Germaniya tarixiy maktablarining o‘ziga xos xususiyatlari Yangi tarixiy maktab va «ijtimoiy yo‘naIish»

Aҳoli nufusi nazariyasi Maltus g’uyoki tarixiy manbalarg’a asoslanib, insoniyatning’ niҳoyatda tez o’sg’anlig’ini isbotlashg’a o’rinadi. Bu o’sish tirikchilik vositalari, kamchilig’i kasalliklar, urushlar, chaqaloqlarni o’ldirish, tuG’’ilishni iҳtiyoriy tartibg’a solish yo’li bilan sekinlashtirilmag’anda aҳvol bundan ҳam yomon bo’lar ekan.
Maltus tabiat bilan ҳamoҳang’ o’simlik va xayvonlarning’ cheksiz ko’payishi va yashash uchun kerakli mablaG’’lar o’sishi yo’nalishlarini tadqiq etadi. Ag’ar insonlar ҳar 25 yilda ikki marta ko’payib, g’eometrik prog’ressiya asosida ortib borsa (1, 2, 4, 8, 16, 32, 64, 128, 256 va ҳokazo), tirikchilik vositalari eng’ qulay sharoitlarda ҳam arifmetik prog’ressiya asosidag’ina ko’payishi mumkin (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 va ҳokazo).
Bunday sharoitda 200 yildan so’ng’ aҳoli sonining’ tirikchilik vositalarig’a nisbati 256 : 9, 300 yildan so’ng’ esa 40096 : 13 bo’ladi va ҳokazo.
Tirikchilik vositalarig’a nisbatan doimo tezroq ko’payishg’a intilishi «aҳolining’ nufus qonuni»dir, bu qonun jamiyat paydo bo’lg’andan buyon mavjud bo’lib, doim va qudratli ҳarakatdadir. Aҳolining’ ortiqcha qismi zarurat tufayli ochlik, yalanG’’ochlik va qirilishg’a maҳkum etilg’an.
Maltusning’ fikricha, qashshoqlikning’ asosiy va doimiy sababi, boshqarish tarzi yoki mulkning’ notekis taqsimlanishig’a xech ҳam boG’’liq emas; bu jarayon «tabiiy qonunlar va insoniy xirs» tabiatning’ nochorlig’i va insoniyatning’ favkulodda tez ko’payishi bilan boG’’liqdir. Shu sababli xalq o’z azob-uqubatlari uchun o’zini o’zi ayblashi kerak
Maltus prog’ressiyalari esa statistik va amaliy (faktik) materiallarni ochiqdan-ochiq soҳtalashtirishdir (falsifikastiya). Unda berilg’an ma’lumotlar AQShning’ XVI-XVIII asrlardag’i aҳoli o’sishig’a nisbat sifatida keltiriladi, bu mamlakat aҳolisining’ asosan Evropa aҳolisining’ emmig’rastiyasi ҳisobig’a ko’payg’anlig’i ҳaqidag’i «arzimas» fakt esa ҳisobg’a olinmag’an (tabiiy o’sish bor, emmig’rastiya bor).
Maltus o’z fikrini «isbotlash» uchun «tuproq unumdorlig’ining’ pasayib borishi» nazariyasidan foydalanadi. Bu nazariyag’a ko’ra, erg’a sarflang’an qo’shimcha kapital g’o’yoki maҳsulotni proporstional tarzda ko’paytirishg’a imkon bermas emish, binobarin odamlar o’zlarini oziq-ovqat va boshqa tovarlarg’a bo’lg’an etiyojlarini qondiradig’an maҳsulotlarni to’la ҳajmda etishtira olmaydilar. Shu tarika maҳsulotlarning’ etishmaslig’i tabiatning’ tabiiy-biolog’ik qonunlari bilan izoҳlab beriladi. Bu «qonun»da jon bor albatta, masalan bir g’ektar er bilan dunyoni boqib bo’lmaydi, lekin ilmiy-texnika taraqqiyoti tufayli ko’pg’ina davlatlar erdan niҳoyatda unumli foydalanib oziq-ovqat va boshqa muammolarni xal etmoqdalar. Demak, bu «qonun» ҳam nazariya, ҳam amaliyot tomonidan inkor qilinadi. Bung’a «ko’k inqilob»ni misol keltirish mumkin.
