Gömrük işi Hazırladı: L. M. Hüseynova
Yüklə 1,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
mütənasib kvotalar
bütün kvotalar çərçivəsində keçən dövr ərzində idxalda hər ölkənin payına görə təyin olunur, ikitərəfli kvotalar bir tərəfin əks tərəfə ticarət-siyasi öhdəliklərinin qarşılığı olaraq verilir (bəzən ikitərəfli saziş bağlanır), seçmə kvotalar hər hansı bir ölkə və ya ölkələr qrupundan alınan malların digər regionlardan alınanlara nisbətən məhdudlaşdırılması məqsədi ilə verilir. Tarif kvotaları gömrük vergitutmasının daha əlverişli rejimində müəyyən həcmdə idxala icazə verir. Bu həcmdən artıq idxal üçün daha az əlverişli rejim (idxalın faktiki qadağanına qədər) tətbiq edilir. Mövsümi kvotalar ilin müəyyən fəsillərində ölkə daxilində istehsalın yüksək olduğu dövrlərdə (ən çox kənd təsərrüfatı məhsulları üçün) tətbiq edilir. Idxalın müəyyən vaxt dövrü nəzərə alınmadan məhdudlaşdırılması konkretləşdirilməmiş kvotalar adlanır. Qlobal kvotalar hər hansı malın müəyyən müddət ərzində və malgöndərən ölkələr arasında bölüşdürülmədən ümumi idxalının həcmini müəyyən edir. Belə yanaşma idxalatçıya mal göndərən ölkəni seçmək azadlığı verir. Faiz kvotaları bəzi hallarda idxal kvotaları ixracın həcmindən faiz nisbətində müəyyən edilir. Kvotalar, həmçinin, milli istehsalı stimullaşdırmaq məqsədi ilə bir malın daxili bazarda tədarük həcmindən faizlə hesablana bilər. 203 Idxalı səhiyyə, təhlükəsizlik, ətraf mühitin qorunması mülahizələrinə görə idxalı nəzarətdə olan mallara da belə kvotalar müəyyən edilə bilər. 3) Müəyyən bir malın idxalının qadağan edilməsi tamamilə və istisna olmadan da tətbiq edilə bilər. Müvəqqəti və mövsümi qadağanlar qoyulması da mümkündür. Lisenziya verilməsinə imtina edilməsi (adətən, tədiyyə balansı malahizələrinə görə) idxala faktiki qadağan kimi qiymətləndirilə bilər. Müəyyən bir ölkədən idxal və ixraca qadağan qoyula bilər ki, buna da embarqo deyilir. Bu hal məcburi tədbir olub beynəlxalq təcrübədə qəbul edilmişdir, prinsipial xüsusiyyətlərə malik olub açıq və gizli formalarda edilə bilər. Belə qadağanın açıq forması adətən BMT-nin qərarlarına əsaslanır və xarici ticarətin tamamilə kəsilməsini nəzərdə tutur. Örtülü qadağanlara xarici gəmilərin daxili sulara buraxılmaması və ya ayrı-ayrı idxal mallarının ölkənin pərakəndə satış şəbəkəsinə buraxılmasını aid etmək olar. 4) İxracın məhdudlaşdırılması barədə sazişlər güzəşt (kompromis) nəticəsi olub ixracatçının ixrac həcmini “könüllü olaraq” idxalatçınınn məcburi tədbirlərini gözləmədən məhdudlaşdırmaq barədə razılığıdır. Belə sazişlər həm dövlətlər səviyyəsində, həm də ayrı-ayrı istehsal sahələri səviyyəsində bağlana bilər. Bu tipli həm ikitərəfli, həm də çoxtərəfli sazişlər ola bilər. 6. Texniki tədbirlər malın keyfiyyətinin, təhlükəsizliyinin, yaxud inzibati şərait, terminoloğiya, simvollar, sınaq və sınaq üsulları, qablaşdırmaya tələblər, markalanma da daxil olmaqla xüsusiyyətlərinin nəzarətinə əsaslanan GTM tədbirlərinə deyilir. Texniki tədbirlərin aşağıdakı növləri var: 1). Texniki tənzimləmə, yəni məhsula bilavasitə və ya dolayı yolla texniki tələblər müəyyən edilməsi. Belə tədbirlərə: məqsədi insan və heyvanların həyat və sağlamlığının qorunması olan sanitariya tənzimlənməsi, bitkilərin qorunmasına yönəlmiş fitisanitar tənzimlənməsi, ətraf mühitin və təbiətin qorunması, insanların təhlükəsizliyi, milli təhlükəsizlik tədbirləri aid edilir. 204 Bu tədbirlər müvafiq təlimatlar hazırlanmaqla həyata keçirilir. Təlimatlar gömrük orqanlarının nəzarət fəaliyyətini reqlamentləşdirir. Hazırkı şəraitdə texniki tənzimlənmənin bir necə növü var: a) ətraf mühiti çirkləndirən xammal və materialların idxalının qadağan edilməsi, yaxud məhdudlaşdırılması; b) hazır məhsullara – istismarı atmosferin və havanın çirklənməsinə gətirib çıxaran sənayə avadanlığı, nəqliyyat vasitələrinə və s. münasibətdə proteksionist tədbirlərdən istifadə edilməsi; c) istehlakçının maraqlarını malın defekti və istifadə zamanı mümkün olan ziyandan qorunmaqla malın keyfiyyətinə tələblər. Bunlar ilk növbədə məişət elektrotexnikası, tibb preparatları, yeyinti məhsulları, uşaq mallarına və s. aiddir. Bir sıra ölkələrdə ilk növbədə kənd təsərrüfatı mallarının, ərzaq mallarının, ətriyyat mallarının idxalına yönəlmiş, bu malların istehsalında zərərli əlavələrin, heyvandarlıqda hormonların istifadəsini məhdudlaşdıran səciyyəvi sanitar-baytarlıq normaları qüvvədədir. Milli və beynəlxalq standartların müxtəlifliyi, həmçinin istehsal və onların parametrlərinin qiymətləndirilməsində müxtəlif ölçü sistemlərinin tətbiqi dövlətlər tərəfindən məqsədəyönlü şə kildə xarici mallara qarşı və milli istehsalşıların mənafəyinin müdafiəsi məqsədi ilə qeyri-tarif maneələrin yaradılması üçün istifadə edilir. Bu tədbirlər dünya ticarət dövriyyəsindəki malların 30% əhatə edir. 2. Göndərilmədən öncə təftiş. Idxalcı ölkənin sifarişi ilə müfəttiş-firma malın ixrac edən ölkədən göndərilməsindən öncə onların miqdarının, keyfiyyətinin və qiymətinin məcburi araşdırılmasını təşkil edir. Qiymət nəzarəti göndərilən malın qiymətinin rüsum və ödəmələrdən qaçmaq niyyəti ilə artırılması və ya azaldılmasının qarşısını almaq məqsədi ilə keçirilir. 