Global muammolar

Hozirgi davrning asosiy global muamolarining ta’snifi

Reja:

• Global muammolar tushunchasi va mazmuni. 
• Global muammolarning turlari. 
• Global bashoratlar, goyalar va loyixalar.

Xozirgi paytda insoniyatning global muammolari 
Kelajakda Er yuzida xayotning davom etishi yoki etmasligi masalasi bilan uzviy boglikligi namoyon bulib koldi. SHu boisdan xam bu muammolar olimlar, siyosatshunoslar va keng jamoatchilikning etiborini uziga karatadi. Kuplab fan tarmoklari, geografiya fani xam bu masalani urganmokda. 
Mavjudot global muammolar geografiyasi xilma-xil. Uz kulamiga kura lokal( maxalliy), mintakaviy (regional), global (dunyoviy) muammolarni barcha materiklarda, ulka va bir mamlakat doirasida uchratish mumkin. Muammolarning va moxiyatini urganishda tadkikotchi olimlar «global mikyosda fikrlash, maxalliy mikyosda ish olib borish» shioriga amal kilmokdalar. 
Utgan 20 asrning oxirgi un yilliklarida dunyo jamoatchiligi oldida uta utkir va murakkab muammolar kun tartibidan urin oldiki, ularni global muammolar deb ataladigan buldi. 
Global muammo deganda dunyo mikyosini, butun insoniyatning takdirini kairab olgan va ularning xozirgi va kelajagiga xavf soladigan muammolarni tushunmok kerak. Ularni xal kilishda barcha davlatlar va xalklar uzaro xamkorlikda kurashishlari lozim buladi. 
Global muammolar uz mazmuniga ko`ra asosiy va ustivor yunalishdagi muammolar bilan bir qatorda kichikroq muammolarga ajratiladi. Lekin kichik muammolarni urganish xam muxim axamiyatga ega. Terrorizm, narkomaniya, xalkaro munosabatlar, xukukbuzarlik, texnogen falokatlar, tabiatda sodir buladigan favkulodda xodisalar (zilzila, sel, vulkon otishlari, dovullar, tog kulashlari, surilmalar va b. ) shular jumlasidandir. Ilmiy adabiyotlarda ustivor yunalishdagi muammolar soni 8-10 ta kichik muammolarni xam xisoblaganda ularning soni 40 dan oshadi. 
Global muammolarni mazmuniga kura quyidagi guruxlarga ajratish mumkin:
1. «Universal» xususiyatga ega bulgan muammolar.
2. Tabiiy-iktisodiy xususiyatga ega bulgan muammolar.
3. Ijtimoiy xususiyatga ega bulgan muammolar.
4. Aralash xususiyatga ega bulgan muammolar.
Muammolarni oldindan ruyobga chiqqan «eski» va «yangi» muammolarga guruxlashtirish mumkin. Muammolar dolzarblik darajasiga kura urnini uzgartirib turishi xam mumkin. Masalan, 20 asrning urtalarida uchinchi jaxon urishining oldini olish eng muxim muammo xisoblangan bulsa, endilikda ekalogik va demagrafik muammolar birinchi uringa chiqib oldi. 
Ayni paytda global muammolarning quyidagi asosiy turlari darsliklarda yoritilmoqda va matbuotda keng muxokama qilinmoqda: ekalogik, demagrafik, oziq-ovqat, tinchlik va qurolsizlanish, rivojlanayotgan mamlakatlarning qoloqligini tugatish, energetik va xom ashyo, dunyo okeanidan foydalanish, kosmosni tinchlik maqsadiga xizmat qildirish. 
XX asrning ikkinchi yarmida insoniyat oldida juda ko’p va murakkab muammolar vujudga keldiki, ularning asosiy qismi ta’sir doirasining miqyosi va ahamiyatiga ko’ra global muammolar nomini oldi.
Butun dunyoni qamrab olgan, insoniyatning bugungi kuni va kelajagiga xavf soluvchi, yechimini topishda barcha davlatlar va xalqlarning hamjihatlik bilan birgalikda harakatini talab qiluvchi muammolar global muammolar deb ataladi.
Global muammolar ahoti, iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyot va atrof-muhit o’rtasidagi o’zaro munosabatlar natijasidir. Global muammolar, birinchidan — jami insoniyatga, barcha mamlakatlar, xalqlar, ijtimoiy tabaqalar manfaatlari va taqdirlariga tansir ko’rsatuvchi; ikkinchidan — iqtisodiy va ijtimoiy sohalarda katta talafotlarga, inqirozlarga sabab bo’luvchi, chuqurlashgan taqdirda esa jahon sivilizatsiyasining mavjudligiga ham xavf soluvchi; uchinchidan — yechimini topishda umumplanetar miqyosdagi hamkorlikni, barcha mamlakatlar va xalqlarning birgalikda harakat qilishini talab etuvchi muammolardir.
Global muammolarning soni taxminan o’ntadan qirq-elliktagacha boradi. Lekin shularning ichida asosiy, eng muhim integral muammolarning soni o’ntadan oshmaydi.