Geologiyasi
Neft qatlamiga suv haydash
Yüklə 1,48 Mb.
|
|
13.2.1. Neft qatlamiga suv haydash
Neft uyumiga ta’sir etish maqsadida mahsuldor qatlamga suv maxsus haydash quduqlari orqali yuboriladi. Bunday jarayon qatlam bosimini saqlash (ayrim hollarda boshlang’ich bosimdan ham yuqori ko’tarish) va neft beraolishligini orttirish maqsadida amalga oshiriladi. Hozirgi vaqtda nefti tugayotgan uyumlardan neft olishning eng ko’p tarqalgan ikkilamchi metodi qatlamga suv bostirish hisoblanadi. Odatda chegara tashqarisiga suv haydash va maydoniy suv haydash o’zaro farqlanadi. 314
qo’llaganda qatlamda etarli miqdorda qoldiq neft bo’lishi kerak. Odatda birlamchi metodlar bilan qatlamdan neftni to’liq siqib chiqarib bo’lmaydi, shu sababli ko’p miqdordagi qoldiq neft qatlamda qolib ketadi. Nefti kamayib ketgan qatlamlarni jonlantirish maqsadida neftlilik chegarasi tashqarisiga suv bostirish quyidagi sharoitlarda amalga oshiriladi: 1) kollektorlarning o’tkazuvchanligi yuqori va qatlam uzluksiz bo’lganda (neft quduqlari va chegara orti quduqlari orasidagi gidrodinamik bog’liqlik yaxshi bo’lganda); 2) qatlam bosimini bir me’yorda saqlab turish uchun tabiiy chegara suvlarining siljishi etarli bo’lmaganda; 3) neftning harakatlanish koeffitsientining qiymati nihoyatda kichik bo’lganda ( 0 dan katta emas). Suvni maydoniy haydash metodi quyidagi holatlarda qo’llaniladi: 1) kollektorlarning o’tkazuvchanligi yuqori bo’lmasa va shu vaqtning o’zida qumtoshlar tarkibidagi gilli zarrachalar suv bilan ho’llanganda ularning o’tkazuvchanligi keskin kamayib ketmasa; 2) qatlamning suvga to’yinganligi kam va o’z navbatida, chiqarib olinayotgan neftdagi suv miqdori ko’p (o’rtacha 10-20% dan ortiq) bo’lmaganda; 3) qatlamning qoldiq neftga to’yinganligi 35-40% dan ortiq bo’lganda. Suvni qatlamga haydashning texnologik sxemasi quyidagicha amalga oshiriladi: 1. Chegara tashqarisiga suv bostirishda haydash quduqlari neftlilik chegarasining tashqarisiga joylashtiriladi. Neftlilik chegarasini bir me’yorda siljishi uchun haydash quduqlari oralig’idagi masofa neftlilik chegarasigacha bo’lgan masofadan ikki baravar ortiq qilib olinadi. Haydash quduqlarining suvni eng ko’p qabul qilaolishligini ta’minlash uchun quduq tubi tozalanadi, zarur bo’lganda gidravlik yorish amalga oshiriladi. 2) Nefti tugayotgan uyumlarga maydoniy suv bostirishda quduqlarni joylashtirishni quyidagi ikki xil sxemasi qo’llaniladi: a) haydash quduqlari chiziqli batareyalar ko’rinishida, ishlatish quduqlari esa haydash quduqlari qatoriga paralllel qilib joylashtiriladi. Ishlatish quduqlarining suvlanish darajasi ortib borgan sari ular haydash quduqlari sifatida ishlatiladi, ularning old qismida ishlatish quduqlarining yangi qatori burg’ilanadi; shunday qilib, ishlatish quduqlarining birinchi qatoridan ikkinchi qatori tomon suv muntazam ravishda siljib boradi (10.8-rasmga qarang). b) haydash quduqlari qatlam maydoni bo’ylab ishlatish quduqlari oralig’ida bir me’yorda joylashtiriladi. Quduqlarni joylashtirishning besh nuqtali va etti nuqtali sistemasi eng ko’p tarqalgan (10.9-rasmga qarang). Quduqlarni joylashtirishning besh nuqtali sistemasida haydash quduqlari kvadratning tomonlari bo’ylab, ishlatish quduqlari esa kvadratning markazida joylashadi; etti nuqtali sistemada haydash quduqlari oltiburchaklarning burchaklarida, ishlatish quduqlari esa ularning markaziga o’rnatiladi. Shunday qilib, quduqlarni besh nuqtali joylashtirish sxemasida haydash va ishlatish quduqlarining nisbati 1:1 ga; etti nuqtali (aslida uchburchakli) sistemasida 315
