Global iqtisodiy rivojlanish

1.“Global iqtisodiy rivojlanish” fanining predmeti va uslublari.
Hozirgi kunda butun dunyo olimlari uchun hozirgi zamon globallashuv nazariyalarini o’rganish, tahlil qilish va shu asosda strategiyani belgilash masalalari asosiy vazifalaridan bo’lib qolmoqda. Shu sababli “Global iqtisodiy rivojlanish” fanining talabalarga o’rgatilishi dolzarb ahamiyatga ega. Ana shundan kelib chiqib ushbu masalalarni samarali hal qilish ko’p jihatdan iqtisodchilarning global iqtisodiy rivojlanish, g’oyalar va ularning o’ziga xos xususiyatlarini chuqurroq bilishlariga bog’liqdir. Bu esa, o’z navbatida, mamlakat ta’lim tizimining qay darajada rivojlanganligiga bog’liqdir.
“Global iqtisodiy rivojlanish” fanini talabalarga o’qitishning asosiy vazifalari talabalarni hozirgi kundagi zamonaviy kontseptsiya va g’oyalarning mazmun-mohiyati, asosiy yo’nalishlari, ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari va shu kabi bir qator nazariy bilimlar bilan qurollantirishdan iborat.
Ushbu fanni o’rganish jarayonida o’qitishning ochiq, muammoli va vizual ma’ruzalar o’tkazish, insert, klaster va aqliy hujum kabi ilg’or pedagogik hamda axborot texnologiyalari qo’llaniladi.
“Global iqtisodiy rivojlanish” fani iqtisodiyot ta’lim yo’nalishlarida tahsil olayotgan talabalarning asosiy bilimlarini shakllantirish asosi hisoblanadi.
Mamlakatimiz taraqqiyotini yanada rivojlantirish, hozirgi davr o’zgarishlariga har tomonlama javob beradigan barqaror va mustahqam iqtisodiyotni qaror toptirish maqsadida, “O’zbek modeli”da belgilab berilgan besh tamoyilning mantiqiy davomi sifatida 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishlari bo’yicha “Harakatlar strategiyasi” ishlab chiqildi. Ushbu strategiyaga asosan quyidagi ustuvor yo’nalishlar belgilab olindi:
v Davlat va jamiyat qurilishi tizimini takomillashtirishning ustuvor yo’nalishlari;
v Qonun ustuvorligini ta’minlash va sud-huquq tizimini yanada isloh qilishning ustuvor yo’nalishlari;
v Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yo’nalishlari;
v Ijtimoiy sohani rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlari;
v Xavfsizlik, diniy bag’rikenglik va millatlararo totuvlikni ta’minlash hamda chuqur o’ylangan, o’zaro manfaatli va amaliy tashqi siyosat sohasidagi ustuvor yo’nalishlar.
“Harakatlar strategiyasi”da belgilangan ustuvor vazifalarni bajarishda ushbu fan alohida ahamiyat kasb etadi.
Globallashuv global iqtisodiy, siyosiy, madaniy va diniy integratsiya va birlashish jarayonidir. "Rus tilida" gapirish - bu hamma narsa bitta uglerod nusxasi, iqtisod, din, siyosiy qarashlar ostida o'tishini anglatadi.
Globallashuvning mohiyati shundaki, barcha mamlakatlar iqtisodiyotlari o'zaro bog'liq bo'lib, globallashuv iqtisodiyotida etakchi rolni milliy bozor emas, balki jahon bozori o'ynaydi. Globallashuv - bu ijtimoiy hayotning barcha sohalariga (iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, ma'naviy, madaniy) tatbiq etilayotgan xalqlar va davlatlarning o'zaro keskin bog'liqligi va o'zaro bog'liqligi. Tovarlar, kapitallar, odamlar, bilimlar, g'oyalar, shuningdek jinoyatchilik, qurollar, ommaviy madaniyat namunalari va boshqalar davlat-hududiy chegaralarini osongina kesib o'tishni boshladilar. Transmilliy tarmoq tashkilotlari, ijtimoiy harakatlar va munosabatlar inson faoliyatining deyarli barcha sohalariga kirib bordi.
Alohida davlatlar va jahon hamjamiyatidagi iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy vaziyatni beqarorlashtirish. Pulning o'zi tovarga aylandi va valyuta kursining o'zgarishi haqidagi mish-mishlar eng foydali operatsiya hisoblanadi. Kambag'al ko'pchilik va boy ozchilik o'rtasidagi tafovut tobora kengayib bormoqda.