3. Xüsusi gömrük rəsmiyyətçiliyi. Buraya gömrük orqanlarının gömrük yük bəyannaməsində göstərilənlərdən əlavə məlumat tələbi, yalnız müəyyən edilmiş gömrük buraxılış məntəqələrindən istifadə edilməsi və s. daxildir. 205 Stabil iqtisadi şəraitdə inzibati vasitələr iqtisadi təsir vasitələrinin səmərəliliyi kifayət qədər olmadıqda müvəqqəti tətbiq edilən əlavə tədbirlər hesab edilir. Ancaq iqtisadi tənəzzül və iqtisadiyyatın tarazlığının pozulduğu zamanlarda onlar digər dövlətlərlə xarici ticarət əlaqələrinin tənzimlənməsində əsas vasitəyə çevrilirlər. Qeyri-tarif məhdudiyyətlərin xarici ticarətə nüfüz dərəcəsi tarif tədbirlərində olduğundan daha çoxdur. Qeyri-tarif xarakterli maneələr müxtəlif ölkələrin ticarət-siyasi münasibətlər sistemində müxtəlif rol oynayır və çox zaman üstüörtülü şəkildə göstərir. Hökümət tərəfindən müəyyən edilən tarif məhdudiyyətlərindən fərqli olaraq QTM-in bəziləri müxtəlif dövlət və yerli idarəetmə strukturları tərəfindən qoyula bilir. QTM kateqoriyalarından biri müdafiə tədbirləridir. Onların bir qismi: idxala kəmiyyət məhdudiyyətləri; gömrük rəsmiyyətçiliyi və sənədləri; gömrük, fraxt və liman yığımları və s. sərhəddə istifadə edilir və nisbətən aşkar xarakter daşıyır, tətbiqi isə adətən, ticarət müqavilələri və müxtəlif beynəlxalq sazişlərlə tənzimlənir. Bu baxımdan belə QTM gömrük tarif tədbirlərinə daha yaxındır və onlarla birləşir. QTM digər qismi, malın qiymətinə təsir edən daxilli iqtisadi tədbirlər: vergilər, aksiz yığımları, kreditlərin faiz stavkaları, subsidiyalar, həmçinin malların istifadəsini müəyyən edən inzibati sərəncamlar, texniki norma və standartlar isə xarici malların daxili bazara nüfuzunu məhdudlaşdıran örtülü proteksionist vasitələr hesab edilir. Çünki belə tədbirlər rəsmi olaraq idxal ə leyhinə yönəlməmişlər və bəzi malların istifadəsinin müxtəlif inzibati və texniki qaydalarını müəyyən edirlər, xarici malları yerli mallarla eyni səviyyəyə gətirirlər. Bununla bərəbər, belə tədbirlər mahiyyətcə fiskal, yaxud inzibati diskriminasiya rejimi yaradır və xarici mallara münasibətdə daxili istehsalçıların mövqeyini möhkəmləndirir. Qeyd etmək lazımdır ki, gömrük rüsumlarının aşağı salınması ilə ticarət siyasi məqsədlərlə vergi sisteminin istifadə edilməsinin əhəmiyyəti artır. Məsələn, inkişaf etmiş ölkələr üçün vergi stavkalarının səviyyələrində, onların alınması üsullarında vergiqoyma strukturunda fərqlər ə vvəllər gömrük rüsumlarında olan fərqlərin rolunu oynayır. 9.XX əsrin ortalarında xarici iqtisadi fəaliyyətin tənzimlənməsində idxalın kəmiyyət məhdudlaşdırılması, həmçinin valyuta məhdudlaşdırılması mühüm yer tuturdu. 206 Sosialist sistemi çıxılmaqla dünya üzrə xarici ticarət dövriyyəsinin əksər hissəsinə kəmiyyət məhdudlaşdırılması tətbiq edilirdi. Əsrin ikinci yarısından başlayaraq inkişaf etmiş ölkələr bu məhdudiyyətlərin tətbiq sahələrini kiçiltməyə və onlardan istifadənin ümumi prinsiplərini yaratmağa başladılır. Bunlar QATT sazişi əsasında təşəkkül taptı. Ticarət-siyasi və gömrük tənzimlənməsinin ağırlıq mərkəzi inkişaf etmiş ölkələrdə tarif tədbirlərinə doğru yerini dəyişməyə başladı. Buna görə də bir tərəfdən gömrük tarifləri azaldılır, idxala kəmiyyət məhdudiyyətlərinin tətbiqi dairəsi kiçilir, digər tərəfdən isə çevik daxili-vergi və yığım sistemi, sənayenin və kənd təsərrüfatının müxtəlif sahələrinin subsidiyalaşdırılması, inzibati norma və rəsmiyyətçiliklər daha geniş tətbiq edilir. Ə ksər inkişaf etmiş ölkələrdə müdafiə tədbirlərindən istifadəyə tədrici dönüş artıq keçmiş ə srinin 60-cı illərdən hiss edilməyə başladı. GTM ticarət siyasi vasitələr arsenalında ilk yerlərdən birini tutdu. Bu ərəfədə dünyanın 19 inkişaf etmiş ölkəsi GTM-in 2 mindən artıq növündən istifadə edirdi. Xarici ticarətin tənzimlənməsinin maliyyə tədbirləri inkişaf etmiş ölkələrdə indi ə vvəlkirolunu oynaya bilmir. Keçmiş əsrinin 90-cı illərin əvvəllərinə qədər ixracatçılar tərəfindən əldə edilən valyutanın məcburi satışı təcrübəsi Avropa Birliyinin bir sıra ölkəsində - Fransa, İtaliya, İspaniya, Portuqaliya, Danuimarka, Belçikada saxlanılmışdı. Valyuta nəzarətinin mövcud sisteminə görə ixrac üzrə ödənişin təxirə salınması və idxal üzrə avansın verilməsi 2 ildən artıq olduqda rəsmi icazə tələb