Geoinformatsion tizimlarni sinflanishi, modellarning xususiyatlari va qo’llash uslubiyati. Geografik axborot tizimi

Geoaxborot tizimida qoʻllaniladigan dasturiy ta’minotlar.
Geoaxborot tizimida qoʻllaniladigan maxsus dasturlar asosan ikki turga boʻlinadi va ular quyidagilardan iborat:

• 
  Pulli dasturlar. Ular jumlasiga hozirda mashhur boʻlgan ESRI kompaniyasining ArcView oilasidagi dasturlar, GIS MapInfo Professional, AutoCAD Map 3D, Geomedia Professional, Panorama, RemoteView, Bentley Map, Erdas Imagine kabilar kiradi.
  
• 
  Ochiq kodli dasturlar. Mazkur bepul geoaxborot tizimi dasturlariga Quantum GIS (QGIS), GRASS GIS, gvGIS, ILWIS, JUMP GIS, MapWindow GIS, SAGA GIS, Capaware, FalconView, Kalypso, TerraView, Whitebox GIS kiradi.
  

GAT asosan quyidagi beshta savolga javob beradi:

• 
  1. Joy. … da nima joylashgan? Birinchi savol ayni paytda ma’lum bir joyda nima borligini aniqlashtiradi. Joylar esa har xil usullar bilan aniqlanishi mumkin, masalan, nomlanishi , pochta indeksi va albatta koordinatalari bilan.
  
• 
  2. Sharoit. Qayerda joylashgan? Ikkinchi savol ham birinchi savolga oʻxshash, lekin bunga javob berishda fazoviy tahlil talab etiladi. Birinchi savolda joy aniqlashtirilgan boʻlsa, ikkinchi savolda oʻsha joyda nima borligi va qanday sharoitda ekanligi aniqlashtiriladi. (Masalan, 200m x 2 oʻlchamli, qurilishga mos keladigan tuproqli va asosiy avtomobil yoʻlidan 100 m masofada joylashgan maydonni topish).
  
• 
  3. Tendensiya. …. dan boshlab nima oʻzgargan? Uchinchi savol birinchi va ikkinchi savolni birlashtirib va ularga qoʻshimcha tarzda aniq bir maydonda aniq vaqt ichida nimalar oʻzgarganligini aniqlaydi.
  
• 
  4. Strukturalar. Qanday fazoviy strukturalar mavjud? Bu savol birmuncha murakkabroq. Masalan, atom elektr stansiyasiga yaqin aholi punktlarida saraton kasalligining asosiy sababi nima, degan savolni oydinlashtirishda saraton bilan ogʻrigan bemorlar sonini, qayerda joylashganini va ularga tegishli boshqa koʻplab sabablarni bilish juda muhim.
  
• 
  5. Modellashtirish. Agar …. boʻlsa, nima boʻladi? Bu savol biror-bir qurilish yoki masalan, yangi avtomobil yoʻli tarmogʻi oʻtkazilsa, atrof-muhitga qanday ta’sir etishini aniqlash uchun beriladi. Albatta, bu kabi savollarni oydinlashtirishda geografik yoki boshqa turdagi axborotlar talab etiladi.
  
• 
  Mutaxassislar geografik axborot tizimini qisqacha “geoinformatika” deb ham atashadi. “Geoinformatika” uch ildiz: geografiya, informatika va avtomatika tushunchalaridan tashkil topgan. Inglizcha adabiyotlarda “Informatics”, “Computer Science” degan tushunchalar bor va u elektron hisoblash texnikasini takomillashtirish, dasturlash, amaliy matematika, operatsion tizimlar, sun’iy intellekt masalalari va boshqa tushunchalarni oʻz ichiga oladi. Geoinformatika atamasi 1980-yillar oxiriga kelib yanada ommaviylashdi va hozirda Geographic Information System yoki qisqacha GIS
  
• 
  Geoaxborot tizimining qoʻllanilish sohalari
  
• 
  Quyida GIS-dan foydalanishning oddiy namunasi keltirilgan. Tasavvur qiling-a, sog'liqni saqlash kompaniyasi davolanayotgan har bir bemor uchun yashash joyini va tashrif buyurilgan sanasini belgilagan:
  
• 
  Jadvalda qizamiq bilan kasallanish yanvar va fevral oylarida ro'y berishi ko'rsatilgan. Jadvalda har bir bemorning uyi joylashgan joy kenglik va uzunlik bo'yicha ko'rsatilgan. Ushbu ma'lumotlardan GIS dasturida foydalanib, biz kasallikning tarqalishi haqida ko'proq ma'lumotlarni tezda topishimiz mumkin:
  
• 
  Geografik axborot tizimlari keng ko'lamli odamlar tomonidan kompyuter dasturlari yoki gadjetlar uchun dasturlardan foydalaniladi.