Anti-globalist harakatning paydo bo'lishining asosiy sababi - bu odamlarning axloqiy me'yorlariga putur etkazish va odamlarni iqtisodiy hayvonga aylantirish kabi tovar-pul munosabatlari va jahon bozorining o'zining o'ta shafqatsiz tartibga solish qoidalari bilan qabul qilinishi. Harakatning yaratilishining sababi ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy makonning paydo bo'lishi edi va insoniyatning katta qismi o'zining demokratik huquqlarini, erkinliklarini, qarorlarni qabul qilishda ishtirok etish imkoniyatini va insonning normal hayotiga bo'lgan huquqini yo'qotdi. Ushbu global bo'shliqlarning yaratilishi boylar va kambag'allar o'rtasidagi tafovutni keskin kengaytiradi va global mehnat taqsimoti zamonaviy ta'lim, bilim olish imkoniyatini pasaytiradi va ushbu mamlakatlardan kelgan ziyolilarning ozgina qismi bundan mustasno, ularni dunyo tsivilizatsiyasi manfaatlaridan teng ravishda foydalanish imkoniyatidan mahrum qiladi. Anti-globalizmning paydo bo'lishi sabablari
80-yillarning boshlarida. XX asr Amerikalik sotsiolog Jon Naysbit dunyo taraqqiyotidagi yangi tendentsiyalarni belgilab berdi: sanoat jamiyatidan axborotga o'tish; texnologiyaning rivojlanishidan yuqori texnologiyalarning rivojlanishigacha; yopiq milliy iqtisodiyotdan ochiq global iqtisodiyotgacha; qisqa muddatli rivojlanishni rejalashtirish va dasturlash vazifalaridan uzoq muddatli strategik maqsadlarni belgilashgacha; markazlashtirish tendentsiyalaridan markazsizlashtirishgacha; ijtimoiy-siyosiy makonni tashkil qilishning ierarxik tizimidan tarmoq turiga; muqobil tanlovdan ("yoki - yoki" tamoyili bo'yicha) tanlovning xilma-xilligiga; rivojlangan Shimoldan rivojlanayotgan Janubgacha.
Globallashuv deganda ijtimoiy aloqalar va institutlarning makon va zamonda kengayishi va chuqurlashishi shunday tushuniladi: bir tomondan, dunyoning boshqa qismlarida sodir bo'layotgan voqealar, ikkinchi tomondan, odamlarning kundalik faoliyatiga tobora ko'proq ta'sir ko'rsatmoqda, ikkinchi tomondan, mahalliy jamoalarning harakatlari haqiqatan ham mumkin.
Globallashuv jamiyatning turli sohalarini qamrab oladi. Jahon iqtisodiyoti 70-80-yillarda shakllana boshladi. XX asr Trends: Jahon iqtisodiyoti sharoitida mintaqaviy yoki milliy emas, balki chinakam global miqyosda (avtomobillar va ularning qismlari) mehnat taqsimoti tendentsiyasi tobora aniqroq bo'lmoqda. Transmilliy korporatsiyalarning (TNC) global iqtisodiyotidagi ustunligi. Eng yirik transmilliy korporatsiyalarning butun dunyo bo'ylab o'z korxonalari va filiallari mavjud. Ishlab chiqarish joyini tanlashga ko'plab tarkibiy qismlar ta'sir qiladi: malaka va ish haqi, iqtisodiy xavfsizlik darajasi, ayrim davlatlar va mintaqalardagi moliyaviy siyosatning xususiyatlari (soliq siyosati, investitsiya muhiti va boshqalar). Jahon banki, Xalqaro valyuta jamg'armasi, Jahon savdo tashkiloti va boshqa moliyaviy tashkilotlar singari institutlar faoliyat yuritadi, ular uchun butun sayyora faoliyat yuritadi. Globalizatsiya moliyaviy bozorlarni qamrab oldi. Nyu-York va Londonda o'rnatilgan chegirma stavkalari jahon valyuta kurslarini belgilaydi. Globallashuv jarayonlarining ta'siri ostida global iqtisodiyotdagi integratsion jarayonlar kuchaymoqda (masalan, Evropa Ittifoqi - evro, Konstitutsiya qabul qilish masalasi)
Zamonaviy globallashuv jarayonlarining o'ziga xos xususiyati ularning faoliyatning barcha yangi sohalarida: texnologik, tashkiliy, ma'muriy, huquqiy va hokazolarda tarqalishi, shuningdek zamonaviy aloqa va yangi axborot texnologiyalarining ko'plab tarmoqlari orqali o'zaro aloqalarni o'rnatish tendentsiyalarining doimiy rivojlanadi.
Sanoat davri yuqori texnologiyalar (birinchi navbatda, axborot, aloqa va biotexnologiyalar) ustunlik qiladigan davr bilan almashtirilmoqda. Ular yangi iqtisodiyotning markaziy manbai - bilimlarni ishlab chiqarish bilan bevosita bog'liqdir. AKT turli viloyatlarga tarqalgan ko'plab korxonalarni bir joyda to'plangan to'g'ridan-to'g'ri boshqarish uchun bo'ysundirish imkoniyatini kengaytirmoqda. Bugungi kunda Internet axborotni tarqatishda g'oyat muhim rol o'ynaydi, oldingi davrlardan farqli o'laroq, hozirgi vaziyat ilmiy-texnik taraqqiyotning sezilarli darajada tezlashishi va chuqurlashishi bilan ajralib turadi.
Iqtisodiy globallashuv ta'siri ostida xalqaro maydonda davlat siyosatining ustuvor yo'nalishlari asta-sekin iqtisodiyot sohasiga o'tmoqda, bu albatta raqobatning kuchayishi bilan birga keladi.
Texnik va texnologik o'zgarishlar ta'siri ostida madaniyat sohasidagi globallashuv tobora ko'proq namoyon bo'lmoqda. Umumiy maqsadlar, qadriyatlar va manfaatlar bilan tobora ko'proq birlashtirilgan yagona insoniyat jamiyatini shakllantirish uchun zarur shart-sharoitlar yaratilmoqda. Dunyodagi eng yirik televizion kompaniyalarning dasturlarini endi dunyoning deyarli har qanday joyida olish mumkin. nafaqat axborot, balki ko'ngilochar yoshlar kanallari (MTV kabi) ham tarqalmoqda.