edilir. Dünyada avtomatik lisenziyalaşdırma və monotorinq kifayət qədər geniş tətbiq edilir. Bəzi hallarda onlar real müdafiə tədbirləri tətbiq ediləcəyindən xəbər verirsə, digər hallarda müəyyən bazara dövlət rəsmilərinin marağını ifadə edir. Kəmiyyət nəzarət tədbirlərinin tətbiqi çoxcəhətli olub. GATT sazişinin tələbləri nəzərə alınmaqla həyata keçirilir. Qeyri-avtomatik (sadə) lisenzoyalaşdırma tədbirləri təkçə kvotalaşdırılan malları əhatə etmir. Müəyyən malların idxalına xüsusi icazə zərurəti – daxili bazarın müdafiəsi üçün geniş tətbiq edilən üsuldur. Məsələn, ABŞ və Kanadada təbii qazın idxalı lisenziyalaşdırılır. Lakin belə lisenziyalaşdırmanın əsas obyekti kənd təsərrüfatı və yeyinti sənayəsi məhsullarıdır. 207 Müəyyən malların idxalına dövlət inhisarı helə də ttəbiq edilməkdədir. Məsələn, Yaponiyada duz, düyü, buğda, arpa, yağlar, süd tozu, etil spirti 905 yuxarı, xam ipək idxalı dövlət inhisarındadır. Beynəlxalq miqyasda standartların unifikasıyası cəhdlərinə baxmayaraq xarici malların idxalına texniki maneələr qalmaqdadır. Ümumdünya ticarət təşkilatı və digər beynəlxalq sazişlər texniki tələblərin maksimum dərəcədə sadələşdirilməsini tələb edir ki, ticarətə maneələr aradan qalxsın. Gömrük əməliyyatlarının harmonikləşdirilməsi Ümumdünya Gömrük Təşkilatı çərçivəsində həyata keçirilir. Bu sahədə YGT tövsiyələri aşağıdakılardır: - gömrük xidmətləri tərəfindən məqsəd və onların həyata keçirilməsi üçün vasitələrin müəyyən edilməsi; - gömrük əməliyyatlarının təftiş edilməsi, səmərəli olmayan və artıq əməliyyatların ləğv edilməsi; - gömrük sənədlərinin elektron daşıyıcılar ötürülməsi daxil olmaqla informasiya texnologiyasından geniş istifadə edilməsi; - seçmə nəzarətin tətbiq edilməsi. Məlum olduğu kimi, tariflər xarici malların daxili bazarda yalnız dolayı yolla məhdudlaşdıırılmasına gətirir. Idxal gömrük vergitutması hesabına bahalaşmış olur. GTM isə, bahalaşma effektindən başqa birbaşa maneələr müəyyən edir, idxal və ya daxili istehlak üçün miqdar və qiymət üzrə limitlər müəyyənləşdirir. Ə gər tarif siyasətində idxalın bahalaşdırılması malın qiymətinə rüsum əlavə edilməsi hesabına əldə edilirsə, kvota və lisenziyaların ttəbiqi idxal təklifini azaldır, bu isə bazarda tələbin ödənilməməsi hesabına qiymətlərin artmasına gətirir. Beləliklə, artıq bu funksiyanın yerinə yetirilməsində GTM tərəfdən daha effektiv olur. Ən mühümü isə odur ki, əgər gömrük tarifi idxal edilən xarici malların həcmini idxal qiymətləri səviyyəsi ilə tərs mütənasib dəyişirsə, kvota və lisenziyalar idxalı müəyyən bir səviyyədə saxlayır, istehlakın artımı ilə onun artmasına imkan vermir. Idxalın bahalaşdırılmasına və ixtisarına, həmçinin, daxili vergiqoymanın diskriminasiya yönlü quruluşu və paratarif baryerlər də təsir edir. GTM tariflərdən daha 208 çoxtərəfli olması ilə seçilir.belə ki, GTM həm gömrük rüsumuna cəlb edilən. həm də edilməyən mallar ttəbiq olunur. Bundan başqa GTM gömrük ödənclərindən fərqli olaraq təkcə gömrük sərhədini əhatə etmir, malın bütün hərəkətində onu müşayiət edərək, rəqabət qabiliyyətinə təsir edir. Beləliklə, qeyri tafir tənzimlənməsinin inkişafı xarici ticarət sahəsində iqtisadi siyasıtin çevik, operativ və güvənli vasitələrlə təmin edilməsi zəryrəti ilə bağlıdır. Ardıcıllıq, çeviklik və digər xüsusiyyətlər qeyri-tarif məhdudiyyətləri müasir şəraitdə dövlət siyasətinin ən ə lverişli vasitələrinə çevrilir. Məsələn, idxal kvotaları imkan verir ki, daxili bazara buraxılacaq xarici məhsulun dəqiq miqdarı müəyyən edilsin: ingiltərədə kartofun idxalına kvotalar ölkədəki məhsuldarlığa görə müəyyən edilir, Avstriyada kök və çiyələyə mövcümi məhdudiyyətlər yerli məhsulu maneəsiz satmağa imkan yaradır. Məlum olduğu kimi, vacib məhsullarla daxili tələbatın yerli mallar hesabına təmini ABŞ, böyük Britaniya, Almaniya, Fransa, İsveçrənin strateji doktrinasının tərkib hissəsidir. Ona görə də bu ölkələrdə hətta rentabelli olmayan sahələr də bilavasitə, yaxud qiymətlərin “dəstəklənməsi” hesabına subsidiyalaşdırılır. Bunun üçün vəsait isə idxal edilən kənd təsərrüfatına məhsullarına vergilər hesabına təmin edilir. Kənd təsərrüfatının, eləcə də iqtisadiyyatın digər sahələrinin dövlət tərəfindən dəstəklənməsində belə vasitələrin tətbiqi Azərbaycan üçün də çox mühüm əhəmiyyətə malikdir. 209 12. Gömrük statistikası və XİF-nin Əmtəə Nomenklaturası. Suallar: 1. Əmtəə nomenklatura anlayışı. 2. Beynəlxalq təcrübədə istifadə edilən təsnifat sistemləri və əmtəə nomenklaturaları. 3. Malların Təfsiri və Kodlaşdırılmasının Ahəngdar sistemi. 4. Xarici İqtisadi Fəaliyyətin Vahid Əmtəə Nomenklaturası. 5. Əsas interpritasiya qaydaları. 