haydalayotgan suvni bir me’yorda va uyumning hamma joyiga nisbatan bir xilda ta’sir etishini ta’minlaydi. Uyumga suv bostirish jarayonini amalga oshirishda quduqlar oralig’idagi masofa 50-200 m atrofida bo’lishi kerak. Bunday masofa jinsning o’tkazuvchanligiga, suv bostirish bosimiga va uyumga haydalayotgan suvning hajmiga bog’liq. O’tkazuvchanligi turlicha bo’lgan qatlamlarga maydoniy suv bostirishda birinchi navbatda haydash quduqlari qazilib, ulardan uyumga suv haydaladi. Qatlamdagi g’ovaklarning bir qismi suvga to’lgandan keyin ishlatish quduqlari qazilib, ishga tushiriladi. Maydoniy suv bostirishda haydalgan suvning umumiy sarfi laboratoriyada tajriba yo’li bilan aniqlanishiga ko’ra quyidagi miqdordan ortib ketmasligi kerak: suv haydashning boshlang’ich davrida 1 t., neftni chiqarib olish uchun 3 m 3 , yakuniy davrida esa 20 m 3 /t bo’lishi kerak. Haydalayotgan suvning sarfi 10-15 m 3 /t bo’lsa mo’’tadil hisoblanadi. Qatlamga suv bostirishda haydaladigan suvning taqribiy sarfini va qatlamni qancha muddatda ishlatish mumkinligini aniqlash zarur. Buning uchun neftning qoldiq zaxiralari miqdori hisoblab chiqiladi va laboratoriya ma’lumotlari asosida neftni chiqarib olish koeffitsienti qiymati topiladi. Maydoniy suv bostirish jarayonining samaradorligi bog’langan suvning miqdoriga bog’liq. Maydoniy suv bostirishni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun bog’langan suvning miqdori qatlamda 25% dan ko’p bo’lmasligi kerak. Agar bog’langan suvning miqdori 25% dan ko’p bo’lsa, maydoniy suv bostirish jarayonining samaradorligi kamayadi. Endi bog’langan suv to’g’risida qisqacha ma’lumot beramiz. Bog’langan suv tog’ jinsi zarrachalarini yupqa parda hosil qilib o’rab turadi (uning ichki qismi mustahkam bog’langan, tashqi qismi bo’sh bog’langan suvlarni hosil qiladi). Pardaning qalinligi suv molekulasi diametridan bir necha yuz marotaba katta bo’ladi va minerallar yuzasida molekulyar tortish kuchi ta’sirida yopishib turadi. Mustahkam va bo’sh bog’langan suvlar o’zaro farqlanadi. Mustahkam bog’langan yoki adsorbtsion suv tog’ jinsi yoki tuproq zarrachalariga havodagi suv bug’larining yutilishidan hosil bo’ladi. Ular jins zarrachalariga katta kuch bilan yopishib turadi; xossalariga ko’ra oddiy suvlardan keskin farqlanib, qattiq jinslarga yaqin bo’ladi, zichligi o’rta hisobda 2 g/sm 3 , yuqori qovushqoqlikka ega, 78 o S da muzlaydi; zarralar burchagi va qabariq joylarida qalin pardali, egilgan joylarida yupqa pardali suvlar hosil bo’ladi. Jins zarralari qizdirilganda bog’langan suv oson ajralib chiqadi. Bo’sh bog’langan suv fizik bog’langan suvning tashqi qati ustidan yupqa parda ko’rinishida qoplab turadi. A.F. Lebedevning fikricha, bo’sh bog’langan suv tog’ jinslarida suv bug’larining kondensatsiyalanishidan hosil bo’ladi yoki ulardan tomchi-suyuq suvlarni chiqarib olgandan so’ng qoladigan suv, jins zarrachalari yuzasiga adsorbtsion suvlarga nisbatan kamroq kuch bilan yopishib turadi, ushbu zarrachalar atrofidagi gigroskopik suvlar pardasi ustidan ikkinchi yupqa pardani hosil qiladi. Bo’sh bog’langan suvning harakati qalinroq pardalardan yupqaroq pardalar tomoniga yo’nalgan bo’ladi. Og’irlik kuchi bo’sh bog’langan suv harakatiga ta’sir etmaydi. Temperatura nol gradusdan past bo’lganda muzlaydi, temperaturaning 316
