Gidravlik yo'qotish haqida tushuncha. Gidravlik yo'qotishni ikki turi. Tezlik va sarfni o'lchash usullari hamda asboblari

GIDRODINAMIK UZATMALAR
Reja:
1.Gidrodinamik uzatmalarning vazifasi
2.Gidravlik uzatmalarning ishlash prinsipi
3.Hajmiy gidrouzatmaning ishlash prinsipi
4.Gidroilashgich yoki gidromuftalar

Gidravlik uzatmalar deb, suyuqliklar ishtirokida bir mexanizmning ikkinchi mexanizmni harakatga kelitirshiga asoslangan mexanizmlarga aytiladi. Gidravlik uzatma bir agregatda ikki xil parrakli mashinadan, ya'ni markazdan qochma nasos va gidravlik turbinadan birgalikda foydalanuvchi qurilmadan iborat. Unda energiya elektr dvigatelidan gidrodvigatelga suyuqlik oqimi yordamida beriladi. Transport mashinalarida gidravlik uzatmalardan foydalanish yetaklovchi g`ildiraklarning tezligini juda kamaytirish imkonini beradi: Gidravlik uzatmasi bo`lmagan avtomobil dvigatellari, ko`pincha, turgan joyidan o`zg`alishda, tepaliklarga ko`tarilishlarda, burilishlarda va boshqa hollarda o`chib oladi. Gidravlik uzatmali dvigatel bu kamchiliklardan holidir. Gidravlik uzatmalar avtomobil turgan joyidan siljishda va tezlikni o`zgartirishda iosil bo`ladigan keskin silkinishlarni kamaytiradi bu esa o`z navbatida mashinadan foydalanish davrini uzaytiradi. Gidravlik uzatmalardan avtomobillar, teplovozlar, transportlarda, kemachilikdan, yo`l qurilish mashinalaridan, aviasiyada keng foydlaniladi. Gidrouzatmalardan foydalanib bajariladigan turli tuman harakat va operasiyalarini tushinish uchun hajmiy gidrouzatmalar haida tushunchaga ega bo`lish zarur, ular haida hajmiy gidrouzatmalar bo`limida keyinchalik batafsil to`xtalamiz.

