«gidravlika va gidravlik mashinalar» fanidan

Laboratoriya ishi №6 
Mavzu. HAJMIY NASOSLARNI O’RGANISh. 
Ishdan maqsad: hajmiy nasoslarni turlarini, tuzilishini, ishlash tartibinivaasosiy 
ko’rsatkichlarini o’rganish.


Ish jihozlari: shesternali (NSh-32-2), porshenli (haydovchi pomPa), diafragmali 
(benzir nasosi) nasoslar, kalitlar jamlanmasi, ko’rgazmali qurollar.


IShNI BAJARISh TARTIBI 
1. Hajmiy nasoslarning turlarini va qo’llanilish sohalarini o’rganing. 

2. Porshenli (haydovchi pomPa) nasosning tuzilishini, ishlashini va asosiy 

ko’rsatkichlarini aniqlashni o’rganing va uni qismlarga ajratib qayta yig’ing.
3 Shesternali (NSh-32-2) nasosning tuzilishini, ishlashini va asosiy ko’rsatkichlarini 

aniqlashni o’rganing va uni qismlarga ajratib qayta yig’ing.

4. Diafragmali (benzin nasosi) nasosning tuzilishini, ishlashini va asosiy 

ko’rsatkichlarini o’rganing va uni qismlarga ajratib qayta yig’ing.

5. Rotor-porshenli nasosning tuzilishini, ishlashini va asosiy ko’rsatkichlaririni 

aniqlashni o’rganing.

6 Aksial-porshenli nasosning tuzilishini, ishlashini va asosiy ko’rsatkichlarini 

aniqlashni o’rganing.

Bajarilgan ish to’grisida hisobot yozing. Hisobotda hajmiy nasoslarning turlarini, 

qo’llanilish sohalarini, o’rganilgan nasoslarning tuzilishini va ishlashini keltiring.

O’Z-O’ZINI TEKShIRISh UChUN SAVOLLAR 
1. Hajmiy nasoslarning turlarini va qo’llanilish sohalarini ayting?
2. Porshenli (haydovchi pomPa) nasosning tuzilishini, ishlashini va asosiy ko’rsatkichlarini 
aniqlashni ayting?’
3. Shesternali (NSh-32-2) nasosning tuzilishini, ishlashini va asosiy ko’rsatkichlarini 
aniqlashni ayting?
4. Diafragmali (benzin nasosi) nasosning tuzilishini, ishlashini va asosiy ko’rsatkichlarini 
aniqlashni ayting?
5. Radial-porshenli nasosning tuzilishi, ishlashi va asosiy ko’rsatkichlarini aniqlashni 
ayting?
6. Aksial-porshenli nasosning tuzilishi, ishlashi va asosiy ko’rsatkichlarini aniqlashni 
ayting?
Hajmiy nasoslarda suyuqlikning haydalishi ishchi element bilan suyuqlikni ish 

kamerasidan siqib chiqarilishiga asoslangan. Bu nasoslarda porshen, plunjer, shesternalar,

vint, plastina kabilar ishchi elementlar hisoblanadi 
Hajmiy nasoslar ishchi organining harakatlanish xarakteriga ko’ra quydagi sinflarga 

ajraladi:

1. Porshenli, ishchi organi ilgarilanma qaytma harakalanadigan, 

2. Rotorli, ishchi organi aylanma yoki aylanma- ilgarilanma harakatlanadigan. 

Haydovchi pomPa dizel yoqilg’isini bakdan dag’al filtr orqali so’rib olib mayin filtrga 

haydash uchun xizmat qiladi. Unda yoqilg’ini ish kamerasiga surishdagi vakuum qiymati

PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

19
kattaligini va mayin filtrga haydalayotgan yoqilg’ini bosim kuchini prujina hosil qiladi ya’ni 

bu kuch prujinaning bosim kuchiga teng. Prujina ta’sirida porshen yuqoriga harakatlanganda

porshenning ustgi qismidagi yoqilg’i tizimga haydaladi uning ostgi qismida siyraklanish 
hosil bo’ladi va uning ta’sirida kiritish klapani ochilib porshenning ostgi qismiga yoqilg’i
so’riladi. Kulochokli val aylanib u ta’sirida porshen pastga harakatlanganda kiritish klapani 
yopilib bosim ta’sirida haydash klapani ochiladi yoqilg’i porshenning usgi tarafiga o’tadi.
Qo’l kuchi yordamida yoqilg’ini haydash nasosini ishlatish uchun dastani yuqoriga 

ko’tarsak porshen ostgi qismida siyraklanish hosil bo’lib kiritish klapani ochiladi va yoqilg’i

porshenning ostgi qismiga so’riladi, dastani pastga bossa kiritish klapani yopilib haydash 
klapani ochiladi va yoqilg’i tizimga haydaladi.
Bir tomonlama (oddiy) ta’sir etadigan nasos (1-rasm) vali bir aylanganda nasos bir 
jarayon so’rish va bir jarayon haydash jarayonlarini amalga oshiradi.
Bir sikl davomida haydaladiga suyuqlik hajmi 


F

S

V
⋅
=

;
3

m
; (6-1)
bu yerda: F-porshen yuzasi, 
2

м

S- porshen yo’li, m

Bunga asosan porshenli nasosning ish unumdorligi 

60

n

F

S

Q

Q
⋅
⋅

⋅
=

η
; m
3

/sek, (6-2) 

Ikki tomonlama ta’sir etadigan porshenli nasos vali bir aylanganda ikkita jarayon 
haydash va so’rish jarayonlari bo’lib o’tadi.
Val bir aylanganda porshen haydaydigan suyuqlik hajmi 

(
)

S


f

F

f

F

S

F

S

V
)
2

(
−

=

−
+

⋅

=
;

3

m
, (6-3)

bu yerda: f-porshen shtogi ko’ndalang kesimining yuzasi, m

2

Ikki tomonlama ta’sir etadigan nasos ish unumdorligi (haydaydigan suyuqlik miqdori) 

60
)

2

(

n

f

F

S

Q

Q
⋅
−

⋅
⋅

=


η
; m

3
/sek, (6-4) 

Uch tomonlama ta’sir etadigan nasos bir tomonlama ta’sir etuvchi nasoslarning 

uchtasini umumlashtirilganidir. Bu nasosning ish unumdorligi quyidagicha aniqlanadi

60
3


n

F

S

Q

Q
⋅
⋅

⋅
=

η
; m
3

/sek , (6-5) 

a b