110 o S temperaturada qizdirilganda va bosim ta’sirida undan ajralib chiqadi. Uyumlarning tuzilishi har xil tarkibli bo’lsa, ayniqsa vertikal bo’yicha o’zgaruvchan bo’lsa, ularga suv bostirish jarayonida qandaydir bir yo’nalish bo’yicha suv yorib chiqishi mumkin. Bu hodisa bajariladigan tadbirlar samaradorligini ancha pasaytirib yuboradi. Bunday hodisalarga qarshi kurashish uchun quyidagi tadbirlar qo’llaniladi: 1) quduq kesimidagi suvni eng ko’p yutuvchi qatlamlar sementlanib, kimyoviy tamponlanib va pakerlar qo’llanib izolyatsiyalanadi; 2) suvning yorib chiqishining oldini olish maqsadida suvni haydash va suyuqlikni chiqarib olish sur’ati tartibga solinadi; 3) kesimdagi suvni eng ko’p yutuvchi zonalarga loyqa suv, havoning suv bilan aralashmasi, parafinli distillyatlar va sh.o’. haydalib, ularning o’tkazuvchanligi kamaytiriladi. Qatlamga daryo, artizian, qatlam va dengiz suvlari haydaladi, ular quyidagi talablarga javob berishi kerak: 1) suvning tarkibida texnik aralashmalar miqdori 1 mg/l dan ortiq bo’lmasligi; 2) suvning tarkibida suvo’tlari va mikroorganizmlar bo’lmasligi; 3) qatlam sharoitida haydalayotgan suvning barqaror bo’lishi; 4) suvning tarkibida oksidlangan temir miqdori 0,5 mg/l dan ortiq bo’lmasligi; 5) quvuruzatgichlarning korroziyaga uchratmasligi; 6) neft aralashmasining suvdagi miqdori 0,5 mg/l dan ortiq bo’lmasligi lozim. Daryo suvini qatlamga haydashda suv daryo o’zanidan olinmay, balki daryoning qayir qismidan olinadi. Buning uchun maxsus quduqlar burg’ilanadi. Daryoning qayir qismidan olingan suv tozalanmaydi, chunki u toza bo’ladi. Qatlamdan olingan suvni uyumga haydashdan avval tindirilib, neftdan tozalanadi va koagulyatsiyalanadi. Bunday jarayonlar haydash quduqlarining suvni qabul qilaolish qobiliyatini doimo saqlab turish uchun amalga oshiriladi. Tarkibida erigan gazlar (karbonat kislotasi, vodorod sulfid) bo’lgan suvlar aeratsiyalanadi (havoga boyitiladi). Suvni neftdan tozalashda unga neftni yuvadigan moddalarni qo’shish foydalidir. Shuni nazarda tutish lozimki, chuchuk, shuningdek, ishqorli suvlar mahsuldor qatlamlar tarkibidagi gillarni ho’llaganda gillar bo’kib, hajmi ortadi va o’tkazuvchanligi pasayadi. Neftni qatlamdan siqib chiqarishni osonlashtirish uchun suv nordonlashtiriladi yoki sho’r suv ishlatiladi (masalan, dengiz suvi). Goho o’tkazuvchanligi 0,3x10 -12 m 2 dan katta bo’lgan jinslar tik qiyalangan bo’lsa, ularga maydoniy suv bostirish o’rniga, haydash quduqlari qatoridan neftlilik chegarasi ortiga yoki chegarasi bo’ylab suv bostiriladi. Tegishli geologik sharoitlarda qatlamga uyg’unlashgan (bir necha) metodlar bilan ta’sir etish maqsadga muvofiq. Masalan, qatlamning gumbaz qismiga havo va neftlilik chegarasining tashqi zonasiga suv haydash shular jumlasidandir. Mazkur metod o’tkazuvchanligi past bo’lgan qatlamlarga tavsiya etiladi. Bunday qatlamlarga haydash quduqlarining ta’siri qatlamning butun maydoni bo’ylab to’liq tarqalmaydi. Uyg’unlashgan metodlarga, shuningdek, bitta haydash qudug’iga bir vaqtning o’zida suv va havoni haydash ham mansub. Bunday metod qatlamlar yassi 317
natijasida gazga to’yinganda ijobiy natijalar beradi. Suv va gaz uyg’unlashgan metod bilan qatlamga haydalganda nefti tugab borayotgan qatchalarda gazning sirqib o’tishi bartaraf etiladi. Sobiq Ittifoqda neft chiqarib olishni ko’paytirish maqsadida neft qatlamlariga suvni sanoat miqyosida haydash Dossor va Makat konlarida 1943-1944 yillardan boshlangan. Keyinroq qatlamga suv bostirish jarayoni Ozarbayjon (Artem oroli va b.), Grozniy shaharlari va Krasnodar o’lkasining bir qator maydonlarida qo’llanila boshlangan. AQShda qatlamga suv bostirish metodi keng miqyosda qo’llanilib uning ko’lami yillar sayin tobora ortib bormoqda. Yüklə 1,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|