Gidravlik uzatmalar deb, suyuqliklar ishtirokida bir mexanizmning ikkinchi mexanizmni harakatga kelitirshiga asoslangan mexanizmlarga aytiladi. Gidravlik uzatma bir agregatda ikki xil parrakli mashinadan, ya'ni markazdan qochma nasos va gidravlik turbinadan birgalikda foydalanuvchi qurilmadan iborat. Unda energiya elektr dvigatelidan gidrodvigatelga suyuqlik oqimi yordamida beriladi. Transport mashinalarida gidravlik uzatmalardan foydalanish yetaklovchi g`ildiraklarning tezligini juda kamaytirish imkonini beradi: Gidravlik uzatmasi bo`lmagan avtomobil dvigatellari, ko`pincha, turgan joyidan o`zg`alishda, tepaliklarga ko`tarilishlarda, burilishlarda va boshqa hollarda o`chib oladi. Gidravlik uzatmali dvigatel bu kamchiliklardan holidir. Gidravlik uzatmalar avtomobil turgan joyidan siljishda va tezlikni o`zgartirishda iosil bo`ladigan keskin silkinishlarni kamaytiradi bu esa o`z navbatida mashinadan foydalanish davrini uzaytiradi. Gidravlik uzatmalardan avtomobillar, teplovozlar, transportlarda, kemachilikdan, yo`l qurilish mashinalaridan, aviasiyada keng foydlaniladi. Gidrouzatmalardan foydalanib bajariladigan turli tuman harakat va operasiyalarini tushinish uchun hajmiy gidrouzatmalar haida tushunchaga ega bo`lish zarur, ular haida hajmiy gidrouzatmalar bo`limida keyinchalik batafsil to`xtalamiz.
Gidravlik uzatmalarning ishlash prinsipi va guruhlanishi Bular ishlash prinsipiga qarab hajmiy va gidrodinamik turlariga bo`linadi. Hajmiy gidravlik uzatmalar hajmiy nasoslar yordamida ishlaydi. Hajmiy uzatmalarda energiya suyuqlik orqali yetaklovchi valdan statik bosim sifatida uzatilib, dvigatelni ishga tushiradi. Gidrodinamik uzatmalarda parrakli gidromashinilar yordamida ishlaydi. Ya'ni ish g`ildiraklarining parraklari yordamida suyuqlikka berilgan dinamik bosim energiyasidan foydalaniladi. Bu xil uzatmalarni ayrim hollarda turbouzatma deb yuritiladi, bunday deb atalishining sababi ularda markazdan qochma nasos va gidravlik turbinalardan birgalikda foydalanishdir. Gidrodinamik uzatmalar bir oqimli va ikki oqimli bo`lishi mumkin. Bir oqimli gid­ro­dinamik uzatmalarda hamma quvvat gidravlik g`ildiraklar orqali uzatiladi. Ikki oqimlisida esa dvigatel quvvatining bir qismi gidravlik g`ildiraklar orqali, ikkinchi qismi esa mexanik yo`l bilan uzatiladi.
Gidravlik uzatmalarning ishlash prinsipi va guruhlanishi Bular ishlash prinsipiga qarab hajmiy va gidrodinamik turlariga bo`linadi. Hajmiy gidravlik uzatmalar hajmiy nasoslar yordamida ishlaydi. Hajmiy uzatmalarda energiya suyuqlik orqali yetaklovchi valdan statik bosim sifatida uzatilib, dvigatelni ishga tushiradi. Gidrodinamik uzatmalarda parrakli gidromashinilar yordamida ishlaydi. Ya'ni ish g`ildiraklarining parraklari yordamida suyuqlikka berilgan dinamik bosim energiyasidan foydalaniladi. Bu xil uzatmalarni ayrim hollarda turbouzatma deb yuritiladi, bunday deb atalishining sababi ularda markazdan qochma nasos va gidravlik turbinalardan birgalikda foydalanishdir. Gidrodinamik uzatmalar bir oqimli va ikki oqimli bo`lishi mumkin. Bir oqimli gid­ro­dinamik uzatmalarda hamma quvvat gidravlik g`ildiraklar orqali uzatiladi. Ikki oqimlisida esa dvigatel quvvatining bir qismi gidravlik g`ildiraklar orqali, ikkinchi qismi esa mexanik yo`l bilan uzatiladi.
Hajmiy gidrouzatmaning ishlash prinsipi Uzatma rotosion nasos 1, sovitgich 2, teskari klapon 3, turbinalar 4, reversiv taq­sim­­la­gich 5 va taqsimlash klaponi 6 dan iborat. Suyuqlik nasos 1 dan taqsimlash klapani 6 va reversiv taqsimlagich 5 orqali turbina 4 ning kuragiga o`tadi. Undan keyin suyuqlik turbinadan truba 7 orqali sovitgich 2 ga keladi va suyuqlik sovitilib yana nasos 1 ga keladi. Reversiv tasimlagichning holatini o`zgartish yo`li bilan operator suyuqlikni turbinalarning kuraklariga yuqoridan yoki pastdan yo`naltirib mashinaning harakat yunalishini o`zgartiradi. b) Gidrodinamik uzatmaning-ishlash prinsipi. Aylantirish momentining uzatish usullariga qarab gidrodinamik uzatmalar ikkiga bo`linadi.
Gidroilashgich yoki gidromuftalar Gidrotransformatorlar yoki turbotransformatorlar Mashinalarda gidromuftalar va gidrotransformatorlar aloxida va turli kambinasiyalarda, ya'ni gidromufta va gidrotransformator; gidromufta va ikkita yoki uchta gidrotransformator va hakoza tarzda ishlatilishi mumkin. Nasos g`ildiraklarni aylantirish bilan suyuqlik oqimiga energiya beriladi. Turbinadan keyin suyuqlik yana nasosga aytadi. Suyuqklikning bunday berk harakati nasos va turbina g`ildiraklaridagi burovchi momentning uzatilishni ta'minlaydi.
Gidroilashgich yoki gidromuftalar Gidrotransformatorlar yoki turbotransformatorlar Mashinalarda gidromuftalar va gidrotransformatorlar aloxida va turli kambinasiyalarda, ya'ni gidromufta va gidrotransformator; gidromufta va ikkita yoki uchta gidrotransformator va hakoza tarzda ishlatilishi mumkin. Nasos g`ildiraklarni aylantirish bilan suyuqlik oqimiga energiya beriladi. Turbinadan keyin suyuqlik yana nasosga aytadi. Suyuqklikning bunday berk harakati nasos va turbina g`ildiraklaridagi burovchi momentning uzatilishni ta'minlaydi.
Gidromuftada ishlatiladigan ish g`ildiraklari. Gidromuftaning korpusi 2 ta shtamp­langan qismdan iborat bo`lib, ular boltlar yordamida qavsharib maxkamlanadi. Tajriba shuni ko`rsatdiki, oldinga oqish burchagi 450 bo`lgan kurakli gidro­muf­ta­lar­ning uzatgan momenti, radial kurakli gidromuftalargi qaraganda 2 marta ortiq, orqaga og`ishgan kurakli gidromuftalarning uzatgan momenti esa radial kurakli gidromuftalarnikiga karaganda biroz kam ekan. Gidromuftalar ishlagan paytda kuraklarning tebranishini yo`qotish uchun nasos sg`l­dira­gidagi kuraklar soni turbina g`ildiragidagi kuraklar soniga teng bo`lmasligi kerak. Masalan GAZ-12 avtomobilidagi gidromufta nasos g`ildiragida 48 ta kurak va turbina g`ildiragida 44 ta kurak o`rnatilgan. Gidrodinamik muftalarning ishini xarakterlaydigan asosiy parametrlarga uning tashqi xarakteristikalariga kiruvchi va turbina g`ildiragi aylanishlari soni (n2) bog`li bo`lgan burovchi momenti (M) va FIK (η) kiradi (bunda nasos g`ildiragi aylanishlar soni n o`zgarmas). Gidromuftalarning nasos va turbina g`ildiraklariga oqimini hisoblash uchun Eyler tenglamasidan foydalaniladi (bu tenglamani parrakli mashinada bergan edik). Gidrodinamik uzatmaning, ish g`ildiraklari kurakli sistemasidan tashkil topgan aylanma panjaradan iborat bo`ladi. Gidromufta g`ildiraklarining kuraklari, ko`pincha, tekis radial shaklda, gidrotransformator g`ildiraklarning kuraklari esa fazoviy yoki aerodinamik silindr shaklida tayyorlanadi.