6. Gömrük statistikası. Gömrük hüququ baxımından mallar istənilən daşınan əmlak, o cümlədən valyuta, valyuta sərvətləri, elektrik, istilik və digər enerji növləri, habelə beynəlxalq sərnişin və yük daşınmalarında istifadə olunan nəqliyyat vasitələri istisna olmaqla, digər nəqliyyat vasitəsi kimi xarakterizə olunur. Bir iqtisadi kateqoriya kimi isə mallar bazara alınmaq, istifadə və ya istehlak etmək məqsədilə təklif olunan, istehlak, habelə ehtiyac tələbini ödəyə bilən, bazarda reallaşdırılan, alqı-satqı obyekti olan məhsullardır. Dövlət gömrük nəzarəti baxımından malların təsnifatı onların aidiyyatının müəyyən olunmasına, onların stasusunun təyini üzrə malların hansı gömrük prosedurun altında yerləşdirilməsini xarakterizə edərək, malların gömrük sərhədindən keçirilmə xüsusiyyətinə, hansı növ nəqliyyat vasitəsində daşınmasına, gömrük-tarif tənzimlənməsi ilə əlaqədar olan qanunvericiliyə müvafiq dəqiq vergi və rüsum növlərinə cəlb olunmasına, aparılması və gətirilməsinə qadağan qoyulmuş malların dövriyyəsinə, habelə qaçaqmalçılıq və gömrük qaydalarının pozulmasına qarşı mübarizəyə, xarici ticarətin gömrük statistikasının ayrı-ayrı mal qrupları üzrə dəqiq üçot və hesabatına zəmin yaratmaqla iqtisadiyyat və xarici ticarət sahəsindəki pozuntuların aşkara çıxarılmasını təmin edir. Xarici iqtisadi fəaliyyətin əmtəə nomenklaturasının aparılması, malların təsnifatlandırılması və kodlaşdırılması gömrük işinin mühüm tərkib hissələrindəndir. 210 Malların dəyərinin obyektiv meyarlar əsasında müəyyən edilməsi və gömrük ödənclərinin tutulması onların düzgün təsnifatlandırılmasından çox asılıdır. Malların düzgün təsnifatlandırılması, həmçinin, xarici ticarətin gömrük statistikasının obyektivliyinin yüksəldilməsi, malların və nəqliyyat vasitələrinin gömrük rəsmiləşdirilməsi və onlara gömrük nəzarəti proseslərində ölkənin gömrük siyasətinin həyata keçirilməsi üçün konkret tədbirlər görülməsində də mühüm əhəmiyyətə malikdir. Buna görə də gömrük işinin səmərəliliyinin artırılması gömrük orqanı əməkdaşlarından malların təsnifatlandırılması nəzəriyyələrini və əsas təsnifat sistemlərini dərindən bilməyi, bu sistemlərin köməyi ilə nəzəri və təcrübi məsələləri həll etmək bacarığına yiyələnməyi tələb edir. “Əmtəə nomenklaturası” anlayışının əsas elementləri “əmtəə” və “nomenklatura” ifadələrdir. Nomenklatura (lat nomenclatura - siyahı) – elm, texnika və fəaliyyətin digər sahələrində işlədilən adlar, anlayışlar göstəricisinin sistemidir (məcmusudur). Gömrük sərhədindən keçirilən malların başlıca xarakterik xüsusiyyətləri onların maddi-mövcudluq forması və daşınma qabiliyyətliyidir. Bu xüsusiyyətlər Gömrük Məcəlləsinində istifadə edilən əsas anlayışlar sistemində öz əksini tapır. Elmi-texniki tərəqqi və texnologiyaların təkmilləşdirilməsi ilə sənayenin müxtəlif sahələrində və kənd təsərrüfatında istehsal edilən malların çeşidi çox genişlənmiş və bu proses daim inkişafdadır. Yüz minlərlə müxtəlif növ və çeşiddə mallar mövcuddur. Onların ayrı-ayrılıqda öyrənilməsi çox çətin olduğundan onlar müxtəlif xassələrinə görə yığcam çoxluqlar halında bir yerə cəmlənə bilər. Bu çöxluqlar isə öz növbəsində bölmə, qrup, yarımqruplar şəklində sistemləşdirilə bilər. Xarici ticarətdə yük dövriyyəsinin gömrük tənzimlənməsi zamanı malların sistemləşdirilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Belə məsələlərin həllində malların təsnifatlandırılmasından istifadə edilir. “Təsnifat” anlayışı obyektlərin verilmiş böyük çoxluqlarının müəyyən kiçik çöxluqlara (sinif, yarımsinif, qrup, yarımqrup, növ və s.) bölünməsi mənasını verir. Bu zaman yaranan sistem təsnifatlandırılma adlanır. Qarşıya qoyulmuş məsələnin mahiyyətindən asılı olaraq təsnifatlandırmanı bir neçe istiqamətdə aparmaq olar. Məsələn, istehsal sahələri, hasırlandığı materiallar, emal dərəcəsi, funksional təyinatına görə mallar qruplaşdırıla bilər. 211 Təsnifatlandırmanın qəbul edilən sisteminə uyğun olaraq bütün mallara və mal bölmələrinə xüsusi şifrlər verilir. Obyektlərin verilmiş böyük çoxluqları müəyyən təsnifat sisteminə uyğun olaraq kiçik çoxluqlara bölündükdən sonra sistemləşdirilmiş çöxluq uyğun obyektlərin təsnifatlandırıcısı kimi baxıla bilər. Təsnifatlandırıcı - təsnifatlandırılan obyektlərin sistemləşdirilmiş siyahısıdır. Bu siyahıda hər obyektin öz yeri olur və bundan sonra ona kod adlandırılan şərti işarə təyin edilir. Kod rəqəm, hərf, yaxud rəqəm-hərf ardıcıllığından ibarət şifrə malikdir. Əmtəə nomenklaturasının kod sistemi ondan ötrü yaradılır ki, məlumat gömrük orqanına onun yığımı, yoxlanılması, ötürülməsi və analizi üçün əlverişli formada təqdim edilə bilsin. Xarici ticarət əməliyyatlarının gömrük tənzimlənməsində “əmtəə nomenklaturası” məfhumundan geniş istifadə edilir. Əmtəə nomenklaturası faktiki olaraq malların təsnifatlandırıcısıdır. Buna görə də əmtəə nomenklatura dedikdə təsnifat sisteminə uyğun olaraq yerləşdirilən malların geniş siyahısı nəzərdə tutulur. Malların kodlaşdırılması isə, təsnifatlandırılan obyekti həmin təsnifat sistemi ilə müəyyən edilmiş qaydada işarə, yaxud işarələr qrupu şəklində təsəvvür etməyə imkan verən texniki üsuldur. Beləliklə, əmtəə nomenklaturasının köməyi ilə malların təsnifatlandırılması: malların kodlaşdırmağa; iqtisadi xarakterli gömrük əməliyyatlarını (rusum tutulması, gömrük dəyərinin təyini və s.) aparmaga; xarici ticarətin mal strukturunu öyrənməyə imkan verir. 