilgan shovun chizig’iga nisbatan olinadi. Kengliklar meridian bo’ylab ekvatorning har ikki tomoniga qarab 0° dan 90° gacha hisoblanadi va ekvatordan shimolidagi kengliklar shim., janubidagilari — janubiy kengliklar deb ataladi. Mas, Toshkent shahri 4GZS sh.k.da joylashgan. Uzunliklar boshlang’ich meridian 0° dan 360° gacha yoki sharqqa (sharqiy uzunlik), yoxud g’arbga (g’arbiy uzunlik) hisoblanadi. Mas, Samarkand shahri 67° shq. u.da joylashgan. Shuningdek, boshlang’ich meridian 0° dan 180° gacha sharqqa va g’arbga hisoblashda ham qo’llaniladi. Ular parallellar bo’ylab hisoblanadi. Xalqaro kelishuvga muvofiq, London chekkasidagi eski Grinvich astronomik rasadxonasidan o’tuvchi meridian „boshlang’ich meridian“, „nolinchi meridian“ deb qabul qilingan. Qadimda uzunliklarni o’lchashda turli joylardan o’tgan meridianlar — Ferro olari (Kanar orollarida), Parij, Berlin, Rim, Nankin rasadxonalari, Rossiya uchun 19-asrgacha Pulkovo rasadxonasidan o’tgan meridian bosh meridian qilib olingan. Sharqda O’rta asrlarda xarita tuzishda Xo’jand sh.dan o’tgan meridianni bosh meridian deb qabul qilinganligi to’g’risida maʼlumotlar bor.^[

Geografik koordinatalar

Yer yuzasini topografik jihatdan o`rganishda hamda karta va plan bilan ishlashda joydagi nuqtalarning bir-biriga nisbatan tutgan o`rnini aniqlash kerak bo`ladi. Nuqtalarning bir-biriga nisbatan tutgan o`rni ularning koordinatalari bilan aniqlanadi. Boshlang`ich deb qabul qilingan nuqtaga nisbatan biron nuqtaning tutgan o`rnini ifodolovchi miqdorlar shu nuqtaning koordinatasi deyiladi.

Topografiyada Yer yuzasidagi hamda karta va planlardagi nuqtalarning o`rnini yerga nisbatan aniqlash uchun geografik va to`g`ri burchakli koordinata sistemalaridan foydalaniladi.

• 
  Geografik koordinatalar – yer sathidagi nuqtaning vaziyatini ekvator tekisligi va boshlangich meridian tekisligiga nisbatan o’lchangan kenglik vauzunlik deb ataluvchi burchak qiymatlari. Astronomik va geodezik G. K. Bo’ladi. Referens-ellipsoid sirtida geodezik o’lchashlar natijasida olingan va hisoblangan kenglik va uzunlik geodezik koordinatalar deyiladi. Ular, odatda, V va J harflari bilan belgilanadi. Astronomik koordinatalar o’sha nuqtalarning referens-ellipsoid sirtida osmon yoritqichlarini kuzatish orqali aniqlangan koordinatalarga aytiladi. Bu koordinatalar r va u bilan belgilanadi.
  

Geografik koordinatalar haqida Tushuncha

• 
  Geodezik koordinatalar berilgan nuqtadan referens-ellipsoid ustiga tushirilgan normal chizig’iga bog’liq, G. K. Esa o’sha nuqtadan tushirilgan shovun chizig’iga nisbatan olinadi. Kengliklar meridian bo’ylab ekvatorning har ikki tomoniga qarab 0° dan 90° gacha hisoblanadi va ekvatordan shimolidagi kengliklar shim., janubidagilari — janubiy kengliklar deb ataladi. Mas, Toshkent shahri 4GZS shahri k.da joylashgan.Uzunliklar boshlang’ich meridian 0° dan 360° gacha yoki sharqqa (sharqiy uzunlik), yoxud g’arbga (g’arbiy uzunlik) hisoblanadi. Mas, Samarkand shahri 67° shq. U.da joylashgan. Shuningdek, boshlang’ich meridian 0° dan 180° gacha sharqqa va g’arbga hisoblashda ham qo’llaniladi. Ular parallellar bo’ylab hisoblanadi.
  

Geografik koordinatalar Tushuncha

Qadimda uzunliklarni o’lchashda turli joylardan o’tgan meridianlar — Ferro olari (Kanar orollarida), Parij, Berlin, Rim, Nankin rasadxonalari, Rossiya uchun 19-asrgacha Pulkovo rasadxonasidan o’tgan meridian bosh meridian qilib olingan. Sharkda O’rta asrlarda harita tuzishda Xo’jand sh.dan o’tgan meridianni bosh meridian deb qabul qilinganligi to’g’risida maʼlumotlar bor.Xalqaro kelishuvga muvofiq, London chekkasidagi eski Grinvich astronomik rasadxonasidan o’tuvchi meridian “boshlang’ich meridian”, “nolinchi meridian” deb qabul qilingan.

Geografik koordinatalar sistemasi

• 
  Geografik koordinatalar tizimi — to’g’ridan-to’g’ri Yerdagi pozitsiyalarni kenglik va uzunlik sifatida o’lchash va aloqa qilish uchun sferik yoki ellipsoidal koordinatalar tizimidir . Amaldagi turli fazoviy mos yozuvlar tizimlarining eng oddiy, eng qadimgi va eng keng tarqalgani bo’lib, boshqa ko’pchilik uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Garchi kenglik va uzunlik kartezian koordinatalar tizimi kabi koordinata majmuasini tashkil qilsa-da, geografik koordinatalar tizimi kartezian emas, chunki o’lchovlar burchaklar va tekislik yuzasida emas.