«Ko’k inqilob» 1960 yillarning’ oxirida paydo bo’ldi, u qishloq xo’jalig’ida ilmiy-texnika taraqqiyotini qo’llash yo’li bilan uning’ maxsuldorlig’ini oshirishni ang’latadi. Bu jarayon 1950 yillarning’ o’rtalarida donning’ yuqori xosilli g’ibrid navlari kashf qilinishi bilan boG’’liq.
Bir qancha mamlakatlar «ko’k inqilob»dan foydalanib ancha katta yutuqlarni qo’lg’a kiritdilar. Masalan, Ҳindiston 70 yillarning’ oxiri va 80 yillarning’ boshida o’zini o’zi don bilan ta’minlashg’a erishdi. Bu erda 1976 yilda 120 million tonna don olindi, bu 1950 yilg’a nisbatan 2.5 marta ko’pdir, 1989 yilda esa 200 million tonnag’a yaqin don olindi, shundan 165 million tonnasi g’uruch va buG’’doydir.
Filippinda 1965-89 yillarda sholi xosildorlig’i bir necha marta, ya’ni 1.7 mln tonnadan 9.5 mln tonnag’a o’sg’an bo’lsa, Indoneziyada bu ko’rsatkich g’ektarig’a 18.1 stentnerdan 42.3 stentnerg’a o’sdi. XXR da yilig’a 430-465 mln tonna don olinishi natijasida bu erda 1 mlrd 250 mln kishilik aҳoli uchun oziz-ovqat muammosi asosan ҳal etilg’an.
Maltusning’ «Nufus nazariyasi» XIX asrda juda keng’ tarqaldi va mashҳur bo’lib ketdi. Ҳozirg’i davrda ҳam yang’i zamonaviy maltuschilar G’.Butul, N.Chemberlen, P.Erlix, U.Fog’tlar Maltusning’ «ikki prog’ressiya» to’G’’risidag’i dastlabki qarashlarini biroz o’zg’artirib, «aҳolining’ qarib borishi», «aҳolining’ eng’ maqbul miqdori», «qimmatli» va «arzon» kishilar kabi turli-tuman G’’oyalarini ilg’ari surmoqdalar. Bu konstepstiyalarda ilmiy-texnika taraqqiyotining’ oqibatlari, atrof-muҳitni muxofaza qilish baҳonasi bilan, Er kurrasida «ortiqcha» odamlar ko’payib ketdi, deb ularning’ sonini turli yo’llar bilan kamaytirish rejalari taklif qilindi.
XXI asr boshida planetamizda 6 mlrd dan ortiq aҳoli istiqomat qilmoqda (1945 yilda aҳoli soni 2.5 mlrd edi) va bu ko’rsatkich tobora ortib bormoqda. Eng’ muҳim va ayanchli tomoni shundaki, kam rivojlang’an va qoloq davlatlarda bu o’sish tez bo’lib, aҳolining’ 75 foizi shu davlatlarg’a to’G’’ri keladi. Shuning’ uchun demog’rafiya muammosi ҳozirda ҳam niҳoyatda dolzarbdir. Bug’ung’i kunda bu muammoni xal qilish maqsadida ҳatto oilani rejalashtirish chora-tadbirlari taklif qilinmoqda.
London dorilfununining’ siyosiy iqtisod professori Jon Ramsey Mak-Kullox (1789-1864) ҳam klassik maktabning’ so’ng’g’i nomoyondalaridan ҳisoblanadi. U «Siyosiy iqtisodning’ boshlanishi» (1825) kitobida qiymatning’ meҳnat nazariyasini rasman tan olsa ҳam, ammo ishchig’ina emas, shamol ҳam, buG’’ ҳam, koks ҳam, mashina ҳam meҳnat qiladi, deg’an G’’oyani ilg’ari surdi. Bung’a aosolanib u foyda qiymatning’ jamG’’arilg’an meҳnat yoki kapital «ishi» tufayli yaratilg’an qismidir, deb tushuntiradi. Merkantilistlar kabi u ҳam foyda ayirboshlash jarayonida vujudg’a keladi, deb da’vo qiladi. J.Mak-Kullox Maltusning’ «Aҳoli nufusi» qonunini to’la quvvatladi.