2.Sənəyənin tərəqqisi ilə xarici ticarətin də sürətlə inkişaf etdiyi zamanlardan başlayaraq ticarət edən ölkələr uçot, qiymət, texniki standartlar və s. əngəllərin aradan qaldırılması üçün müqayisə oluna biləcək standartlar və təyinatların yaradılması və mal nomenklaturalarının uyğunlaşdırılması zəruriyəti ilə qarşılaşdılar. Ilk dəfə bu problemlər 1853-cü ildə Brüsseldə keçirilən Beynəlxalq statistika konqressində müzakirə edildi. Konqress, gömrük tənzimlənməsi və xarici ticarətin statistika məqsədləri ilə mal nomenklaturalarının uyğunlaşdırılması üzrə tövsiyələr qəbul etdi. 1890-cı ildə Parisdə keçirilmiş Gömrük qaydaları üzrə beynəlxalq Konqress də nomenklaturaların uyğunlaşdırılması zərurətini təstiq etdi. 212 1913-cü il dekabrın 31-də Brüsseldə 29 ölkə Beynəlxalq Konvensiya imzaladı. Bu Konvensiyanın əsas müddəalarının istiqamətinə görə öz ərazilərində milli təsnifat və mal nomenklaturasından istifadə etməklə bərabər, həmin ölkələr Beynəlxalq xarici ticarət Statistika Bürosuna vahid təsnifat və mal nomenklaturası üzrə məlumatlar təqdim etmək barədə öhdəlik götürmüş oldular. Beləliklə, ilk Brüssel əmtəə nomenklaturası yarandı. O, 186 bazis mal mövqeyini birləşdirən 5 bölmədən ibarət idi. I. canlı heyvanlar 1-7 mal mövqeləri. II. ə rzaq malları və içkilər 8-49 mal mövqeləri. (42) III. xammal və yarımfabrikatlar 20-98 mal mövqeləri (49) IV. hazır məhsullar 99-182 mal mövqeləri. (84) V. qızıl və gümüş 183-186 mal mövqeləri. (4) Lakin çox tez bir zamanda Brüssel əmtəə nomenklaturasının qoyulan tələbləri ödəmədiyi və çox nöqsanlı olduğu aşkara çıxdı. Nomenklatura detallaşdırılmadığından ondan dünya standartı kimi istifadə edilməsi qeyri məqbul sayıldı. Ona görə də İkinci Dünya Müharibəsi ərəfəsində yeni əmtəə nomenklaturası Beynəlxalq Ticarət Statistika üçün Malların minimal siyahısı yaradıldı. Bu nomenklatura hazırlandıqları material növündən asılı olaraq malların yarımçoxluqlara bölünməsini, yəni təsnifatlandırılmasını nəzərdə tuturdu. Istisna hallarda mallar onlar istifadə prinsipinə əsasən də təsnifatlaşdirila bilərdi. Yeni nomenklatura tam şəkildə 1938-ci ildə dərc edildi. Bütün mallar 17 bölmədə yerləşdirildi. Bölmələr də öz növbəsində 50 qrup və 456 bazis mövqeyi ilə ifadə olundu: I. ə rzaq, işkilər, tütün (13 qrup). II. piy və yaqlar, heyvani və bitki mənşəli mumlar (2 qrup). III. kimyevi və onlara oxşar məhsullar (4 qrup). IV. kauçuk (1 qrup). V. meşə materialları və mantar (1 qrup). 213 VI. kagız (1 qrup). VII. dəri və ondan hazırlanan məhsullar (3 qrup). VIII. toxuculuq məhsulları (4 qrup). IX. paltar, o cümlədən alt paltarı (4 qrup). X. yanacaq, sürtgü materialları, oxşar məhsullar (4). XI. qeyri metal minerallar, onlardan hazırlanan məhsullar (4). XII. qiymətli metalla və qiymətli daşlar (1). XIII. qara və əlvan metallar, onlardan hazırlanan məhsullar (4). XIV. maşınlar, aparatlar və onların ləvazimatı, nəqliyyat vasitələri (3). XV. digər mallar (2). XVI. xüsusi əməliyyatların obyekti olan təkrar idxal malları(1). XVII. emal edilməmiş qızıl (1). Bu nomenklaturada bölmələr Brüssel əmtəə nomenklaturası ilə müqayisədə hissədiləcək dərəcədə genişləndirilmiş və detallaşdırılmışdı. Sonrakı illərdə “Beynəlxalq ticarət statistikası üçün malların minimal siyahısı” dəfələrlə yenidən işlənərək təkmilləşdirilmişdi. 90-sı illərin əvvəllərinə qədər ölkələrin əksəriyyətində xarici ticarət fəaliyyəti və gömrük tənzimləmələrində əsasən 3 təsnifat sistemi geniş yayılmışdı. - Gömrük əməkdaşlığı Şurası (hal hazırda Ümumdunya Gömrük Təşkilatı adlanır) Nomenklaturası (GƏŞN) yaxud Brüssel Gömrük Nomenklaturası (BGN); - Qarşılıqlı İqtisadi Yardım Şurası üzvlərinin Xarici Ticarətin Vahid Əmtəə Nomenklaturası; - BMT Standart Beynəlxalq Ticarət Təsnifatı. Bu beynəlxalq nomenklaturalar müxtəlif təsnifat prinsipləri üzərində qurulduğundan və mal dövriyyəsini müxtəlif səviyyələrdə detallaşdırdığından ölkələrin idxal və ixracının ə mtəə strukturu barəsində məlumatların müqayisəsini çətinləşdirirdi. 214 Xarici Ticarətin Vahid Əmtəə Nomenklaturası 1962-1991-ci illərdə Sovet İttifaqının xarici iqtisadi fəaliyyətində əsas təsnifatlandırıcı idi. Əmtəə nomenklaturasının bitkin varianti 1962-ci ildə qəbul edildi. Qarşılıqlı İqtisadi Yardım Şurası üzvlərinin XT Vahid Əmtəə nomenklaturası mallrı mal təsərrüfatında təyinatına, onların mənşəyinə və əmal dərəcəsinə görə birləşdirirdi. Bundan başqa nomenklaturanın təsnifat sistemi malları istehsal vasitələrinə və istehklak əş yalarına, əsas və dövriyyə vəsaitlərinə, sənayə və kənd təsərrüfatı mallarına bölməyə imkan verirdi. Təsnifat mallarin idxal və ixracını əlavə olaraq müxtəlif iqtisadi əlamətlərə görə qruplaşdırmağa şərait yaradıldı. Qarşılıqlı İqtisadi Yardım Şurası üzvlərinin XT Vahid Əmtəə nomenklaturası 9 bölmə 57 mal qrupu, 325 yarımqrup, 4200 mal mövqeyi və 10 mindən artıq submövqedən ibarət idi. XT VƏN-in digər nomenklaturalarından səciyyəvi fərq onda əlavə “sıfır” bölməsinin olmasında idi. Bu bölməyə maddi xarakterli istehsalat əməliyyatları (xidmətləri) aid edilirdi. XT VƏN tətbiqi xarici ticarət göstəricələrinin həm bir ölkə hüdudunda, həm də ölkələrarası müqayisəsinə imkan verirdi. Digər beynəlxalq təsnifatlarla əlaqə keçid cədvəlləri vasitəsiylə həyata keçirilirdi. XT VƏN-də yeddirəqəmli kod qəbul edilmişdi. Birinci işarə bölməni, ilk iki işarə qrupu, üç – yarımqrupu, beş işarə mal mövqeyinivə yeddi işarə mal submövqeyini ifadə edirdi. Bu nomenklatiranın ən mühüm keyfiyyətlərindən biri də qəbul edilmiş nömrələmə ilə bağlı olub, lazım gəldikdə nomenklaturanın genişləndirilə bilməsi imkanı ilə bağlı idi. Bu imkan yarımqrup və mal mövqelərində boş nömrələrin olması ilə reallaşdırıldı. Beləliklə, VƏN statistik üçotun təkçə əmtəə adları hüdudunda aparılmasını deyil, həmçinin lazım gəldikdə ayrı-ayrı malların növ, çeşid və markalarını ayırmağa imkan verirdi. Ümumiyyətlə nomenklaturanın təsnifat sistemi xarici ticarətin əmtəə strukturunu əks etdirə bilirdi, lakin malların siyahısı əmtəələrin Təsviri və Kodlaşdırılması harmonik Sisteminin siyahasından kiçik idi. 215 VƏN ilk öncə statistik əmtəə nomenklaturası kimi hazırlansa da, eyni zamanda SSRİ gömrük tarifinin əsasını təşkil edirdi. Bununla bərabər malların təsnifat sistemi müdafiə- proteksionist tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün kifayət qədər uyğunlaşdırılmamışdı. Bu isə öz növbəsində gömrük tarifinə səmərəli ticarət-siyasi vasitə olmaqla və xarici ticarət-iqtisadi tənzimləmə funksiyasını yerinə yetirməyə imkan vermirdi. 3.Əsas beyəlxalq əmtəə nomenklarutasında, müxtəlif təsnifat prinsiplərinin tətbiq edilməsindən irəli gələn çətinliklərin aradan qaldırılması üçün vahid beynəlxalq təsnifatlandırıcının yaradılması zəruriyəti meydana çıxdı. Bu elə bir təsnifatlandırıcı olmalı idi ki, bütün ölkələrdə xarici iqtisadi fəaliyyət iştirakçıların tərəfindən xarici ticarət ə məliyyatlarının gömrük idarələrində rəsmiləşdirilməsində istifadə edilə bilsin. Bundan başqa belə təsnifatlandırıcı həm də ayrı-ayrı mallar, mal qrupları və mövqeləri üzrə xarici ticarət analızını aparmağa imkan verməli idi. Müxtəlif vaxtlarda hazırlanmış beynəlxalq nomenklaturaların heç biri ayrı-ayrı ölkələrin və beynəlxalq təşkilatların tələblərinə tam cavab verə bilmirdi. Müxtəlif ölkələr və təşkilatların nöqtəyi nəzərincə nomenklaturalarının hər biri üstünlüklərlə bərabər, müəyyən qusurlara malik idi. Beləliklə, beynəlxalq ictimayyətin qarşısında ticarət sənədlərinin göstəricilərinin səmərəmələşdirilməsi və ahəngdarlaşdırılması məsələsi öz həllini tələb edirdi. Birləşmış Millətlər Təşkilatının Avropa İqtisadi Komussuyası (AİK) Gömrük Əməkdaşlığı Şurasına vahid beynəlxalq əmtəə təsnifat sisteminin yaradılmasınnı mümkünlüyünü araşdırmaq tapşırığı verdi. Bu sistem Malların Təsviri və Kodlaşdırılmasının Ahəngdar (Harmonik) sistemi adını aldı. Hazırlanan nomenklatura həm gömrük, həm də statistika məqsədləri üçün yararlı olmalı idi. Xarici ticarətin milli və beynəlxalq göstəricilərinin müqayisə edilə bilinməsi prinsipi sistemin əsas prinsiplərindən biri oldu. Ahəngdar Sistemin Əmtəə Nomenklaturası (ASƏN) 21 bölmədən, 99 qrupdan, 33 yarımrqup, 1241 mal mövqeyi, 5019 submövqeyindən ibarətdir. 3 qrupun, o çümlədən 77, 98, 99-cu qrupların gələcək üçün ehtiyat saxlanmasl nəzərdə tutulur. Bununla belə bu qruplar müxtəlif ölkələrin əmtəə nomenklaturalarında spesifik malların qeydiyyatı üçün 216 istifadə edilə bilər. ASƏN-in 21 bölməsi üzrə malların təsnifatının özəyini təşkil edən müxtəlif əlamətlərin əsasları aşağıdakılardlr: - mənşə (1,2,5); - funksional təyinat (4,11,12,17,18,19,20,21) ; - kimyəvi tərkib (3,6,7); - əmtəənin hazırlandığı material (8,9,10,13,14,15). ASƏN-də qruplar əmələ gələrkən malların emal ardıcılığı prinsipi – xammaldan yarımfabrikat və hazır məhsul alınması – istifadə olunur, malların qruplaşdırılması mövqe və submövqe səviyyəsində aparılır. Bir qayda olaraq, mövqe və submövqedən xarici ticarətdə geniş dövriyyəyə olan bir və ya bir neçə məhsul növü seçilir, qalan növlər üçün isə ümumiləşdirilmiş “digərlər” təsnifat qrublaşması nəzərdə tutulur. 4.Hal-hazırda Az R-nın gömrük orqanlarında MDB ölkələrinin vahid əmtəə nomenklaturasından istifadə edilir. Bu sənəd dövlətlərarası təsnifatlandırıcı kimi MDB hökümət başçılarının qərarı ilə 3 noyabr 1995-ci ildə təstiq edilmişdir. MDB XİFƏN dünya təcrübəsində istifadə edilən malların Təsviri və Kodlaşdırılması Ahəngdar (Harmonik) sistemin əsasında qurulmuşdur. Harmonik sistemin yaradılmasının özünəməxsus tarixi vardır. Ilk öncə onu qeyd etmək lazımdır ki, Az R-da hal hazırda tətbiq edilən xarici iqtisadi fəaliyyətin əmtəə nomenklaturası Ahəngdar sistem və Avropa Birliyinin kombinə edilmiş ə mtəə nomenklaturasının əsasında və onlara uyğun tərtib edilmişdir. XİFƏN tətbiq edilən malın işarə kodu 9 rəqəmdən ibarətdir: 1-6-ci rəqəmlər ASN qəbul edilmiş kod işarəsinə, 7-8-ci rəqəmlər ABKN koduna uyğun gəlir, 9-cu dərəcə isə ən-ənəvi milli mallara uyğun olaraq tətbiq edilir. Hələlik mal mövqeləri daha dərin detallaşdırılmadığından 9-cu rəqəm sıfır qəbul edilir. Malların kodunun düzgün təyin edilməsi üçün MDB XİFƏN-in üç tərtib hissəsindən: nomenklatura hissəsi, bölmə və qruplara qeydlər, MDB XİFƏN-in əsas interpritasiya qaydalarından istifadə edilməlidir. 217 5.Əsas interpritasiya qaydaları kodun təyini üçün kompleks vasitə hesab edilir. Belə qaydalar altıdır. Birinci 5 qaydaya əsasən mal mövqeyi (ilk 4 işarə), altıncı qaydaya əsasən submövqe (5 və 6 dərəcə) və yarım submövqe (7,8 və 9 dərəcələr) tapılır. Birinci qayda. Bölmələrin, qrupların və yarımqrupların adları MDB XİTƏN işdə rahat istifadə edilməsi üçün nəzərə alınır: hüquqi məqsədlər üçün XİFəN-də malların təsnifatı mal mövqelərinin mətnindən, bölmə və qruplara qeydlərindən çıxış edilməklə həyata keçirilir. Ikinci qayda. a) Mal mövqeyinin adındakı hər hansı qeyd şərti belə malın komplektləşdirilməmiş, yaxud tamamlanmamış şəkilinə də aid edilməlidir, bu şərtlə ki, komplektləşdirilməmiş və tamamlanmamış halda da bu mal bitkin malın əsas xüsusiyyətlərini özündə əks etdirilmiş olsun. Təcrübədə bir çox mallar komplektləşdirilməmiş və ya bitirilməmiş, yaxud yığılmamış vəziyyətdə göndərilir. Belə halda göndərilən mal komplekt və bitkin malın xassələrinə malik olmalıdır. Yəni göndərilən mal dərhal istifadəyə hazır deyil, amma hazır məmulatın təqribi formasına malikdir və bəzi əməliyyatlar sayəsində tamamlana bilər. Bu qaydanın əsas ideyası ondan ibarətdir ki, baxılan mallar bitkin mallarla eyni mövqedə yerləşir. b) Mal mövqeyinin adındakı hər hansı qeyd-şərt belə malın qarışıq və birləşməsinə də aid edilməlidir. Hər hansı materialdan əmələ gələn mala aid olan qeyd-şərt tamamilə yaxud qismən bu materialdan ibarət olan mala da şamil edilir. Üçünçü qayda. Ə gər ikinci qaydanın b) bəndinə yaxud bu və ya digər səbəbdən malın Iki və ya daha artıq mal mövqeyinə aid edilməsi mümkündürsə, belə malların təsnifatı aşağıdakı kimi həyata keçirilir: a) O mal mövqeyinə üstünlük verilir ki, malın daha konkret təsvirini müəyyən edir. Bununla belə, əgər iki yaxud daha çox mal mövqeyindən hər biri çox 218 komponentli məmulatın yaxud qarışığın yalnız bir hissəsinə aiddırsə, onlardan birinin daha dəqiq təsvir verdiyinə baxmayaraq, belə mal mövqeləri bərabər ə həmiyyətli hesab edilir. b) Müxtəlif materiallardan ibarət, yaxud müxtəlif komponentlərdən hazırlanmış qarışıq və çox komponentli məmulatlar və bu qaydaların a) bəndi ilə təsnifatlandırıla bilməyən mallar həmin malların əsas xüsusiyyətini səciyyələndirən material və tərkib hissəsinə görə təsnifatlandırılmalıdırlar (əgər bu meyar tətbiq edilə bilirsə). c) Təsnifatı a) və b) qaydalarına görə təsnifatlandırıla bilməyən mallar mal mövqeləri içərisində kodun böyüməsi qaydasında axırıncı mövqedə təsnifatlandırılmalıdır. Dördünçü qayda. Ilk üç qayda ilə təşnifatlandırıla bilməyən mallar baxılan mallarla ən uyğun (yaxın) olan malların mövqeyində təsnifatlandırılmalıdırlar. Beşinci qayda. Müəyyən məmulatların yaxud məmulatlar qrupunun saxlanılması üçün nəzərdə tutulan və xüsusi forması olan qab-tara mənsub olduğu mallarla birgə təqdim edilirsə, qablaşdırdığı məmulatlarla birgə (məsələn, musiqi aləti və çexolu) təsnifatlandırılmalıdır. Altıncı qayda. Hüquqi məqsədlər üçün hər hansı mal mövqeyinin submövqeyindəki malların təsnifatı submövqelərə və onlara aid qeyd-şərtlərə uyğun olaraq bir səviyyədəki submövqelərin müqayisə edilə bilən olması şərti ilə həyata keçirilə bilər. Bu qaydanın məqsədləri üçün, həmçinin, bölmə və qruplara qeyd-şərtlər, əgər başqa ş ey nəzərdə tutulmamışsa, tətbiq edilə bilər. Bu qaydanın bir səviyyədəki submövqelərin müqayisəsi baxımından izaha ehtiyacı var. Məsələ bundadır ki, Ahəngdar sistemin xüsusiyyətlərindən biri də “defis sisteminin” 219 mövcudluğudur. Defis sistemi detallaşdırılan submövqelərin və yarımsubmövqelərin adlarının qarşısında müəyyən sayda xətlərin (defislərin) qoyulmasının nəzərdə tutur. Defislərin sayı submövqenin səviyyə nömrəsinə bərabər olur. Müxtəlif sayda defislərin qoyulması detallaşdırılmanın dərinliyini göstərir və müəyyən edilmişalqoritm üzrə (azdan çoxa) uyğun malların axtarışını asanlaşdırır. 6.Xarici iqtisadi fəaliyyətin tənzimlənməsi xarici ticarət əməliyyatlarının uçotu, göstəricilərinin qeydiyyatı və analizi olmadan gözlənilən səmərəni verə bilməz. Iqtisadiyyatda, xüsusiylə də xarici ticarətin iqtisadiyyatında obyektiv və subyektiv amillərin, qanunauyğunluqlar, təsadüflərin təsirinin öyrənilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu amillərin təsirini müəyyən etmək, iqtisadiyyatın idarə edilməsi və tənzimlənməsini təşkil etmək üçün statistikanın rolu əvəzsizdir. Statistik üçot faktların elə qeydiyyatıdır ki, hər faktın ayrı-ayrılıqda yazılması ilə həmin faktın sadəcə qeydiyyatı deyil, faktın ümumi məcmusu haqda təsəvvür əldə edilə bilsin. Statistika elm kimi – kütləvi təsadüfi hadisə və proseslərin qanuna uyğunluqlarını öyrənən sahələr sistemidir. Gömrük orqanları Az R-da xarici ticarətin cari vəziyyətini, dinamikasını, inkişaf meyllərini və perspektivlərinin təhlil etmək, gömrük ödənişlərinin dövlət büdcəsinə daxil olmasına nəzarəti, valyuta və ixrac nəzarətini həyata keçirmək məqsədi ilə malların gömrük sərhədindən keçirilməsi barədə məlumatların toplanması, təhlili, elektron üsullarla işlənməsi yolu ilə xarici ticarətin gömrük statistikasını aparırlar. Az R-da xarici ticarətin gömrük statistikasının məlumatları Az R-nın Milli Məclisinə, Az r-nın Mərkəzi Bankına, Az R-nın Prezidentinə, Nazirlər Kabinetinə, Az R-nın İqtisadi inkişaf Nazirliyinə, Maliyyə Nazirliyinə, Vergilər Nazirliyinə və Az R-nın Dövlət Statistika Komitəsinə təqdim olunur. Xarici ticarətin gömrük statistikasının müşahidə və öyrənmə predmeti xarici ticarət dövriyyəsi, yəni, malların miqdar və dəyərlə ifadə olunmaqla ixrac və idxalı, həmçinin bu dövriyyənin coqrafi istiqamətləridir. 220 Xarici ticarət üzrə statistik məlumat idxal və ixracın miqdarı və dəyəri, xarici ticarət balansının saldosunu əks etdirir; malın mənşə ölkəsi, təyinat ölkəsi, göndəriş şərtləri, qiyməri və s. barədə təsəvvür yaradır. Xarici ticarətin gömrük statistikasının formalaşdırılmasında aşağıdakı göstəricilərdən istifadə olunur: - hesabat dövrü; - yük axınının istiqaməti; - idxalda mənşə ölkəsi; - ixracda təyinat ölkəsi; - statistik dəyər; - malın kodu və adı; - xalıs çəkisi (netto); - əlavə ölçü vahidlərinin kodu və adı; - əlavə ölçü vahidləri ilə miqdar; - sövdələşmənin xüsusiyyətləri; - gömrük prosedurların növü; - mal göndərənin kateqoriyası. Bu göstəricilər xarici ticarətin gömrük statistikası üzrə dövri nəşrləri hazırlamağa, müxtəlif analıtık tədqiqatlar aparmağa, xüsusilə xarici ticarətin inkişafını öyrənməyə, idxal- ixrac əməliyyatlarının xarici iqtisadi əlaqə iştirakşılarının müxtəlif kateqoriyaları üzrə analizi imkan verir. Xarici ticarətin gömrük statistikası və gömrük ödəncləri statistikasının göstəricilərinin ə sas mənbəyi Yük Gömrük Bəyannaməsidir. YGB Az R-nın dövlət sərhədindən keçirilən yüklər barədə operativ məlumatlar almağa imkan verir. Gömrük bəyannaməsi xarici iqtisadi fəaliyyətinin dövlət tənzimlənməsinin üsullarından biridir. Bəyanetmə xarici iqtisadi fəaliyyət iştirakçıları tərəfindən həyata keçirilir, gömrük orqanalrı isə həm bəyanetmə prosesinə, həm də bəyannamədə göstərilən məlumatlarının dəqiqliyinə dövlət nəzarəti həyata 221 keçirir. Yük gömrük bəyannaməsində göstərilən məlumatlar xarici ticarət statistikası üçün rəsmi ilkin məlumatlardır. Xarici ticarət dövriyyəsinin statistikasının formalaşdırılmasının başlancı üçün YGB-nin aşğıda qeyd edilən göstəriciləri əsas götürülür. YGB-nin tərtibatında istifadə edilən təsnifatlandırıcıların kodlaşdırılması göstəricilərin yığılmasını avtomatlaşdırmağa imkan verir. Xarici ticarət dövriyyəsi statistikasının asasını kodu təsnifatlandırıcıya – xarici iqtisadi fəaliyyətin əmtəə nomenklaturasına (XİFƏN) uyğun olaraq təyin edilən mallar təşkil edir. 31-ci qrafada malların ticarətdə istifadə olunana adları və onların modelləri, tipləri, ölçüləri və s. daxil olmaqla texniki xarakteristikaları göstərilir. Onlar bəyan olunan malları XİFƏN üzrə təsnifat qaydalarına uyğun olaraq, müəyyən mal mövqeyində təsnifinə imkan verir. Yüklə 1,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|